تاثیر جایگاه جغرافیایی عراق عجم در تحول نظام آموزشی عهد ایلخانی

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه خوارزمی

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

چکیده

جغرافیای عراق عجم در عهد ایلخانی چه تاثیری در نظام آموزشی دوره مورد بحث داشته است؟ سهم عراق عجم از بازسازی­ ساختارهای علمی- آموزشی دوره­ی مسلمانی ایلخانان را چگونه می­توان ارزیابی نمود؟ تبیین بهتر این مسئله نیازمند تامل در کدام بسترهای سیاسی- اجتماعی و فرهنگی­ست که همزمان با این دوره در جامعه­ی ایران در حال وقوع بوده است؟ به نظر می­رسد که تلاش برای پاسخ دادن به این پرسش­های مهم مستلزم درک و دریافتی مناسب از پاره­ای مولفه­های ساختاری مرتبط با یکدیگر باشد. موقعیت استراتژیک و پر اهمیت ولایت عراق عجم از منظر مناسبات تجاری و بازرگانی و نقش مهمی که این منطقه در پیوند میان پایتخت­های ایلخانان در شمال غرب ایران با دیگر مناطق فلات مرکزی ایفا می­نمود، تمایز ولایت عراق عجم با مراکز شهری جنوب و جنوب غرب ایران از منظر شدت آسیب­های وارده در نتیجه هجوم اولیه­ی مغولان، لزوم بازسازی مراکز شهری ایران پس از دوره­ی مسلمانی ایلخانان، تحول در ساختار مملکت­داری ایلخانان در دوره­ی مسلمانی و ضرورت پایبندی به پاره­ای مقتضیات درونی الگوهای جدید حکومتداری و دلایل دیگر، جملگی را می­توان به مثابه­ی مجموعه­ای از عوامل در کنار هم نهاد تا تاثیر جایگاه جغرافیایی عراق عجم در تحول نظام آموزشی عهد ایلخانی به ویژه در دوره­ی مسلمانی ایلخانان را تببین نمود.
در این پژوهش تلاش می­شود تا به روشی توصیفی- تحلیلی صحت یا عدم درستی این دو گزاره به آزمون گذاشته شود.: 1. میان چند مولفه­ی بسیار مهم مانند مسلمانی ایلخانان، توجه به احیای نهادهای علمی- آموزشی و نیز ظرفیت­های محیطی و جغرافیایی عراق عجم رابطه­ای قابل تامل وجود داشت 2. با توجه به حجم آسیبی که شهرهای عراق عجم از هجوم مغولان دیدند، در برخی شهرهای این منطقه رونق پیشین تکرار نشد اگر چه در برخی شهرهای این ولایت همچنان رونق این نهادها تا حدودی چشمگیر بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Iraqi Ajim Geographic Location on the Development of the Ilkhani Educational System

نویسندگان [English]

  • Mahdi Khalili 1
  • Sayyed Abolfazl Razavi 2
چکیده [English]

The geography of Iraq's Ajim during the course of the Ilkhani period has been discussed. The strategic and important position of the Iraqi province is the Ajim from the point of view of commercial relations and the important role that this region links between the capitals of the Ilkhanites in the northwest of Iran with other The central areas of the central plateau, the distinction of the Iraqi Ajm province with the urban centers of south and southwest Iran in terms of the severity of the injuries caused by the initial incursion of the Mongols, the need to rebuild the Iranian urban centers after the Muslim period of the Ilkhans, The structure of the Ilkhani state in the Muslim period and the necessity of adhering to the internal requirements of patterns New governance and other reasons, all of which can be combined as a set of factors, in order to clarify the effect of the geographic location of Iraqi Ajim on the development of the educational system of the Ilkhanic system, especially in the Ilkhian Muslim period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key word: Geographical impact
  • Iraqi Ajm
  • Ilkhan Muslim period
  • scientific-educational institutions
ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، موسسه مطبوعاتی علمی، تهران 1353.
ابن حوقل، محمد بن علی، صوره الارض، ترجمه جعفر شعار، بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1345.
اصطخری، ابوالقاسم ابراهیم، مسالک و الممالک، ترجمه محمد بن عبدالله تستری، به همت ایرج افشار، موقوفات ایرج افشار، تهران 1368.
الهیاری، فریدون، تحلیلی بر  تاثیر اصلاحات غازانی بر روند  بازسازی مراکز شهری ایران، مجله ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ش 36 و 37، بهار و تابستان 1383.
اقبال،عباس،تاریخ مغول،امیر کبیر‌،1384.
باسانی، تاریخ ایران کمبریج، ج 5، ترجمه تیمور قادری، امیرکبیر، تهران 1385.
بلر، شیلا، جاناتان بلوم، هنر و معماری اسلامی، ترجمه یعقوب آژند، سمت، تهران 1386.
بیانی، شیرین، دین و دولت در ایران عهد مغول، ج دوم، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران 1371.
ترکمنی آذر، پروین، مراکز علمی ایران در دوره ایلخانان، فصلنامه تاریخ اسلام، سال هشتم، ش 29، بهار 1386.
جعفری، جـعفر بن محمد بن حسن، تاریخ یزد، به‌ کوشش‌ ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نـشر کتاب،1343.
جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشا، ج اول، انتشارات ارغوان، تهران 1367.
حاتمی، حسین، جنبش مدرسه سازی در ایران عصر ایلخانی، مجله سخن تاریخ، ش 11، دی ماه 1389.
حدود العالم من المشرق الی المغرب، تصحیح منوچهر ستوده، طهوری، تهران 1362.
حسینی یزدی، جامع الخیرات، به کوشش محمد تقی دانش‌پژوه و ایرج‌ افشار‌، فرهنگ‌ ایران زمین،1341.
حموی، یاقوت، معجم البلدان، بی‌نا، بیروت،1383.
رازی، عبدالجلیل، النقض، تصحیح و ترجمه سید جلال الدین حسن ارموی، بی نا، تهران 1371.
راوندی، محمد بن سلیمان، راحه الصدور و آیه السرور، به سعی محمد اقبال، علمی و فرهنگی، تهران بی تا.
رفیعی،ابو القاسم،آثار ملی اصفهان،انجمن آثار ملی،1352.
رضوی، ابوالفضل، ماهیت ایرانی حکومت مغولان، مجله زمانه، مهر و آبان 87، شماره 73 و 74
....................، نصیرالدین طوسی و گفتمان مهار در عهد نامسلمانی ایلخانان، فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، شماره 13، زمستان 92.
ساندرز، ج، ج، تاریخ فتوحات مغول، ترجمه ابوالقاسم حالت، انتشارات امیرکبیر، تهران 1361.
سلطان‌زاده، حسین، تاریخ مدارس ایران، آگاه،1364.
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران، ج سوم، نشر فردوس، تهران 1382.
فضلی نژاد، احمد، بازآفرینی الگوی حکومت ایرانی در دوره ایلخانان، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، ش 296، تهران 1393.
کاتب‌،احمد‌ بن حسین بن علی، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افـشار، امـیر‌ کـبیر‌، چاپ دوم،2538.
کسایی،نور اللّه‌،سـرگذشت‌ دانـش‌مندان‌ و مـراکز دانش در حمله مغول،مجموعه مقالات‌ اولین‌ سمینار تاریخی هجوم مغول به ایران و پی‌آمدهای آن،ج 2،دانشگاه شهید بهشتی،1379.
کریمیان، حسین، ری باستان، دانشگاه ملی ایران، تهران 1354.
لسترنج، گای، جغرافیای تاریخی سرزمین های شرقی خلافت، ترجمه محمود عرفان، علمی و فرهنگی، تهران 1367.
گلریز‌، محمد علی، مینودر، انـتشارات طـه‌،1368.
مرتضوی، منوچهر، مسائل عصر ایلخانان، نشر آگاه، تبریز، 1370.
مستوفی‌، حمد‌ اللّه،  نزهت القلوب، به کوشش محمد‌ دبیر سیاقی، طه،1378.
ناجی معروف، علما النظامیه، با همکاری دانشگاه بغداد، بغداد 1973.
نراقی، حسن، آثار تاریخی کاشان و نطنز، انجمن آثار ملی، تهران 1348.
ویلبر،دونالد، معماری‌ اسلامی‌ ایران در‌ دوره‌ ایلخانان‌، ترجمه عبد اللّه فریاز‌، علمی-  فرهنگی،بی‌تا.
همدانی، خواجه رشـید الدیـن، به تصحیح و تحشیه محمد روشن و مصطفی موسوی، ج اول و دوم، نشر البرز، تهران 1373.
متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری(رنسانس اسلامی)، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، نشر امیر کبیر، تهران 1362.
هـنرفر، لطف‌ اللّه‌، گنجینه‌ آثار تاریخی اصفهان، ثقفی،1350.