ارزیابی خطر سیل خیزی حوضه آبخیز آیدوغموش با استفاده از مدل AHP-TOPSIS

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه جغرافیا، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

ناآگاهی از شرایط فیزیوگرافی، هیدرولوژیکی و دینامیکی رودخانه‌ها سبب گسترش سیلاب‌ها شده است که موجب وارد آمدن خسارات جانی و مالی زیادی در سالهای اخیر شده است. هدف از این پژوهش، شناسایی پهنه های در معرض خطر سیلاب با به کارگیری مدل TOPSIS است. اساس این مدل استخراج ایده آل پوینت‌های مثبت و منفی و تعیین فاصله هر یک از معیارها به منظور تعیین طبقات مختلف پتانسیل سیل خیزی و انتخاب بهترین گزینه مکانی از نظر مخاطرات سیل است. لذا 9 لایه موثر در وقوع سیلاب که در مدل تاپسیس استفاده می شود در سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و با استفاده از نرم افزار ARCGIS 10.5 آماده سازی و با استفاده از این مدل نقشه نهایی پهنه بندی خطر سیلاب تهیه و طبقه بندی شده است. نتایج به دست آمده با مشاهدات میدانی به دقت ارزیابی شد. حوضه آبریز آیدوغموش به عنوان یکی از زیر حوضه های قزل اوزن با طولی در حدود 80 کیلومتر دارای 170 میلیون مترمکعب آبدهی سالانه است؛ برای توزیع فضایی پهنه‌های مستعد سیل‌خیزی، از ابزارFUUZY OVERLAY از مجموعه ابزارهای Spatial Analyst Tools مربوط به نرم افزار ArcGIS استفاده شده است. نتایج این در پنج طبقه تهیه گردید. پهنه با خطر زیاد 7.95 و پهنه ای با خطر خیلی زیاد 4.88 درصد را به خود اختصاص داده است که بیشترین میزان سیلاب در پایین دست حوضه آبخیز که از میزان شیب کاسته می‌شود رخ می‌دهد؛ از نظر زمین شناسی نیز این حوضه جزء واحد زمین ساختی البرز- آذربایجان محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessment of Aydoghmoos watershed flood risk using AHP-TOPSIS model

نویسنده [English]

  • mozhgan nadiri
چکیده [English]

Unaware of the physiographic, hydrological and dynamical conditions of the rivers has led to the spread of floods, which has caused a lot of financial and financial losses in recent years. The purpose of this study is to identify flood risk areas using the TOPSIS model. The basis of this model is the extraction of positive and negative ideal points and the spacing of each criterion in order to determine the different levels of flood potential and to select the best spatial location in terms of flood risks. Therefore, 9 effective layers of flood occurrence in the Topsis model are prepared in the GIS and using the ARCGIS 10.5 software, and using this model, a final map of flood risk zoning is prepared and classified. The results obtained with field observations were carefully evaluated. The Ayudoghmous watershed as one of the Ghezel Ozen sub-basins with a length of about 80 km contains 170 million cubic meters of annual discharge; for the distribution of flood susceptible zones, the FUUZY OVERLAY toolkit of the software suite of Spatial Analyst Tools ArcGIS is used. The results were prepared in five categories. A high risk area of ​​7.95 and a very high risk zone is 4.88%, with the highest flood at the bottom of the catchment, which is reduced by slopes, geologically, this The basin is considered to be part of the Alborz-Azarbayjan Territory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • AyudooghaMosh River Basin
  • Flooding
  • Topsis
  • AHP
  • GIS
اصغری سراسکانرود، صیاد؛ پیروزی الناز (1394). پهنه‌بندی خطر سیلاب در حوضه آبخیزآق لاقان چای با استفاده از مدل ویکور، پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، شماره 3.
امیدوار کمال؛ کیانفر آمنه(1385). پهنه‌بندی پتانسیل سیل خیزی حوضه آبریز کنجانچم، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره 72، تهران
آل شیخ علی اصغر؛ سلطانی محمد جعفر؛ هلالی حسین(1378). کاربرد GIS در مکان یابی عرصه‌های پخش سیلاب(تحقیقات جغرافیایی)، شماره 7.
حبیبی علیرضا؛ غریب رضا محمدرضا؛ ارزیابی پتانسیل مخاطرات سیل سکونت گاهها در حوضه رودخانه شور گناوه با استفاده از مدل TOPSIS –AHP.فصلنامه علمی پژهشی فضای جغرافیای.شماره 52.
رضایی مقدم محمدحسین؛ اصغری صیاد؛ فیض پور مهدی(1390). مدل سازی جریان سیلاب حوضه آبریز رودخانه جاجرود با استفاده از رگرسیون چند متغییره، شماره 30،
سادات آشفته پریسا؛ مساح بوانی علیرضا(1389). تاثیر تغییر اقلیم بر دبی‌های حداکثر مطالعه موردی حوضه آیدوغموش آذربایجان شرقی. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، سال چهاردهم، ش 53.
عبدی، پرویز؛ (1385). بررسی پتانسیل سیل خیزی محدوده زنجان رود با روش SCS و سیستم اطلاعات جغرافیایی، مجله ملی آبیاری و زهکشی)، شماره9.
شرکت مهندسی مشاور دزآب. 1386. مطالعات مرحله اول ساماندهی و کنترل سیلاب رودخانه آیدوغموش.سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی.
علایی طالقانی محمود؛ همایونی صدیقه(1390). پهنه‌بندی حوضه دینور از نظر تولید سیلاب با استناد به مولفه‌های ژئومورفولوژی، پژوهش نامه جغرافیایی، شماره1.
علیزاده، امین(1389).اصول هیدرولوژی کاربردی، مشهد، دانشگاه امام رضا، چاپ بیست و نهم.
غواصه، ا. ر(1376). تدوین روشهای مدیریت سیلاب، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
فرج زاده، منوچهر؛ نصرتی عبدالله(1383). پهنه‌بندی حساسیت سیلخیزی حوضه آبخیز گاوه رود با استفاده از GIS، علوم جغرافیای، شماره 43.
فرج زاده، منوچهر؛ فلاح مهنام(1387). ارزیابی تاثیر تغییرات کاربری و پوشش ارضی بر رژیم سیلابی رودخانه تجن با استفاده از تکنیک سنجش از دور، پژوهشهای جغرافیایی، شماره64.
قنواتی، عزت الله؛ کرم امیر، آقاعلیجانی مرضیه.1391. ارزیابی و پهنه‌بندی خطر رخداد سیلاب در حوضه فرحزاد(تهران) با استفاده از مدل فازی، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 23، شماره 40.
قهرودی تالی منیژه؛ ثروتی محمدرضا؛ صرافی مظفر؛ موسی پور درفشی(1391). ارزیابی آسیب پذیری ناشی از سیلاب در شهر تهران، مجله امداد و نجات، شماره 3.
مالچفسکی یاچک (1390). سامانه اطلاعات جغرافیای و تحلیل تصمیم چند معیاری، ترجمه پرهیزگار، اکبر. غفاری گیلانده، عطا، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
مطلوبی مصیب؛ اعلمی محمد تقی؛ تعیین پهنه سیلاب رودخانه آیدوغموش با استفاده از GIS، سومین کنفرانس مدیریت منابع آب
وهابی جلیل(1376). پهنه‌بندی خطر سیل با به کارگیری سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیای در حوضه آبخیز طالقان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
 یمانی مجتبی؛ عنایتی مریم(1384). ارتباط ویژگی‌های ژئومورفیک حوضه‌ها و قابلیت سیل خیزی، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، شماره54.
Flug, M., Ahmad, J., (1990), “Prioritzing Flow Alternatives for Social objectives”, Journal of Water Research and Planning, 109(1):13-28.
Islam, M. M., SADO, K., (2000), “Development of flood hazard maps of Bangladesh using NOAA-AVHRR images with GIS”, Hydrology Scince Journal, 45(3): 337-355.
Taskin, G., (2009), “Evalution of Hazardous Wast Transportation Firms by Using A two Step Fuzzy_AHP and Topsis Methodology”, Expert System with Applications,36(2): 4067-407.