سنجش شاخص کالبدی- ‌محیطی تاب آوری در بافت های شهری تهران (مطالعه موردی محلات تجریش، جنت‌آباد شمالی و فردوسی شهر تهران) در راستای ارائه مدلی بومی برای تاب‌آوری کلان‌شهرهای ایران

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

2 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

3 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد سمنان، دانشگاه آزاداسلامی، سمنان، ایران

چکیده

تاب­آوری شهری موضوعی کلان است که مؤلفه‌های مختلفی در چارچوب آن گنجانده می­شود که یکی از این مؤلفه‌ها شاخص کالبدی- محیطی است. شاخص کالبدی محیطی ناب آوری شهری بیشتر زیرساخت‌های حیاتی شهر را در بر می‌گیرد. از طرفی در میان شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و... تاب‌آوری این شاخص از اهمیت بیشتری در مواجه با بحران­ها برخوردار است. هدف این مقاله سنجش شاخص کالبدی- ‌محیطی تاب­آوری در بافت­های شهری­ تهران با تأکید بر محلات تجریش، جنت‌آباد شمالی و فردوسی است. سؤال اصلی مقاله این است که وضعیت محلات مورد مطالعه در این مقاله ازنظر شاخص‌های کالبدی- ‌محیطی اثرگذار در تاب­آوری بافت­های شهری­ چگونه است؟ روش مورد استفاده در این مقاله توصیفی- تحلیلی است که دران سعی خواهد شد با استفاده از واقعیات موجود در کتاب‌ها و مطالعات صورت گرفته و مشاهدات میدانی به تحلیل و تبیین موضوع مورد بررسی پژوهش پرداخته شود. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که اولاً شهر تهران از لحاظ تاب‌آوری با بحران مواجهه است و دغدغه بسیاری از مدیران کلان و خرد شهر تهران کم کردن از شدت و درجه این وضعیت بحرانی تاب‌آوری این شهر است و ثانیاً این که از بعد کالبدی محیطی وضعیت تاب‌آوری شهر تهران به مراتب بغرنج‌تر می­نماید. زیرساخت‌های آسیب‌پذیر، شامل خانه‌های کم‌دوام که مخصوصاً به یک حادثه فاجعه‌بار حساس هستند. نتایج این مقاله گویای این واقعیت است که شهر تهران و محلات مورد بررسی از لحاظ متغیرهای کالبدی مهم مانند مقدار شریان‌های اصلی برای تخلیه‌های پیش از حادثه و تأمین مواد حیاتی پس از سوانح و همچنین سیستم‌های فیزیکی نظیر تعداد خطوط لوله، جاده‌ها و زیرساخت‌های حیاتی و بحرانی، شبکه حمل‌ونقل، کاربری زمین، نوع مسکن (ویلایی- آپارتمانی)، جنس مصالح، مقاومت بنا، کیفیت و قدمت بنا، مالکیت، نوع ساخت و ساز، ارتفاع ساختمان‌ها، فضای باز ساختمان محل سکونت، فضای سبز، تراکم محیط ساخته شده، نوع مسکن، پتانسیل دسترسی/تخلیه، ویژگی‌های جغرافیایی (خصوصیات ژئوتکنیک، شیب)، شدت و تکرار مخاطرات، شناسایی مکان‌های امن، شناسایی گسل‌ها، دور شدن از مناطق آسیب‌پذیر، نزدیک بودن به نواحی تاب‌آوری بسیار ضعیفی دارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measurement of Environmental physical indicators of resilience In Urban Texture of Tehran (Case study: Tajrish, Jenatabad, Ferdowsi, Tehran) In order to provide a native model for resilient macro-cities in Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Lanagarneshin 1
  • Abbas Arghan 2
  • Zainab Karkehabadi 3
1 Ph.D. student of Geography & Urban Planning, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran
2 Department of Geography & Urban Planning, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran
3 Department of Geography & Urban Planning, Semnan Branch, Islamic Azad University, Semnan, Iran
چکیده [English]

Abstract
City resilience is a huge subject that various components are included in the framework that one of these components is the physical-environmental index. The urban eco-urban environmental index is one of the most vital infrastructure of the city. On the other hand, among the indicators of social, economic and cultural resilience this indicator is more important in dealing with crises. The purpose of this paper is to measure the residual physical-environmental index in Tehran's urban texture emphasizing on the neighborhoods of Tajrish neighborhoods, the Northern Janatabad and Ferdowsi. The main question of the article is that the situation of the neighborhoods studied in this article is in terms of the physical-environmental indicators affecting the resilience of urban texture? The method used in this article is descriptive-analytic will try to make use of the facts contained in books and studies and field observations to analyze the subject of the research. The results of this paper show that, firstly, the city of Tehran is facing a crisis in terms of resilience and the concern of many masters of Tehran city reducing the severity and degree of this critical situation is the resilience of the city and secondly, from the physical environment of the resettlement of Tehran Far more complicated. Vulnerable infrastructure, including low-durable homes which are particularly susceptible to a catastrophic incident. The result of this article is the fact that the city of Tehran and the neighborhoods examined in terms of important physical variables, such as the amount of major arteries For pre-accidental evacuation and emergency supplies as well as physical systems such as the number of pipelines, roads and critical and critical infrastructure, transportation network, land use, Type of housing (villa-apartment), material of material, Resistance to building, Quality and date of construction, Ownership, type of construction, height of buildings, open space, building location, Green space, built environment density, type of housing, access / discharge potential, Geographical characteristics (geotechnical characteristics, slope),Severity and repetition of hazards, identifying safe places, identifying faults, Getting away from vulnerable areas, getting close to the areas resilience is very weak.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Physical-Environmental Index
  • Resilience
  • Urban Texture of Tehran
  • Metropolis
ابراهیم‌زاده، عیسی و میرنجف موسوی و علی باقری کشکولی (1395)، بررسی میزان تأثیرگذاری جابجایی برخی از کارکردهای شهر تهران در ساماندهی وضعیت پایتخت در ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 41.
احـمد معظم­، احمد و مهدی کوهستانی و محمد رضا شیخ کاظم برزگری (١٣٩٣)، مدیریت بافت‌های فرسوده با رویکـرد تاب‌آوری شـهر، پنـجمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران‌های‌ طبیعی‌، صص ٩٣٧-٩٣٣.
استوار ایزدخواه­، یاسمین (١٣٩١)، مفاهیم و مـدل­هـای تاب‌آوری در سـوانح طبیعـی، فصـلنامـه دانـش پیشـگیری و مدیریت بحران، دوره دوم، شماره دوم، صص ١٤٥-١٥٣‌.
اسکندری‌، مـحمدامین و اسـماعیل شـعیه‌ و کیـومرث حبیبی (١٣٩٣)، مـدل ارزیـابی تاب‌آوری مراکـز درمانی در برابر زلزله. پنجمین کنفرانس‌ بین المللی مـدیریت جــامع بحران‌های طبیعـی، ص 1117.
بدری سید علی، لسبویی مهدی، عسگری علی، قدیری معصوم مجتبی، سلمانی محمد (١٣٩٢)، نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب‌آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب مطالعه‌ی موردی: دو حوضه‌ی چشمه کیله­ی شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت، دو فصلنامه‌ی مدیریت بحران، شماره سوم.
حمدی، کریم و شهرام امیرانتخابی (1389)، کلان شهر تهران بزرگ و چالش‌های مدیریت شهری، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، شماره 26.
حمزه‌­ئی‌ طهرانی‌، مهشید‌ و سید عبدالله سجادی‌ جاغرق و افـسانه زمـانی مقدم (1395)، شناسایی و اولویت‌بندی عـوامل مؤثر بر تاب‌آوری سازمانی در مواجهه با بحران در میان بیمارستان‌های رشت، دومین اجلاس بین‌المللی‌ پارادایم‌های نوین مدیریت، نوآوری و کارآفرینی، صص 136-121.
خرازی، سیده سارا (۱۳۹۳)، بررسی ارتباط تاب‌آوری با بهزیستی‌ روان‌شناختی‌ و کیفیت زندگی، اولین کنفرانس ملی روانـشناسی‌ و عـلوم‌ تربیتی‌، شادگان‌، دانشگاه‌ آزاد اسلامی واحـد‌ شـادگان‌، صص 96-82.
خلعتبری، جواد و صونا بهاری (1389)­، ارتباط بین تاب‌آوری و رضایت از زندگی، نشریه‌ روانشناسی‌ تربیتی‌، دوره 1، شماره 2، صص 94-83
خلعتبری، محمد رضا (1387)، تحلیلی بر نتایج اولین فصل کاوش محوطه باستانی تول گیلان، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 185
داداش‌پور، هـاشم و زیـنب عـادلی­(1394)، «سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری‌ در مجموعۀ شهری قزوین». فصلنامه مدیریت بحران. شماره هشتم. صص 84-73.
رجایی، زهرا­(1394)، ارزیابی تاب‌آوری فـضای ‌ ‌شـهر گرگان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران‌.
رضایی، محمدرضا و مجتبی ‌رفیعیان و سید مجتبی حسینی­(1394)، سنجش و ارزیابی مـیزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شـهری در بـرابر زلزله­(مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4، صص 623-609.
رضایی، محمدرضا (1389)، تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به مـنظور کـاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعۀ موردی: کلان‌شهر تهران، رساله دکتری‌ جغرافیا‌ و برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی دکتر مجتبی رفیعیان و علی عسگری.
رضـایی‌، مـحمدرضا (1392)، ارزیـابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی، مطالعه‌ی موردی: زلزله محله‌های شهر تهران، فصلنامه مـدیریت بحران، شماره سوم، صص 36-25.
رضایی، محمدرضا، رفیعیان، مجتبی، حسینی، سیدمصطفی­(١٣٩٣)، سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله­های شهر تهران)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره ٤٧­، شماره ٤­، زمستان ١٣٩٤.
رفیعیان، مجتبی و محمدرضا رضایی و علی عسگری و اکبر پرهیزگار و سیاوش شـایان (1390)، تـبیین مفهومی تـاب‌‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح‌ اجتماع‌ محور، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 15، شماره 4 (پیاپی 72)، زمستان، صص 41-28.
سلمانی، محمد و نسرین کاظمی‌ ثانی‌ عطالله و سید علی بدری و شریف‌ مطوف­­(1395‌)، شناسایی و تحلیل تأثیر متغیرها و شاخص‌های تاب‌آوری: شواهدی از شمال و شمال شرقی تهران، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات، سال سوم. شـماره 2، صـص 22‌-1.
صالحی، اسماعیل و مـحمد تقی آقـابابایی و هاجر سرمدی و محمدرضـا فرزادبهتاش (١٣٩٠)­، بررسـی مـیـزان تاب‌آوری محیطی با‌ اسـتفاده‌ از‌ مـدل شبکه علیت، محیط‌شناسی، سـال‌ ٣٧‌، شـماره پنجاه و نهم، صص ١١٢-٩٩.
صالحی، اسماعیل و محمد تقی آقابابایی و هاجر ­سرمدی­(١٣٩٠)، بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه­ی علیت، محیط شناسی، شماره ٩٩ -٥٩.
فرزاد بهتاش، محمدرضا و علی کـی نژاد و محمد‌ تقی‌پیر بابایی و علی عسگری­(1392)، ارزیابی و تحلیل‌ ابـعاد‌ و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3.
فلاح­، مسعود و محمد مسعود و اسداله نوایی­(١٣٩٣)، نقش طراحـی فضـاهای شــهری انعطـاف پـذیر‌ و تـاب‌ آور در مدیرت بحران، پنجمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران‌های طبیعـی‌.
فلاحی، علیرضا و تارا حلالی (1392)، بازسازی تـاب‌آور ‌ ‌از دیـدگاه‌ طراحی‌ شهری، پس از زلزله‌ 1382‌ بم، نشریه هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، صص 16-5.
قنبری، ابوالفضل و محمدعلی سالکی ملکی و معصومه قاسمی­(١٣٩٥)، ارزیابی میزان آسیب‌پذیری شبکه‌ معابر‌ شـهری‌ در برابر زمین لرزه (نمونه موردی: شهرک باغمیشه تبریز)، مجله جغرافیا و مخاطرات‌ محیطی‌، ســال ٥، شــماره ١٨.
کـاظمیان، غـلامرضا و هـانیه باقری و مرضیه شجاعی (۱۳۹۳)، بررسی میزان حمایت از مفهوم تاب‌آوری شهری در قوانین شهری‌ ایران‌، اولین کنفرانس مـلی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران، موسسه ایرانیان، انجمن معماری ایران، صص 127-113
لطـیفی، غلامرضا (1389)، مدیریت شهری، تـهران، نـشر علم، چاپ اول
معصومی، لیلا‌(1394‌)، تأثیر سبک‌ زندگی بر انعطاف‌پذیری شهری (مطالعه تطبیقی: مناطق 1 و 19 شهر تهران)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری‌، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی تهران: به راهـنمایی دکتر زهره‌ فنی‌ و مشاوره‌ دکتر کوزه‌گر.
نوروزی، اکرم (1395)، تبیین و تحلیل متغیرهای تاب‌آوری بر اساس بومی سازی داده‌ها ‌‌در‌ مناطق کلان‌شهری مطالعه موردی منطقه 12 شهرداری تهران، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی‌ شهری‌ بـه‌ راهـنمایی دکتر رحیم سرور و مشاوره دکتر مسعود مهدوی حاجیلوئی، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران.
https://wiki--travel.com
http://dl.hom.ir
ttps://monitoreconomy.ir