نقش متغیرها و توانمندی‌های جغرافیایی در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه‌ای و بین المللی ایران با تاکید بر منطقه دریای خزر و خلیج فارس

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

چکیده

متغیرهای جغرافیایی همواره نقشی استراتژیک در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه‌ای و بین المللی امپراتوری-های باستانی و نیز دولت – ملت‌های عصر مدرن ایفا کرده‌اند. راه‌ها، منابع، هجوم و دفاع، تولید، زاد و ولد و رشد جمعیت، عمق سرزمینی، آب و هوا، مرزها، توپوگرافی و شکل سرزمینی از جمله متغیرهای جغرافیایی تاثیرگذار در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه‌ای و بین المللی کشورها هستند. توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه-ای ایران نیز تا اندازه زیادی وابسته به نقش متغیرها و توانمندی‌های جغرافیایی است. در این راستا دو منطقه-ای که از اهمیت بیشتری برخوردارند دریای خزر و خلیج فارس است. هدف این مقاله عبارت است از تحلیل و بررسی نقش متغیرها و توانمندی‌های جغرافیایی در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه‌ای و بین‌المللی ایران با تاکید بر منطقه دریای خزر و خلیج فارس. سوال اصلی مقاله این است که منطقه دریای خزر و خلیج فارس چه جایگاهی در توسعه اقتصادی و اقتدار منطقه‌ای و بین المللی ایران دارند؟ فرضیه‌ای را که برای پاسخگویی به این سوال اصلی در صدد آزمون آن هستیم این است که مسیر درون دادها و برون دادهای سیستم توسعه و اقتدار منطقه‌ای ایران متغیرهای جغرافیایی به ویژه در منطقه دریای خزر و خلیج فارس هستند. روش این مقاله توصیفی تحلیلی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مهم‌ترین نقطه قوت ایران برای توسعه و اقتدار منطقه‌ای وجود دو منطقه دریای خزر و خلیج فارس است اما از طرف دیگر جریانات فرامنطقه‌ای با اعمال تهدید و تحریم و فشار محدودیت‌هایی را برای بهره‌برداری ایران از این دو منطقه به وجد آورده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Geographical Variables and Capabilities in Economic Development and Regional and International Authority of Iran with Emphasis on Caspian Sea and Persian Gulf Region

نویسندگان [English]

  • Ali zamani
  • Mahbube Keneshloo
PhD Student of Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
چکیده [English]

Geographical variables have always played a strategic role in the economic development and regional and international authority of the ancient empires as well as in the modern nation-state. Roads, resources, influx and defense, production, birth and population growth, territorial depth, climate, boundaries, topography and territorial form are among the geographical variables influencing the economic development and regional and international authority of countries. .Iran's economic development and regional authority also largely depend on the role of geographical variables and capabilities. In this regard, the two most important areas are the Caspian Sea and the Persian Gulf. The main question of this paper is: what is the position of Caspian Sea and Persian Gulf in Iran's regional and international economic development and authority? The hypothesis we are trying to answer to this key question is that the intra-data path and data output of Iran's regional development and authority system are geographic variables, especially in the Caspian Sea and the Persian Gulf. The methodology of this paper is descriptive-analytical. The results show that Iran's most important strength for regional development and authority is the existence of two regions of the Caspian Sea and the Persian Gulf, but on the other hand, transnational flows with threats, sanctions and pressures limit the benefits. Iranian vectors from these two regions are thrilled.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geographical Variables
  • Economic Development
  • Regional Authority
  • Caspian Sea
  • Persian Gulf
ابوالفتحی، مجید، لطفی، حیدر­(1397)، تحلیل و بررسی نقش بحران‌های ژئوپلیتیکی منطقه خلیج فارس در معضل ریزگردها، فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه­ای)، 8(4)، 121-143.
اخباری، محمد­(1396)، فرصت‌های ژئوپلیتیکی در روابط سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای خاورمیانه (مطالعه موردی کشور عراق از 2010 -2017)، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 10(1)، 45-60.
افضلی، رسول، احمدی، سیدعباس، واثق، محمود، جهانیان، منوچهر­(1393)، بررسی تطبیقی چارچوب تنظیمی سفر و گردشگری در کشورهای حاشیه خلیج فارس، با تاکید بر جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 6(3)، 82-96.
اقبالی، ناصر، عاشوری، غلامرضا، نجفی، عباس، عالی فرجا، سجاد­(1395)، نقش ایران و امریکا در امنیت خلیج فارس با تأکید بر دوران بعد از انقلاب اسلامی و استراتژی فرامنطقه‌ای ایران. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 9(1)، 243-268.
پویا، مریم­(1398)، بررسی موقعیت ژئوپلتیکی هرمز در زمان صفویه و تسلط پرتغالی‌ها بر آن منطقه، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 11(4)، 402-389.
حسینی احمدی، سید محمد رضا، گلشنی، علیرضا، شفیعی، اسماعیل­(1398)، آسیب‌شناسی منطقه‌ای -جغرافیایی نقش نخبگان ایرانی در تصمیم‌سازی از دیدگاه سیاستگذاری عمومی، فصلنامه جغرافیا­(برنامه ریزی منطقه ای)، 9(3)، 405-427.
حیدری صوفیانی، حجت الله، پیشگاهی فرد، زهرا، عزتی، عزت الله، علیزاده، عمران­(1397)، امنیت سازی پایدار درخلیج فارس. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 8(4)، 41-59.
حیدری، حجت اله، پیشگاهی فرد، زهرا، عزتی، عزت اله­(1396)، تحلیل بحران سوریه با تأکید بر بازیگران و تأثیر آن بر امنیت سازی درخلیج فارس. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 10(1)، 261-279.
زینتی، سعید، مجتهدزاده، پیروز، لطفی، حیدر­(1398)، تحلیل و بررسی پتانسیل‌های عمق ژئوپلیتیک ایران در مقابله با تحریم‌های همه جانبه غرب: مطالعه موردی آمایش سرزمینی مناطق غرب کشور. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 9(2)، 615-640.
سهرابی، امین، شریعت پناهی، مجید ولی، پیوندی، رضا­(1398)، تحلیل منازعات منطقه خاورمیانه از منظر مؤلفه‌های ژئواکونومیک. فصلنامه جغرافیا (­برنامه ریزی منطقه ای)، 10(1-2)، 501-529.
شریعت پناهی، مجید ولی، عابدینی، محسن، عبدالملکی، حسن­(1393)، بررسی نقش بنیان‌های جغرافیایی دربرنامه ریزی توسعه پایدار روستایی با استفاده از مدل SOWT­(مطالعه موردی شهرستان پاکدشت)، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 6(4)، 211-220.
شریعت پناهی، مجید ولی، کریمی پاشاکی، سجاد، کاظی پور، علی، زینتی، سعید، امان الله، مهدی­(1396)، تحلیل جایگاه ایران در حوزه ژئواستراتژیک اقیانوس هند «با تاکید بر ارائه یک مدل راهبردی در سیاست خارجی و برنامه ریزی اقتصادی». فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 9(2)، 223-243.
شعبانی، مریم­(1398)، نقش و موقعیت استراتژیک ایران در ایجاد خطوط انتقال انرژی­(نفت و گاز) به اروپا و تأثیر آن بر همگرایی فرا منطقه‌ای ایران. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 11(3)، 431-444.
طاهری، مسعود، حیدری، غلامحسن، عزتی، عزت الله­(1397)، تحلیل معادلات قدرت جهانی در بستر ژئو‌کالچر؛ تقابل، رقابت یا همکاری، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 10(4)، 163-191.
عاشوری، غلامرضا، مرتضایی، شیدا­(1397)، بررسی و تحلیل ساختار امنیتی خلیج فارس و تنگه هرمز در راستای الگوی امنیتی بازدارندگی با تأکید بر نقش راهبردی منطقه‌ای و بین المللی. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 10(2)، 191-214.
عالیفرجا، سجاد، لطفی، حیدر، شریعت پناهی، مجید ولی، اسمعیل پور روشن، علی اصغر­(1398)، مقایسه راهبردهای امنیتی ایران و امریکا برای امنیت سازی در خلیج‌فارس. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 9(4)، 39-66.
عربگری، مریم، لطفی، حیدر­(1398)، بررسی و تحلیل ساختار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع مرزی ایران در غرب و جنوب غرب (با تاکید بر اعراب) در راستای توسعه روابط ایران و کشورهای عربی (آمایش سرزمینی در مناطق مرزی)، فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 9(3)، 509-531.
عزتی، دکتر عزت ا...، حسنی، شهلا­(1393)، بازنمایی تاثیر مذاکرات درکاهش منازعات وافزایش همگرایی کشورهای حوزه خزرمطالعه موردی ایران و جمهوری آذربایجان. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 6(4)، 191-209.
عزتی، عزت اله، نامی، محمدحسن­(1391)، بررسی ویژگی‌های ژئوپلیتیکی ایران-عراق. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4(3)، 187-235.
عزتی، عزت‌الله، خضری، دلشاد، رحیمی، علی­(1393)، بررسی ژئوپلیتیک مقاومت شیعیان در بحرین بدنبال تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 6(3)، 40-55.
غلامرضایی، یوسفعلی، حسن آبادی، داوود­(1396)، بررسی و تحلیل نظام تقسیمات کشوری در ایران با تأکید بر متغیرهای علمی و جغرافیایی: مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 8(1)، 277-298.
فراهانی، مرتضی، پیشگاهی فرد، زهرا­(1393)، رتبه‌بندی قدرت‌ملی کشورهای حاشیه خلیج فارس به روش TOPSIS، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 6(3)، 142-160.
فلاح تبار، نصراله (1396)، تنگه استراتژیک و ژئوپلیتیک هرمز و نقش راهبردی ایران. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 9(2)، 19-32.
فیروزی، زینب­(1395)، بررسی و تحلیل رژیم حقوقی دریای خزر با توجه به منافع حداکثری جمهوری اسلامی ایران؛ با محوریت راهبردهای ملی و تمامیت ارضی. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 8(2)، 118-138.
قاسمی، رضا، فرجی راد، عبدالرضا، عزتی، عزت اله­(1396)، بسترهای تنش در جغرافیای سیاسی دریاها بر اثر بالا آمدن سطح آب دریاها با تاکید بر ژئوپلیتیک عراق در خلیج‌فارس. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 9(2)، 91-106.
قصاب زاده، مجید، اخباری، محمد، حسن آبادی، داوود­(1398)، نقش منطقه گرایی بر روابط ژئواکونومی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه جنوب غرب آسیا. فصلنامه جغرافیا (­برنامه ریزی منطقه ای)، 9(4)، 665-680.
کردوانی، پرویز، فرجی راد، عبدالرضا، کاوسی، بهنام­(1395)، ژئوتوریسم استان مازندران با تاکید بر بندر نوشهر. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 8(3)، 1-21.
کرمی، زین العابدین، لطفی، حیدر، ناصری منش، علی­(1397)،­ برنامه ریزی توسعه گردشگری در ایران با تاکید بر توسعه جزایر خلیج فارس؛ جزیره قشم. فصلنامه جغرافیا (­برنامه ریزی منطقه ای)، 8(4)، 369-393.
لطفی، حیدر، تیموری، قاسم، مهمانپرست نودهی، کسرا، راستاد بروجنی، مرضیه­(1394)، نقش گردشگری در تامین منافع ملی ایران در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 7(2)، 53-68.
لطفی، حیدر، حیدری، جهان، حیدری، زهره، رفیعی، محمد­(1395)، بررسی تغییر و تحولات سیاسی و ارتباط آن با مکان‌های شهری (مطالعه موردی تحولات سیاسی در مصر)، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 8(2)، 154-174.
مرادی نیا، سجاد، پیشگاهی فرد، زهرا، یزدان پناه، کیومرث، زارعی، بهادر­(1398)، تأثیر ساختار ژیوپلیتیک حاکم بر روابط روسیه و ایالات متحده آمریکابر رقابت آنها در جنوب غرب آسیا. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(2)، 239-260.
مشکین فر، آدینه، لطفی، حیدر، صحراگرد، غلامرضا­(1396)، بررسی رابطه برنامه‌ریزی شهری و شهرسازی بااحساس امنیت شهروندان؛ مطالعه موردی معابر شهر رشت در راستای ارائه مدلی کاربردی برای ایران. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 7(3)، 217-238.
نامی، محمدحسن، بارانی پسیان، وحید، سعیدی، غلامرضا­(1393)، بحران مناطق شرق و تحلیل ژئوپلیتیکی برای مدیریت برون رفت از آن، فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 6(2)، 9-19.
نجفی، عباس، لطفی، حیدر، مجتهد زاده، پیروز­(1398)، ساماندهی فضای مرزی ایران در خلیج فارس از لحاظ قاچاق کالا و گردشگری. فصلنامه جغرافیا­(برنامه ریزی منطقه ای)، 9(3)، 747-770.
هداوند میرزایی، محراب­(1396)، نقش کشور عربستان در گسترش تروریسم و تاثیر ان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 9(2)، 139-155.
یحیی پور، محمد مهدی، قیامی تکلیمی، سیده آمنه، نجفی، عباس­(1396)، تحلیل حقوقی قرارداد بیع متقابل در بهره‌برداری از مناطق نفت و گاز دریای خزر با تأکید بر حفظ تمامیت ارضی ایران. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 9(3)، 197-222.
یزدان پناه درو، کیومرث­(1397)، نقش تطبیقی آمایش سرزمین در تبیین رابطه جغرافیا با توسعه: با تأکید بر نواحی خاص مرزی، ساحلی جنوب ایران. فصلنامه جغرافیا­(برنامه ریزی منطقه ای)، 8(3)، 7-23.
یزدان پناه، کیومرث، زارعی، بهادر، واثق، محمود، دهقان، فتح اله­(1398)، سهم ایران از دریای خزر همچنان در‌‌هاله‌ای از ابهام. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(1)، 423-440.
یزدان پناه، کیومرث، زارعی، بهادر، واثق، محمود، دهقان، فتح اله­(1398)، سهم ایران از دریای خزر همچنان در‌‌هاله‌ای از ابهام. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(1)، 423-440.
Golfshan, Atefeh and Mahmoud Vaseg (2016), Exploring and Explaining the Role of Philosophical Thoughts in Political Geography (Case Study: Political Geography in Thomas Hobbes's Thought), Political Geographic Quarterly.
Mahmudi, S. 2009, Role of Administrative Division on Provincial Development of Kermanshah, Master Thesis, Earth Science Faculty, Shahid Beheshti University. (in Persian)
Pour Ahmad, Ahmad (2001), The Position of Man in the Viewpoint of Muslim Geographers of the Middle Ages, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, vol. 158 and 159.
Shayan, Siavash (2015), First Speech: Classification of Science, Geography and Quarterly Journal of Geography Education, Quarterly Journal of Geography Education, No. 112.
http://portal.nlai.ir
https://www.tehrantimes.com