TY - JOUR ID - 147821 TI - تحلیل و بررسی جایگاه ژئوپلیتیک ایران در طرح های انتقال منابع انرژی از حوزه دریای خزر در راستای تاثیر آن بر توسعه ژئواکونومیک آسیای میانه و قفقاز JO - فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای) JA - JGEOQ LA - fa SN - 2228-6462 AU - کنشلو, محبوبه AU - یزدان پناه درو, کیومرث AU - نجفی, عباس AU - لطفی, حیدر AD - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران AD - دانشیار دانشکده جغرافیا، گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران AD - استادیار جغرافیای سیاسی موسسه آموزش عالی قشم AD - دانشیار جغرافیای سیاسی و گردشگری، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 12 IS - 46 SP - 848 EP - 879 KW - ژئوپلیتیک KW - دریای خزر KW - خطوط انتقال انرژی DO - 10.22034/jgeoq.2022.333961.3611 N2 - دریای خزر(دریای مازندران) بزرگ­ترین دریاچه(یا دریا) جهان است که میان آسیا و اروپا واقع شده و فاقد آبراه طبیعی به آب های آزاد می باشد. تا پیش از فروپاشی شوروی در سال 1991، دریای خزر(دریای مازندران) به عنوان دریای ایران – شوروی شناخته می شد ولی در عمل تحت اختیار و سلط شوروی قرار داشت و حتی استخراج نفت و تقسیم آن میان جمهوری خودمختار داخلی شوروی بدون هماهنگی با ایران در محدوده مناطق بالای خط مرهوم حسینقلی – آستارا صورت گرفته بود. به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوری و ظهور سه کشور جدید قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان، وضعیت ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) و ژئواکونومیک(یا بُعد اقتصادی ژئوپلیتیک) منطقه نیز تغییر یافت و  ذخائر و منابع انرژی(فسیلی) موجود در ان توجه قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای را پیش از پیش به خود جلب کرد. با افزایش روزافزون وابستگی اقتصادی جهان به  ذخائر و منابع انرژی(فسیلی) هیدروکربنی و ادامه تنش ها در خاورمیانه(جنوب غرب آسیا) و بی ثباتی آن منطقه و هم چنین ظهور روسیه به عنوان یک بازیگر اصلی در بازار انرژی(فسیلی) جهان، نفت و گاز خزر و مسیرهای انتقال انرژی آن به بازارهای مصرف نیز مورد توجه قدرت های بزرگ صنعتی و شرکت های نفتی بین المللی و جهانی قرار گرفت. از آن جا که منطقه مزبور در خشکی محصور بوده، اولین و وسیع ترین  مشکل ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) این جمهوری ها و شرکت های نفتی، انتقال نفت و گاز این منطقه به بازارهای بین المللی و جهانی است که به ناچار برای عرضه انرژی باید از خطوط انتقالی استفاده شود. در این پژوهش سعی می شود با استفاده از رویکرد توصیفی – تحلیلی به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که جایگاه ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) ایران در طرح های انتقال  ذخائر و منابع انرژی از حوزه دریای خزر(دریای مازندران) و توسعه ژئواکونومیک(یا بُعد اقتصادی ژئوپلیتیک) آسیای میانه(اسیای مرکزی) و قفقاز  چه جایگاهی است. نتایج پژوهش نشان می بخشد که ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک(جغرافیای سیاسی) ویژه­ای که دارد می­تواند نقش ترانزیتی و اتصال این کشورها را به آب‌های آزاد و اروپا داشته باشد. به عبارت دیگر، ایران با توجه به جایگاه جغرافیایی(طبیعی و انسانی) خود، به عنوان یک گزینه مناسب انکارناپذیر برای انتقال نفت و گاز کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی به بازارهای مصرف مطرح است. این مسائل علاوه بر فرصت­هایی که در اختیار ایران می­گذارد، چالش هایی را نیز برای ایران به دنبال داشته است، مانند حضور آمریکا و اسرائیل در منطقه. غربی­ها به خوبی می­دانند که مسیر جنوبی و ایران، تنها مسیری است که می­تواند نفت و گاز مورد نیاز اروپا را بدون نیاز به عبور از مرزهای روسیه به آنجا انتقال دهد. اما به نظر می­رسد تا زمانی که اختلاف‌های بین ایران و ایالات متحده امریکا ادامه داشته باشد، آمریکا از انتقال انرژی حوزه دریای خزر از مسیر ایران جلوگیری خواهد کرد و همچنان خطوطی مانند باکو- تفلیس- جیحان  که از ایران و روسیه عبور نمی­کند، مورد حمایت ایالات متحده خواهد بود. در این راستا سعی آمریکا بر این بوده تا با شعار نه شمال، نه جنوب، غرب یا شرق و با استراتژی خط لوله(یا مسیر انتقال) چندگانه با انتقال نفت و گاز منطقه از طریق روسیه و ایران مقابله کند. بدون تردید، ایران به دلیل اختلاف‌های سیاسی و ایدئولوژیک در کانون سیاست خارجی ایالات متحده امریکا در منطقه قرار دارد. UR - http://www.jgeoqeshm.ir/article_147821.html L1 - http://www.jgeoqeshm.ir/article_147821_05297ce60421ecc49e5fc364d76079cc.pdf ER -