مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدی- فضایی شهر قم با استفاده از مدل-های آنتروپی شانون، هلدرن و جینی

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

امروزه مناطق شهری بخصوص کلان­شهرها با جذب جمعیت، سرمایه و فعالیت، تبدیل به مراکز اصلی خدمات، تجارت، تولید، مصرف و سکونت شده­ و در مسیر پاسخگویی به نیازهای روزافزون خود، بسیاری از منابع انسانی و طبیعی را باچالش­های اساسی مواجه نموده است. در این میان، مقولة شهرنشینی توده­ای که به معنای افزایش فزاینده مهاجرت به شهرها، شهرنشینی گسترده، رشد فیزیکی شهرها و... می­باشد، گریبانگیر بسیاری از شهرها، بویژه در کشورهای جهان سوم شده است. شهرهای ایران نیز در پی تحولات اقتصادی، اجتماعی، با رشد لجام گسیخته، سریع و بی­قواره مواجه بوده­اند. در این میان شهر قم به­عنوان مرکز ثقل و چهارمین شهر مهاجرپذیر ایران، با توحه به رشد جمعیت و شهرنشینی، بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با رشد سریعی از بُعد کالبدی و فیزیکی مواجه بوده است. از این­رو نگارندگان مقاله حاضر با علم به اهمیت مقوله بررسی روند و گسترش کالبدی این شهر، به مطالعه در فاصلة سالهای 1335 تا 1390 پرداخته است.روش تحقیق در پژوهش حاضر تحلیلی– توصیفی بوده و با بهره گیری از مدل­های آنتروپی شانون، هلدرن و جینی، به تحلیل چگونگی گسترش کالبدی– فضایی این شهر پرداخته است. نتایج حاصل از به کارگیری و تحلیل این مدل­ها نشان می­دهد که طی این دوره‌ها، گسترش فیزیکی شهر، بصورت پراکنده و غیرمتراکم بوده و زمینه را برای رشد اسپرال و بدون برنامه شهر آماده نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Title

نویسندگان [English]

  • Ahmad Pour Ahamad 1
  • Ali Mahdi 2
  • Masumeh Mahdian 3
1
2
3
ابراهیم زاده، عیسی و رفیعی، قاسم (1388)، "تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی – فضایی شهر مرودشت با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و ارائه الگوی گسترش مطلوب آتی آن"، نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره،69، صص 138-123.
ابراهیم­زاه، عیسی، کاظمی­زاد، شمس­اله و محمداسکندری ثانی (1390)، "برنامه­ریزی استراتژیک توسعۀ گردشگری، با تأکید بر گردشگری مذهبی؛ مطالعه موردی؛ شهر قم"، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 76، صص 141-115.
توکلی، عباس (1380)، برآورد تقاضای مسکن شهری کشور در سال 1384، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران.
حکمت نیا، حسن و موسوی، میرنجف (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، چاپ اول، انتشارات علم نوین، یزد.
رهنما، محمدرضا، عباسزاده، غلامرضا (1387)، اصول، مبانی و مدل‌های سنجش فرم کالبدی شهر، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد.
زنگی آبادی، مهدی، (1381): تحلیل توزیع فضایی و مکانیابی های کتابخانه‌های عمومی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مطالعه موردی شهر کرمان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
زیاری کرامت ا...، مهد نژاد، حافظ، پرهیز، فریاد، (1388)، مبانی و تکنیک‌های برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه چابهار.
سازمان عمران و بهسازی شهری،1390.
شیعه، اسماعیل (1386)، مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، چاپ نوزدهم، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
طرح جامع شهرقم:1388.
طرح راهبردی ساختاری استان قم، 1385.
فرید، یدالله (1368)، جغرافیا و شهرشناسی، انتشارات دانشگاه تبریز.
قادری مطلق، قرنی (1387)، علل شکل­گیری اسکان غیررسمی در شهر مهاباد؛ مطالعه موردی کانی صوفیه رشید، دانشگاه تهران، رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.
مرکز آمار ایران، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385.
مشهدی زاده دهاقانی، ناصر، (1385): تحلیلی از ویژگیهای برنامه‌ریزی شهری در ایران، چاپ ششم، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران.
معین­آبادی، حسین (1386)،" مهاجرت و معضلات فرهنگی اجتماعی قم"، فصلنامه جمعیت، شماره 69/70، صص 55- 29.
موسوی، میرنجف، رشید سعیدآبادی و رسول فهر، (1389)، "مدل سازی توسعه کالبدی و تعیین مکان بهینه برای اسکان جمعیت شهر سردشت تا افق 1400 به روش دلفی و منطق بولین در محیط "GIS، مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شماره ششم،، سال دوم، صص 54-35.
موسی کاظمی، سیدمهدی (1378)، ارزیابی توسعه پایدار در توسعه شهری، رساله دکتری رشته جغرافیای انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علونم انسانی و اجتماعی.
مهدی، علی (1390)، بررسی و تحلیل سلامت زیست و دسترسی به شاخص‌های سلامت در محلات حاشیه نشین، مورد مطالعاتی؛ محله شادقلی خان شهر قم، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشاه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
مهندسین مشاورطرح ومعماری (1385)، ستادتوانمندسازی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی استان قم، سازمان عمران وبهسازی شهری، مرحله اول, تهران.
Al-Ahmadi, Khalid, See, Linda, Heppenstall, Alison, Hogg, James(2009), "Calibration of a fuzzy automata model of urban dynamics in Saudi Arabia", journal homepage: www.elsevier.com/locate/eco com, pp 80-101.
Alden, Jeremy(1996), "Urban Development Strategies:The Challenge of Global to Local Change for Strategic Responses", www.elsevier.com, pp 553-566.
Anselin, L., 1995, Space Stat Version 1.80 Users, Guide, University of Illionois, Urban Champaign, IL.
Garcia-Palomares, (2010), "urban sprawl and travel to work: the case of the metropolitan area of Madrid", Journal of Transport Geography 18,197-213.
Jun Yu, X., Nam Ng, C.,2007." Spatial and temporal dynamics of urban sprawl along two urban – rural transects: A case study of Guangzhou, China". Journal of Landscape and Urban Planning79,PP. 96–109.
Liu.c.xu.m,Chen.s.an.jm and Yan.pl(2007),"Assessing the impact of urbanization on regional net primary productivity in Jiangyin County,China". Journal of Environmental Management 85,PP 597–606, www .elsevier .com /locate/jenvman.
Ortega- Alvareza R., MacGregot—Fors I., (2011)"Dsting-off the file: A review of knowledge on urban ornithology in Latin America", Journal of landscape and Urban Planning1-10.
Pietro,g. Elliot, g.Gabrill,y(2005),A home in the city, un millennum project, task force on imporoning the lives of slum dwellers, london.
Qadeer, M.A., 2004., "Urbanization by implosion". Guest Editoial/Habitate International 28,PP.1-12.
Rafiee, Reza, Salman Mahiny, Abdolrassoul, Khorasani, Nematolah, Darvishsefat, Ali Asghar, Danekar,Afshin(2009), "Simulating urban growth in Mashhad City, Iran through the SLEUTH model (UGM)", journal homepage: www.elsevier.com/locate/cities, pp 19-26.
(www,Google Earth.Com:2012