تحلیل هیدروپلیتیکی ساختار نوین روابط بین الملل(مطالعه موردی: ایران و افغانستان)

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی جغرافیای سیاسی ، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری دانشگاه آزاداسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیای سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه جغرافیای سیاسی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 دانشیار گروه جغرافیای ژئومورفولوژی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

5 استادیار گروه جغرافیای اقلیم شناسی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مسائل اختلافات آبی در سیاست خارجی کشورها در تقابل با یکدیگر، از جمله عواملی می‌باشد که در به خطر افتادن منافع ملی تأثیرگذار بوده است و در این راستا جمهوری اسلامی ایران نیز در دهه‌های اخیر اختلافات هیدروپلیتیکی گسترده‌ای با همسایگان خود به ویژه افغانستان بر سر دو رود هیرمند و هریر رود داشته است. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی مهم‌ترین عوامل هیدروپلیتیک در جهت توسعه روابط بین‌الملل میان دو کشور ایران و افغانستان و نیز تأثیرات اقدامات هیدروپلیتیکی افغانستان بر معادلات منطقه‌ای به ویژه تأثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. تحقیق حاضر بر اساس روش، از نوع تحقیقات توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی - توسعه‌ای بوده که حجم نمونه آن تعداد 40 نفر از جامعه آماری کارشناسان و اساتید دانشگاه حوزه مربوطه تخمین زده شد. نتایج تحقیق نشان داد که آلودگی منابع آب، تغییر مسیر و دست‌درازی به آب رودخانه‌ها و کنترل آن‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران، از جمله مهم‌ترین عوامل هیدروپلیتیکی تنش‌زا در روابط دو کشور محسوب می­شود و همچنین اقدامات هیدروپلیتیکی افغانستان بحران‌های امنیتی، اجتماعی و اقتصادی را برای ایران در پی خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hydropolitical Analysis of the New Structure of International Relations (Case Study: Iran and Afghanistan)

نویسندگان [English]

  • abolfazl akhbari 1
  • Mohammad akhbari 2
  • Ali Asghar esmail Porrooshan 3
  • Mohsen Ranjbar 4
  • Btool Bahak 5
1 PhD student in Political Geography, Imam Khomeini Memorial Unit, Rey, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Political Geography, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Political Geography, Imam Khomeini Memorial Unit Shahrari, Islamic Azad University, Tehran, Iran
4 Associate Professor, Department of Geomorphology, Imam Khomeini Memorial Branch, Shahrari, Islamic Azad University, Tehran, Iran
5 Assistant Professor of Climate Geography, Imam Khomeini Memorial Unit Shahrari, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The issues of water disputes in the foreign policy of countries against each other are among the factors that have affected the endangerment of national interests, and in this regard, the Islamic Republic of Iran in recent decades has extensive hydropolitical disputes with its neighbors, especially Afghanistan. It has two rivers, Helmand and Harir. The aim of this study is to identify the most important hydropolitical factors for the development of international relations between Iran and Afghanistan and the impact of Afghanistan's hydropolitical measures on regional equations, especially its effects on the national security of the Islamic Republic of Iran. According to the method, the present study is a descriptive-analytical research and in terms of purpose, it is a practical-developmental research, the sample size of which is estimated to be 40 statistical population of experts and professors of the relevant field. The results of the study showed that pollution of water resources, rerouting and encroachment on river water and their control against the Islamic Republic of Iran are among the most important stressful hydropolitical factors in the relations between the two countries. It will bring security, social and economic benefits to Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hydropolitics
  • National Interest
  • International Relations
  • Islamic Republic of Iran
  • Republic of Afghanistan
احمدیان، امیر ناصری، مهدی(1392)، بحران آب در آسیای مرکزی: با تأکید بر مناقشه کشورهای منطقه بر سر مسئله آب، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 6، شماره 12.
اسمیت، آنتونی؛ هدفیلد، امیلیا­(1391)، سیاست خارجی، نظریه‌ها، بازیگران و موارد مطالعاتی، ترجمه امیر محمدحاج یوسفی و محسن محمودی و ایوب کریمی، جلد اول، تهران: نشر سمت.
آذرپور، حسین و حمیدرضا کریم(۱۳۹۷)، تحلیل هیدروپلیتیک سد سلما بر توسعه شرق ایران، ششمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم جغرافیا، معماری و شهرسازی ایران، تهران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.
بای، یارمحمد(1394)، هیدروپولیتیک رودهای مرزی، تهران، ابرار معاصر.
برادن، کتلین، شلی، فرد(1384)، ژئوپلیتیک فراگیر، انتشارات تهران‌: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
بزرگ زاده، عیسی(1397)، آب و رشد سبز: فراتر از تئوری برای آینده پایدار، انتشارات فرهنگ صبا، چاپ اول.
بس کرنر، ن. (1372)، آب، امنیت و خاورمیانه، ترجمه: پیروز ایزدی، تهران: پژوهشکده علوم دفاعی و استراتژیک دانشگاه امام حسین )ع(
بهروج، حوا؛ پرویز رضا میرلطفی و حبیب اله جوان سیامردی(۱۳۹۷)، بررسی نتایج و پیامدهای سیاست آبی در مرز افغانستان و ایران با تکیه بر سیستان، همایش ملی پیشرفت پایدار؛ رهیافت تاریخ، فرهنگ و تمدن دارالولایهء سیستان، تالار بزرگ فردوسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشگاه سیستان و بلوچستان
پاپلی یزدی، محمد حسین، و وثوقی، فاطمه(1390)، نگاهی به دیپلماسی آب ایران، تهران، انتشارات پاپلی.
پارسا، بهزاد(1391)، بررسی تطبیقی دیپلماسی آب بر روابط ایران با کشورهای همسایه‌ی شرقی و غربی (هیدروپولیتیک رودخانه‌های مرزی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم سیاسی، گروه روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
پوهنمل نجیب، آقا فهیم(1395)، آب، صلح و امنیت برای همه هیدروپلیتیک افغانستان عاملی بالقوه برای صلح پروری، https://afghanwaters.net/wp-content/uploads/Water-Peace-Security.pdf
حافظ نیا، محمد رضا، مجتهدزاده، پیروز، علی زاده، جعفر(1397)، هیدروپلیتیک هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان، فصلنامه جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس.
حسین پور مطلق، مهدی(1389)، تحلیلی بر هیدروپلیتیک ناحیه شمال شرق ایران با تأکید بر رودخانه هریرود، همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، تهران، دانشگاه تهران، https://www.civilica.com/Paper-IGSCUT
حیدرزاده، یارمحمد(1394)، پنچ حوزه آبی در کشور، شبکه اطلاع رسانی افغانستان http://afghanpaper.com/nbody.php?id=
رضایی، قاسم، 1395، http://www.tabnaksistanbaluchestan.ir/fa/news/
سامعی، سمیرا(1398)، جغرافیای سیاسی و مناسبات هیدروپلیتیکی آب‌های مرزی ایران (رودخانه‌های غربی و شرقی)، دومین همایش بین‌المللی افق‌های نوین در علوم پایه و فنی و مهندسی، تهران، انجمن افق نوین علم و فناوری.
شمس حبیبی (1397)، ریشه‌های ژئوپلتیکِ بحران‌های هیدروپلتیک در غرب آسیا (2020-2000): مطالعه موردی حوضه آبریز دجله و فرات، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی.
شوقی جوان، علی و آزاده احمدی(۱۳۹۵)، حل اختلاف در رودخانه‌های مرزی با استفاده از نظریه بازی‌ها مطالعه موردی: رودخانه هریرود، ششمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران، کردستان، دانشگاه کردستان،
صادقی، سید شمس الدین(1395)، هیدروپلیتیک و امنیت ملی (مطالعه موردی: کشورهای منطقه خلیج‌فارس)، فصلنامه راهبرد، سال 25، شماره 81.
صالح آبادی، ریحانه(1393)، بررسی چالش‌های هیدروپلتیک منابع آب در منطقه ژئوپلتیک آسیای مرکزی، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و هشتم، شماره 2.
صالح عقیلی، طاهره سادات(1398)، هیدروپلیتیک در شبه قاره هند و تأثیر آن بر روابط هند، پاکستان و افغانستان در دوران پساجنگ سرد، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه مطالعات منطقه‌ای، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه.
صدرانیا، حسن(1397)، تحلیل مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان و ارائه‌ی الگوی مدیریت بهینه حوضه‌ی آبریز مشترک هریرود، رساله دکتری، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی.
صفوی، سید یحیی(1388)، جغرافیای سیاسی جهان اسلام؛عوامل توانمند ساز برای دستیابی به وحدت، مجله سپهر، سازمان جغرافیایی وزارت دفاع، شماره 72.
عبدی، عطاالله، مختاری، حسین­(۱۳۸۴)، نگاهی به فرصت‌ها و تهدیدات هیدروپلیتیکی ایران، فصلنامه ژئوپولیتیک.
عراقچی، سیدعباس(1395)، دیپلماسی آب‌های فرامرزی و نظام بین‌الملل: درس‌هایی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات وزارت امور خارجه.
عزتی، عزت الله، خضری، محمدحسن، نیک فرجام، محبوبه(1390)، تحلیلی بر هیدروپلیتیک شرق ایران، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 19، شماره 13.
عسگری، محمود­(1381)، ­نسبت نوین بین منابع آبی ـ امنیت ملی»، مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، شماره 16
فروغی نعمت الهی، عباس و همکاران(1392)، تأثیر هیدروپلیتیک رودخانه‌های مرزی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال پنجم، شماره 3.
قادری، ابراهیم(1397)، بررسی وضعیت هیدروپلیتیک زاب کوچک در روابط سیاسی ایران و عراق، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور استان تهران.
قربان نژاد، ریباز، حافظ نیا، محمد رضا(1396)، ، عوامل ژئوپلیتیکی منازعه در روابط بین‌الملل، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
قوام، عبدالعلی(1386)، روابط بین‌الملل، نظریه‌ها و رویکردها، چاپ دوم، تهران: نشر سمت.
کریمی، بایرام(1391)، هیدروپلیتیک رود مرزی ارس (منازعه یا همکاری)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
کهربائیان، پروین، بهنیانفر، ابوالفضل، شاکری زارع، حجت، رضائی عارفی، محسن(1393)، تحولات مورفولوژیکی و الگوی پیچان رودی بستر رودخانه مرزی هریرود با استفاده از rs، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، سال سوم، شماره 3.
متقی، افشین؛ مراد کاویانی راد؛ سید‌هادی زرقانی و حسن صدرانیا(۱۳۹۷)، شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر در مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان در حوضه آبریز هریرود، فصلنامه مطالعات شبه قاره 10 (34)
مجتهد زاده، پیروز(1378)، هیرمند و هامون درچشم انداز هیدرو پلیتیک خاور ایران، مجله سیاسی اقتصادی، شماره 102.
مجتهدزاده، پیروز­(۱۳۸۹)، سیاست‌های مرزی و مرزهای بین‌المللی، سمت.
مختاری هشی، حسین(1392)، هیدروپلیتیک ایران؛ جغرافیای بحران آب در افق سال 1404، فصلنامه ژئوپلیتیک سال 9، پاییز 1392 شماره 3.
معدنی، جواد(1396)، هیدروپلیتیک و امنیت غرب آسیا، انتشارات مرکز آموزشی و پژوهشی شهید سپهبد صیاد شیرازی.
معصوم زاده سیار، سینا(1397)، برآورد سطح پوشش برف حوضه آبریز هیرمند به کمک سنجش از دور و استفاده از آن در بهبود رابطه هیدروپلیتیک ایران و افغانستان، پایان کارشناسی ارشد، دانشکده مهندسی عمران، گروه مهندسی آب، دانشگاه تبریز.
موسوی نیا، سیدعارف(۱۳۹۶)، چالش‌های هیدروپلیتیک: مطالعه ی موردی ایران و عراق، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی 4 (3)
مهدوی، داوود(1386)، چالش ها و چشم اندازهای کنترل مؤثر مرزها (نگاهی راهبردی به آینده مرزها در ایران)، ماهنامه توسعه انسانی پلیس، شماره 6.
میان آبادی، حجت(1391)، آب، امنیت و رودخانه‌های مرزی، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت، چالش‌ها و رهیافت‌ها، دوره 1، شماره 14.
هاگت، پیتر(1379)، جغرافیای ترکیبی نو، ترجمه شاپور گودرزی نژاد، تهران: نشرسمت.
Boone, Jon (2017). "Adam Curtis's Bitter Lake, review: a Carry On Up the Khyber view of Afghanistan". The Spectator. London. Retrieved 20 November 2017.
Leithead, Alastair (2008) Getting tourists to Afghanistan's 'Grand Canyon'. BBC News. Retrieved on 2008-07-15 from http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7506146.stm.
Baranyai,Gábor, 2020, European Water Law and Hydropolitics:An Inquiry into the Resilience of Transboundary Water Governance in the European Union,Series: Water Governance - Concepts, Methods, and Practice.Electronic ISBN: 978-3-030-22541-4.
Biba,Sebastian, 2018,China’s Hydro-politics in the Mekong: Conflict and Cooperation in Light of Securitization Theory (Routledge Contemporary China Series),Routledge; 1 edition.
"Conker,Ahmet,Hussam,Hussein, 2019, Hydropolitics and issue-linkage along the Orontes River Basin: an analysis of the Lebanon–Syria and Syria–Turkey hydropolitical relations, Water International,39(1).
Delang, C.O. 2006. Not just minor forest products: the economic rationale for the consumption of wild food plants by subsistence farmers. Ecological Economics, 59(1).
Finegan,Jack, 1997,Myth & Mystery: An Introduction to the Pagan Religions of the Biblical World. Baker Books,ISBN 0-8010-2160-X, 9780801021602.
Folch, Christine,2019,The Itaipu Dam, Sovereignty, and the Engineering of Modern South America,Series:Princeton Studies in Culture and Technology 20.
"Fu, Y., Chen, J., Guo, H., Chen, A., Cui, J., and Hu, H. 2009. The role of non-timber forest products during agroecosystem shift in Xishuangbanna, southwestern China. Forest Policy and Economics, 11(1).
Larsen.Samuel T. L. 2009, "Lack of Freshwater Throughout the World". Evergreen State College. Retrieved 2009-02-01.
Marshall, Karla (2012). "Corps of Engineers to improve access to water, power in southern Afghanistan". Press Release, U.S. Army Corps of Engineers. Retrieved 25 June 2012.
Sandström,Emil,Jägerskog,Anders,Oestigaard,Terje, 2016, Land and Hydropolitics in the Nile River Basin: Challenges and new investments (Earthscan Studies in Water Resource Management),Earthscan Studies in Water Resource Management,1st Edition.
Sawin, A, 2000,Water wars: fact or fiction?, Futures, 33.
Shackleton, C.M., and Pandey, A.K. 2014. Positioning non-timber forest products on the development agenda. Forest Policy and Economics, 38.
zafar,mehdi,2015,Remains of the day: Bamiyan valley, Afghanistan,https://www.livemint.com/Leisure/De7cyzowXyGWjC9cFpLAgJ/Remains-of-the-day-Bamiyan-valley-Afghanistan.html
https://www.nationsonline.org/
https://www.pinterest.com/