ارزیابی اثرات توسعه با تأکید بر ارزیابی زیست‌محیطی: آموزه‌هایی از مبانی و مفاهیم

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار بخش ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشجوی دکتری ترویج کشاورزی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

 توسعه اقتصادی و اجتماعی معمولاً از طریق اجرای سیاست­ها، برنامه­ها و طرح­های توسعه ‌محقق می‌شود. این طرح‌ها، مداخله‌ توسعه‌ای نهادهای عمومی و خصوصی و ابزاری برنامه‌ریزی شده برای بهبود وضعیت جوامع هستند و قصد دارند رفاه مادی و معنوی انسان‌ها را ارتقاء بخشند. با این وجود نمی‌توان نسبت به اثرات ناخواسته و احتمالاً نامطلوب آن‌ها بی‌توجه بود. در این پژوهش که به روش کیفی و توصیفی انجام و داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق مطالعه اسناد، متون و منابع مرتبط تهیه شده، موضوعاتی مانند مفهوم اثر و تغییر، اثرات پروژه، سطوح تأثیر، ارزیابی اثرات، شاخص‌ها و موانع ارزیابی اثرات بررسی شده است. در پایان نیز به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و سابقه آن در برنامه‌های توسعه ایران پرداخته است. قطعاً توانا شدن نظام مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در حوزه ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی، عامل مهمی در رسیدن به توسعه پایدار است. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessing Development Impacts with Emphasis on Environmental Assessment: Lessons Learned from Principles and Concepts

نویسندگان [English]

  • K. Rezaei-Moghaddam 1
  • Gh. Karami 2
1 Associate Prof. of Agricultural Extension and Education, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Ph.D. Student, Agricultural Extension and Education, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Abstract

    Socioeconomic development is implemented through policies, programs and plans of development usually. These plans are developmental intervention from public and private institutions and a planned tool for improve the situation of societies and intend to promote humans’ material and spiritual well-being. But, ‌we can’t be oblivious about its unwanted and undesirable effects. In this qualitative-descriptive reasearch that required information prepared from study of document, resource and literature, the issues such as impact and change, impacts of project, the levels of impact, impact assessment, and indicators and barriers of impact assessment have been investigated. Also environmental impact assessment and its history in Iran’s development programs are studied in the end. Empowement of all levels of management and plannig system of country in environmental and social impact assessment area, is important factor for achieving to sustainable development certainly
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keyword: Impacts of Project
  • Impact Assessment
  • Environmental Impact
  • sustainable development

مراجع

الویت، جنیفر (1378). مقدمه‌ای بر توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه. ترجمه عبدالرضا رکن‌الدین‌افتخاری و حسین رحیمی. تهران: مؤسسه توسعه روستایی ایران.
بدری، سیدعلی؛ و رکن‌الدین‌افتخاری، عبدالرضا (1382). ارزیابی پایداری: مفهوم و روش. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 18، شماره 2، صص: 34-9.
برنامه محیط‌زیست ملل متحد. (1384). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی: تجارب، تنگناها و آینده. ترجمه سعید فردوسی و فریدون قدوسی. تهران: دایره سبز، 160 صفحه.
ترکیانفر، فائزه؛ جعفری، حمیدرضا؛ و صادقپور، امیرحسین (1388). ارزیابی آثار زیست‌محیطی منطقه ویژه اقتصادی، انرژی پارس بر خط ساحلی خلیج‌فارس در استان بوشهر. فصلنامه محیط‌شناسی، سال 35، ش 52، صص: 54-43.
توماس، ویلیس. اچ. (1391). مبانی ارزیابی پروژه و آموخته‌ها. ترجمه عبدالکریم پهلوانی، تهران: مهربان نشر.
خاتمی، سید ‌هادی (1387). بررسی گزارش‌های ارزیابی محیط‌زیستی طرح‌ها و پروژه‌های توسعه‌ای کشور. فصلنامه محیط و توسعه، سال 1، ش 2، صص 62-55.
روچ، کریس. (1387). ارزیابی تأثیر پروژه. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر اختران.
سلمان‌ماهینی، عبدالرسول (1386). معیارهای سیمای سرزمین و فرسایش‌پذیری به‌عنوان دو دسته نمایه کمّی برای ارزیابی سریع اثرات طرح‌های توسعه. فصلنامه علوم کشاورزی و منابع‌طبیعی، سال 14، ش 1، صص: 149- 139.
شریف‌زادگان، محمدحسین (1382). چالش‌های برنامه‌ریزی در بررسی علل کاهش اثربخشی طرح‌های توسعه در ایران. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 11، ش 43 و44، صص: 20-1.
صالحی‌صدقیانی، جمشید؛ و ابراهیم‌پور، حبیب (1387). ارزیابی توسعه پایدار با رویکرد تئوری مجموعه فازی. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت، سال 1، ش 1، صص 107-71.
فائو (1387). طرح‌های جنگل‌داری اثرات ـ ارزیابی اقتصادی. ترجمه ارسطو سعید. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 185صفحه.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. متن قوانین برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور. قابل دسترس در در سامانه قوانین مرکز پژوهش‌ها به آدرس: http://rc. majlis. ir/fa/law
گروه مهندسین مشاور ره‌شهر. (1385). آشنایی مقدماتی با ارزیابی محیط‌زیست. قابل دسترس در:
http://bulletins. rahshahr. com/N_090. pdf
مجتهد، احمد؛ و حسن‌زاده، علی (1380). پایش و ارزیابی طرح‌های یکپارچه‌ روستایی: مطالعه موردی حوزه آبریز حبله‌رود. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 9، ش 36، صص: 74-45.
محمدی‌آشنانی، محمدحسین؛ محمدی‌آشنانی، علی؛ و حسنی، الهام (1387). تلفیق اخلاق محیط‌زیست با رهیافت ارزیابی راهبردی محیط‌زیست برای دستیابی به توسعه پایدار. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، سال 3، ش 3و4، صص: 70-62.
مخدوم، مجید (1384). شالوده آمایش سرزمین. تهران: دانشگاه تهران، 289 صفحه.
مخدوم، مجید (1387). چهار نکته در ارزیابى اثرات توسعه. فصلنامه محیط و توسعه، سال 2، ش 3، صص 12-9.
معاونت برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری. (1393). نگاهی به تحولات بخش محیط‌زیست در برنامه‌های توسعه با تأکید بر برنامه پنجم. قابل دسترس در: http://files. spac. ir
معمارزاده، غلامرضا (1384). شاخص‌های ارزیابی حلقه مفقوده فرآیند ایجاد تحول در نظام اداری برنامه سوم توسعه. مجموعه مقالات همایش چالش‌ها و چشم‌انداز‌های توسعه ایران، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، صص: 76-69.
معماری، عیرضا؛ و سلیمانی، کریم (1385). مطالعه و بررسی اثرات زیست‌محیطی سد تبارک بر روی رودخانه تبارک در استان خراسان رضوی. هفتمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
منوری، سید مسعود (1381). راهنمای ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح­های جنگلداری، پروژه ظرفیت‌سازی و تقویت بنیادی ارزیابی اثرات زیست­محیطی در ایران. تهران: سازمان حفاظت محیط‌زیست، برنامه عمران ملل متحد، 148 صفحه.
منوری، سید مسعود (1387). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی. تهران: انتشارات میترا، (چاپ دوّم)، 462 صفحه.
یزدانی، محمود؛ جلالیان، حمید؛ و پری‌زنگنه، عبدالحسین (1388). ارزیابی اثرات اجتماعی ـ اقتصادی و زیست‌محیطی طرح‌های آبخیزداری (مطالعه موردی: طرح ساماندهی زنجانرود). فصلنامه جغرافیا، سال 7، ش20 و 21، صص 96-81.
Ahmadvand, M. and Karami, E. (2009). A social impact assessment of the floodwater spreading project on the Gareh-Bygone plain in Iran: A causal comparative approach. Environmental Impact Assessment Review, 29(2): 126-136.
Ahmadvand, M. Karami, E. , Zamani, G. H. and Vanclay, F. (2009). Evaluating the use of social impact assessment in the context of agricultural development projects in Iran. Environmental Impact Assessment Review, 29(6): 399- 407.
Andreoli, M. and Tellarini, V. (2000). Farm sustainability evaluation: Methodology and practice. Agriculture, Ecosystems and Environment, 77(1-2):43-52.
Becker, H. A. (2001). Social impact assessment. European Journal of Operational Research, 128(2):311-321.
Cloquell-Ballester, V-A. , Cloquell-Ballester, V-A. , Monterde-Díaz, R. and  Santamarina Siurana, M-C. (2006). Indicators validation for the improvement of environmental and social impact quantitative assessment. Environmental Impact Assessment Review, 26(1):79-105.
Heikkinen, T. and Sairinen, R. (2007). Social impact assessment in regional land use planning, best practices from Finland. Nordic Research Programme Report 2005-2008, Report: 3, Available in: www. nordregio. se.
International Association for Impact Assessment (IAIA). (2002). Impact assessment in the corporate context. Impact Assessment, Sound Business Operation, and Corporate Responsibility for Sustainable Development. Business and Industry Series, Available at: www. iaia. org/publicdocuments/special-publications/Bi1%20pdf. pdf.
Interorganizational Committee on Guidelines and Principle for Social Impact Assessment (ICGPSIA). (1994). Guidelines and principle for social impact assessment. U. S. Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration and National Marine Fisheries Sevice. Available at: www. nmfs. noaa. gov/sfa/social_impact_guide. htm.
Interorganizational Committee on Guidelines and Principle for Social Impact Assessment (ICGPSIA). (2003). Principle and guidelines for social impact assessment in the USA. Impact assessment and project appraisal, 21(3): 231-250.
Jaoa, E. (2002). How scale affects environmental impact assessment. Environmental impact assessment Review, 22(4): 289–310.
Karami, E. and Rezaei-Moghaddam, K. (2005). Modeling determinants of agricultural production cooperatives' performance in Iran. Agricultural Economics, 33)3):305-314.
Koszalka, T. A. and Grabowski, B. L. (2003). Combining assessment and research during development of large technology integration projects. Evaluation and Program Planning, 26(2):203-213.
Momtaz, S. (2005). Institutionalizing social impact assessment in Bangladesh resource management: Limitations and opportunities. Environmental Impac assessment Review, 25(1):33-45.
Nooteboom, S. (2007). Impact assessment procedures for sustainable development: A complexity theory perspective. Environmental Impact Assessment Review, 27(7):645-665.
OECD. (2001). The DAC guidelines, strategies for sustainable Development. OECD publication services Paris codex 16, franc. Available at: www. oecd. org/dataoecd/34/10/2669958. pdf.
Pannell, D. J. and Glenn, N. A. (2000). Framework for the economic evaluation and selection of sustainability indicators in agriculture. Ecological Economics, 33(1):135-149.
Peterlin, M. Kross, B. C. and Kontic, B. (2008). A method for the assessment of changes in environmental perception during an EIA process. Environmental Impact Assessment Review, 28(8):533-545.
Pisani, J. A. d and Sandham, L. A. (2006). Assessing the performance of SIA in the EIA context: A case study of South Africa. Environmental Impact Assessment Review, 26(8): 707-724.
Sairinen, R. and  Kumpulainen, S. (2006). Assessing social impacts in urban waterfront regeneration. Environmental Impact Assessment Review, 26(1):120-135.
Tilt, B. , Braun, Y. and He, D. (2008). Social impact of large dam projects: A comparison of intenational case studies and implications for best practice. Journal of Environmental Management, 90(3):249-257.
Tang, B. , Wong, S. , Lau, M. C. (2008). Social impact assessment and public participation in China: A case study of land requisition in Guangzhou. Environmental Impact Assessment Review, 28(1):57-72.
Vanclay, F. (2002). Conceptualising social impacts. Environmental Impact Assessment Review, 22(3):183-211.
Vanclay, F. (2003). Social impact assessment. Environmental and social assessment for larg dams (working paper of the Word Commission on Dam), Available at: www. dams. org/docs/kbase/contrib/ins220. pdf.
Vanclay, F. (2004). The trible bottom and impact assessment: how do TBL, EIA, SIA, SEA and EMS Relate to each other. Journal of Environmental Policy and Management, 6(3):265-288.
Vanclay, F. (2005). Engaging communities with social impact assessment: SIA as a social assurance process. International conference on engaging communities, 14-17 August 2005, Brisbane convention & exhibition centre Queensland, Australia, available at: www. engagingcommunities2005. org/Vanclay-Frank-final. pdf.
Western, J. and Lynch, M. (2000). Overview of the SIA Process. In Social Impact Analysis: An Applied Anthropology Manual edited by Laurence R. Goldman. New York, NY: Berg, 35-62.
Yang, J. C. (2005). Impact measurement for public investments evaluation an application to Korea. Journal of Policy Modeling, 27(5):535-551.
Xing, Y. , Horner, R. M. W. , El-Haram, M. A. and Bebbington, J. (2009). A framework model for assessing sustainability impacts of urban development. Accounting Forum, 33(3):209-224.
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 6، شماره 23
شهریور 1395
صفحه 137-159

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار