تحلیل شاخص های توسعه پایدار در کشورهای صادرکننده عمده نفت جهان

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری و روستایی، دانشگاه محقق اردبیلی

2 دانشجو دکترا جغرافیا برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل

3 دکترای رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد

4 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

نفت به‌عنوان یک منبع عظیم ثروت علاوه بر آن که می­تواند در حکم موتور محرکه رشد اقتصادی کشورهای نفت‌خیز باشد، می­تواند به‌عنوان مانعی در مسیر پیشرفت اقتصاد این کشورها عمل کند؛ لذا آنچه در خور توجّه است نحوۀ مدیریت بر درآمدهای نفتی با مدنظر داشتن رفاه نسل­های آتی به‌عنوان یکی از مبانی اساسی توسعه پایدار است. از سویی کشورهای صاحب نفت می­توانند با تخصیص بهینه این منابع به پروژه­های زیرساخت بستر مناسبی را برای توسعه پایدار کشور فراهم آورند و از دیگر سو، با ایجاد رانتی‌های نفتی که آن نیز به نوبه خود ریشه در سوء مدیریت­ها دارد، سدی مستحکم در روند رشد شاخص­های کلان اقتصادی پدید آورند. هدف از این پژوهش تحلیل شاخص­های توسعه پایدار در کشورهای صادرکنندۀ عمده نفت جهان(30کشور) با استفاده از 23 شاخص(زیست­محیطی، اقتصادی و اجتماعی) می­باشد. نوع تحقیق کاربردی و روش آن توصیفی-مقایسه­ای می­باشد. همچنین برای تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از روش پرامتی (از روشهای تصمیم‌گیری چند شاخصه) بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­دهد که، در سال 2006، به ترتیب کشورهای نروژ، کانادا و ایالت متحدۀ آمریکا با بیشترین میزان ضریب پرامتی(Q)، از نظر شاخص­های توسعه در وضعیت مطلوبی به سر می­برند. و در سال 2012، به ترتیب کشورهای، استرالیا، نروژ و کانادا بیشترین میزان ضریب پرامتی را دارند. و نامطلوب‌ترین کشور که در این دو سال در رتبۀ آخر کشورها قرار گرفته است، کشور عراق می­باشد. در این میان کشور ایران در سال 2006 با میزان پرامتی (03125/0-) در جایگاه بیست و هفتم و در سال 2012 با میزان (02345/0) با صعود به جایگاه بیست و دوم در میان سی کشور صادر کننده نفت قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of sustainable development indices in the major oil exporting countries of the world

نویسندگان [English]

  • Hosein Nazmfar 1
  • Somayyeh Mohammadi 2
  • Seyyed mostafa Hoseini 3
  • Farzaneh sadat Hosieni 4
1
2
3
4
چکیده [English]

Abstract
In addition to its oil as a huge source of wealth that can serve as the engine of economic growth in oil-rich countries, it can act as a barrier in the path of progress economies.So, that is striking how to manage the oil revenues into account the well-being of future generations as one of the basic principles of sustainable development.Meanwhile, oil producing countries are able to optimize the allocation of resources to infrastructure projects provide a good platform for sustainable development.And And on the other hand, with the creation of oil rents, which in turn is rooted in mismanagement, create a barrier strong macro-economic growth indicators. The aim of this study is to analyze the sustainable development indicators in the world's major oil-exporting countries (30 countries) using 23 indicators (environmental, economic and social).And applied research is descriptive-comparative method. To analyze the data, method I (multi-criteria decision-making methods) have been used.The results of the study show that, in 2006, as Norway, Canada and the United State of America has the highest ratio command prompt (Q), in terms of development indicators remain in good health.And in 2012, respectively countries, Australia, Norway and Canada have the highest ratio command prompt. And the least the country in the last two years ranked countries are located, is Iraq.In the meantime, Iran in 2006 with the command prompt (03125 / 0-) in twenty-seventh place in 2012 with the (02345/0) climbed to twenty-second place among the thirty largest exporter of oil were .

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Sustainable development
  • the Petroleum Exporting Countries
  • PROMETHEE method
ابراهیمی، محسن؛ سالاریان، محمد(1388) بررسی پدیدۀ نفرین منابع طبیعی در کشورهای صادرکنندۀ نفت و تأثیر حضور در اوپک بر رشد اقتصادی کشورهای عضو آن، فصلنامه اقتصاد مقداری(بررسی‌های اقتصادی سابق)، دوره6، شماره1، صص100-72.
ابولحسن شیرازی، حبیب اله؛ آخوند مهریزی، مسعود(1386) جایگاه منابع انرژی در امنیت خلیج‌فارس و امنیت آمریکا با توجه به الگوی امنیت مشارکتی، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال چهارم، شماره هفتم، صص211-187.
اثنی عشری، ابولقاسم؛ ندری، کامران؛ ابولحسنی، اصغر؛ مهرگان، نادر؛ بابایی سمیرمی، محمد رضا(1394) کاربرد الگوی کو و پرون در شناسایی تکانه‌های نفتی اقتصاد ایران، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات کاربردی ایران، سال چهارم، شمارۀ 15، صص105-81.
اجزا شکوهی، محمد و حسینی، سید مصطفی (1394) سنجش شاخص‌های توسعه پایدار محله‌ای در شهر مشهد با استفاده از روش Promethee، فصلنامه شهر پایدار، دوره 2، شماره1، صص129-155.
اذانی، مهری و مختاری ملک‌آبادی، رضا و مولایی، شهره(1392) بررسی شاخص‌های توسعه پایدار محله‌ای منطقه 13 اصفهان، بررسی شاخص‌های توسعه پایدار محله‌ای منطقه 13 اصفهان، مجله برنامه‌ریزی فضایی، سال سوم، شماره دوم، (پیاپی 9) تابستان 92، صص119-114.
اسماعیل‌زاده، حسن؛ کانونی، رضا؛ حیدری، مرتضی؛ یارمرادی، کیومرث(1394) ارزیابی سطح پایداری محله‌ی تجریش کلان‌شهر تهران، مجله شهر پایدار، دوره 2، شماره2، صص183-164.
امین زاده، بهناز(1390) مجموعه مقالات توسعه پایدار شهری، انتشارات دانشگاه تهران،1390.
آ.الیوت، جنیفر(1378) مقدمه‌ای بر توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه، مترجم؛ عبدالرضا رکن الدین افتخاری و حسین رحیمی، انتشارات توسعه روستایی، چاپ اول 1378.
بهبودی، داود و بهشتی، محمد باقر و موسوی، سها(1389) توسعه انسانی و توسعه پایدار در کشورهای منتخب صادر کننده نفت، مجله دانش و توسعه(علمی و پژوهشی) سال هیجدهم، شماره33، زمستان 1389،صص23-1.
بهرامی، جاوید و خیابانی، ناصر و قاضی، مرتضی(1391) بررسی علیت بین انتشار آلودگی و رشد اقتصادی(مطالعه موردی، کشورهای صادر کننده نفت ) فصلنامه اقتصاد محیط‌زیست و انرژی، سال اول، شماره2 ،بهار سال 1391، صص57-23.
بهلولی، خسرو و خوبان، لیلا(1390) بتن و تأثیرات مثبت آن بر محیط‌زیست و توسعه پایدار، نشریه اطلاعات علمی، شماره 25، فروردین 1390، ص62.
پرانک، ژان و الحق، محبوب(1380) گزارش لاهه پیش ‌زمینۀ توسعه پایدار( از فکر تا عمل)، مجله محیط‌شناسی، شماره 28 ، تابستان1380.
حسینی جنبذی، فرزانه سادات(1394)، آسیب‌شناسی کاربری اراضی شهر سبزوار با توجّه به اصول توسعه پایدار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری.
داداش پور، هاشم؛ علیزاده، بهرام؛ رستمی، فرامرز(1392) بررسی و ارزیابی پروژه میان گذر دریاچه ارومیه از دیدگاه توسعه پایدار منطقه‌ای، پژوهش‌های محیطی زیست، سال چهار، شماره هشت، صص36-25.
رضازاده، راضیه(1389) مروری بر سیاست‌های محله‌ای با رویکرد دارایی مبنا و تأکید بر سرمایه‌های اجتماعی و کالبدی، دو فصلنامه دانشگاه هنر ، شماره چهار، بهار و تابستان 1389.
زیاری، کرامت الله(1380)  توسعه پایدار و مسؤولیت برنامه ریزان شهری در قرن بیست و یکم، در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دوره160، صص 385 -271.
سرایی، محمد حسین و حسینی، سید مصطفی(1393)، کاربرد تکنیک‌های نوین تصمیم‌گیری چند معیاره در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، یزد: دانشگاه یزد.
شمس، مجید؛ پالیزبان، سیاوش(1389) بررسی تأثیر سیاست‌های اقتصادی مبتنی بر درآمد نفت بر بازار مسکن در ایران، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره اول، صص76-57.
صمدی، سعید؛ یحیی‌آبادی، ابوالفضل؛ معلمی، نوشین(1388) تحلیل تأثیر شوک‌های قیمتی نفت بر متغیرهای اقتصاد کلان در ایران، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، سال هفدهم، شماره52، صص26-5.
طیفوری، وحید و صادق اکبری(1392)، بررسی شاخص توسعه سرمایه انسانی ایران 1390«با تأکید بر استان گیلان»، ارائه‌شده در همایش تحلیل یافته‌های سرشماری نفوس و مسکن، 5و6 آذرماه 1392.
عنابستانی، علی اکبر؛ روستا، مجتبی؛ آوریده، اصغر؛ صیادی آبگلی، محمد(1393)مقایسۀ تطبیقی سطح برخورداری سکونتگاه‌های روستایی با استفاده از مدل ضریب ویژگی و موریس (مطالعۀ موردی: بخش میمند-شهرستان فیروزآباد)، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، سال ششم، شماره 19، بهار1393، صص119-99.
عیوضی، محمدرحیم(1387) نفت و موانع توسعه‌یافتگی، فصلنامه راهبرد یاس، شماره 13، بهار 1387.صص55-71.
فطرس، محمد حسن و غفاری، هادی و شهبازی، آزاده(1389)فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، سال اول، شماره اول، زمستان1389،صص59-77.
فنی، زهره(1382)، شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعه منطقه‌ای، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.
قائمی، علی‌اصغر(1393) ویژگی‌های و پیامدهای ساختار رانتی در ایران(1332-1357) نشریه فرهنگ و اندیشه، سال سوم، شماره یازدهم.
قائمی، علی‌اصغر(1383) ویژگی‌ها و پیامدهای ساختار رانتی در ایران(1332-1357) ، نشریه فرهنگ اندیشه، سال سوم، شماره یازدهم.
مرادی، محمدعلی(1389) تأثیر نفت بر نماگرهای اقتصاد کلان ایران با تأکید بر مکانیزمهای انتقال و آثار، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، سال دهم، شماره 2، 140-115.
میر شجاعیان حسینی، حسن و رهبر ، فرهاد(1389) بررسی علیت میان مولفه های توسعه پایدار در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا(منا): فصلنامه مطالعات انرژی، سال هفتم، شماره‌ی 25، تابستان 1389، صص 63-88.
واستیوا، گوستا(1377)، توسعه در نگاهی نو به مفاهیم توسعه، ترجمه دکتر فریده فرهی و وحید بزرگی، تهران، انتشارات نشر مرکز.
یزدی، کاظم و حکمت پناه، راحله(1388) بررسی الگوهای معماری پایدار در مناطق کویری، مجموعه مقالات اولین همایش ملی معماری پایدار، صص112-101.
Aphelion, S. O. (2012) Oil Exploration and its Impact on the Nigerian environment. Kiabara Squibs & Remarks, UNIVERSITY OF PORT HARCOURT, Volume 7, Number 1 2001   (pp.103-111).
Babic Z., plazibat N., 1998, Ranking of enterprises based on multicriteria analysis; international Journal of Production Economics, Vol.56-57, pp 29-35.
Bayode ,Olujimi Julius Ajilowo & Adewunmi, Emmanuel Adebayo& Odunwole, Sogbon(2011) Environmental implications of oil exploration and exploitation in the coastal region of Ondo State, Nigeria: A regional planning appraisal, Journal of Geography and Regional Planning Vol. 4(3), pp. 110-121, March 2011   Available online at http://www.academicjournals.org/JGRP,ISSN 2070-1845 ©2011 Academic Journals.
Bertelsen, Pernille (2014) Sustainability and Oil Exploration in Uganda – the case of Uganda's Albertine Region. Master Programed: Environmental Management and Sustainability Sciences/JEMES, Project period: September 2013 – Jan 9- 2014, Aalborg University.
Birdsall N, Subramanin A (2004) Saving Iraq from Oil, Foreign Affairs, 83, 77-89.
Brans J.P., Macharis C., Kunsch P.L., Chevalier A., and Schwaninger M., 1998, combining multicriteria decision aid and system dynamics for the control of socio-economic processes. An iterative real- time procedure; European Journal of operational research, Vol.109, pp 428-441.
Brans, J.P., and Mareschal, B., 1994, The PROMCALC-GAIA decision support system for multicriteria decision aid; Decision Support Systems, Vol. 12, No. 4/5, pp. 297-310.
Cullingworth، Barry of Vincent, (2002), Nadin، Town and Country Planning in the UK، Rutledge، London.
De Leeneer, I., and Pastijn, H., 2002, Selecting land mine detection strategies by means of outranking MCDM techniques; European Journal of Operational Research, Vol. 139, pp. 327–338.
Esuruku, Robert Senath., ed. (2013) International Alert, "Governance and livelihoods in Uganda’s oil-rich, Albertine Graben.
Kalogeras N., Baourakis G., Zopounidis C., Dijk G., 2004, evaluating the financial performance of agri- food firms: A multicriteria decision-aid approach; Journal of Food Engineering, Vol.70, 365-371.
Malmberg, A. (2000), Agglomeration and firm preformation, Economic of scale, Environmental and planning, Vol. 22, No. 2
Mariano, Jaqueline Barboza & la rover, Emilio lebre (2007) environment impact of the oil industry. Petroleum engineering- downstream- environmental impact of industry – Jacqueline Barbosa Mariano.
Obadina, T. (2003) Oil wealth as a curse for Africa’s poor. Vanguard Newspaper, July 16, p 11.
Omorede, Christiana Kayinwaye(2014) Assessment of the Impact of Oil and Gas Resource Exploration on the Environment of Selected Communities in Delta State, Nigeria, International Journal of Management, Economics and Social Sciences  2014, Vol. 3(2), pp.79 –99. ISSN 2304 – 1366 http://www.ijmess.com.
Raju, K.S., and Kumar,D.N., 1999, Multicriteria decision making in irrigation planning; Agricultural System, Vol.62, pp. 117-129.
Storper M. A. Scott (2006): The wealth of regions. Futures, 27, 5: 505-526.
United Nations Development programed (UNDP) (2006) Niger Delta Human Development Report”. Garki, Abuja, Nigeria.
United Nations Development programed (UNDP). (2001) Human development Report,NewYork.Http://hdr.undp.org/reports/global/2001/en/.-UNESCO, 1995.The Cultural Dimension of development. Towards a partial Approach. .United Nations Educational Scientific and Cultural سازمان. UNESCO publishing, Paris.
World Commission on Environment and Development (WCED) (1987). Our common future. (The Brundtland Report.) Oxford: Ox ford University Press.