تحلیل فرصت‎ها و چالش‌های ژئوپلیتیک ایران بر گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: شهر مشهد)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

3 کارشناسی ارشد جغرافیای گردشگری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

4 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه مراغه، مراغه، ایران

چکیده

گردشگری مذهبی نمادی از هویت دینی جوامع است که باعث گسترش تعاملات فرهنگی و دینی میان جوامع میزبان و گردشگران در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی می‌شود. موقعیت ژئوپلیتیکی مناطق شیعی، یکی از عوامل مهم تعیین ارزش‎ امنیتی این مناطق در سطوح ملی و فراملی است. این مناطق از گذشته تاکنون، کانون بحران‎ها و منشأ چالش‎ها و فرصت‌های فراوان بوده‌اند. خراسان و شهر مشهد به عنوان مکانی که بارگاه مقدس امام رضا(ع) در آنجا قرار دارد، از مهم‌ترین مناطق شیعه‌نشین در دنیا محسوب می‌شود. این منطقه، علاوه بر برخورداری از اهمیت مضاعف ژئوپلیتیکی، از لحاظ گردشگری هم اهمیت داشته و می‌تواند نقش بسزایی در توسعه گردشگری کشور و ایجاد فرصت‏های نوین به خود اختصاص دهد. خراسان، در طول تاریخ پرفراز و نشیب شیعه، آبستن چالش‌ها و فرصت‌های بسیاری در گستره ایران بوده است. اما امروزه آنچه اهمیت فوق‌العاده‌ای یافته، جایگاه خراسان و به ویژه شهر مشهد در توسعه گردشگری مذهبی به عنوان یک منطقه ژئوپلیتیک شیعه‎نشین در خاورمیانه است. با توجه به قرارگیری ایران در محل اتصال سه قاره کهن و موقعیت مرکزی مشهد در ژئوپلیتیک شیعه و مدل مرکز- پیرامون، می‎توان به احیاء مجدد جاده‎های تاریخی- باستانی ابریشم و ادویه که اروپا را از طریق ایران به آسیای مرکزی، شبه‎قاره و چین متصل می‎کند، اقدام کرد که سبب توسعه گردشگری و به ویژه گردشگری مذهبی در ایران می‌شود. روش تحقیق مقاله حاضر توصیفی- تحلیلی است که داده‎های آن با استفاده از منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Iran's Geopolitical Opportunities and Challenges on Religious Tourism (Case Study: Mashhad City)

نویسندگان [English]

  • Afshin Mottaghi 1
  • arash ghorbani sepehr 2
  • Leila Kiani 3
  • Amraie Mahtab 4
1 Kharazmi University
2 Young Researchers and Elite Club, Islamshahr Branch, Islamic Azad university, Islamshahr, Iran
3 Masters of Tourism Geography, Kharazmi University of Tehran
4 Masters of Geography and Urban Planning, Maragheh University of Maragheh
چکیده [English]

Religious tourism is a symbol of the religious identity of communities that promotes cultural and religious interactions between host communities and tourists at national, regional, and global levels. The geopolitical position of Shiite regions is one of the important determinants of the security value of these areas at national and transnational levels. These areas have long been the focus of crises and the source of many challenges and opportunities. Khorasan and the city of Mashhad, where the holy shrine of Imam Reza (AS) is located, are among the most important Shiite areas in the world. In addition to its geopolitical importance, this region is also important in terms of tourism and can play a significant role in the development of tourism and the creation of new opportunities. Khorasan, during the Shiite ups and downs of history, has been endowed with many challenges and opportunities throughout Iran. But what is of paramount importance today is the position of Khorasan, and especially Mashhad, in the development of religious tourism as a Shiite geopolitical region in the Middle East. Given Iran's location at the junction of the three ancient continents and the central position of Mashhad in the Shiite geopolitics and the center-around model, it is possible to revive the historic-ancient silk and spice roads that Europe via Iran to Central Asia, pseudo- Connecting the continent and China, it has promoted tourism, especially religious tourism in Iran. The research method of this paper is descriptive-analytical whose data are collected using library resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shia Geopolitics
  • Religious Tourism
  • Iran
  • Mashhad
ابراهیم‎زاده، عیسی و شمس‎الله کاظمی‏زاد و محمد اسکندری ثانی (1390). برنامه‏ریزی استراتژیک توسعه گردشگری، با تأکید بر گردشگری مذهبی (مطالعه موردی: شهر قم)، فصلنامه پژوهش‏های جغرافیای انسانی، شماره 76، صص 141-115.
احمدی، سید عباس و الهام سادات موسوی (1389). جغرافیای شیعه و فرصت‏های ایران در قلمروهای شیعی جهان اسلام، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‏المللی جغرافیدانان جهان اسلام.
افشردی، محمدحسین و اکبری، حسین (1391). تأثیر عوامل ژئوپلیتیکی شیعه بر توسعه نفوذ انقلاب اسلامی، تهران: مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه.
آمارنامه شهر مشهد (1395). ناشر: معاونت برنامه­ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد با نظارت مدیریت آمار، تحلیل و ارزیابی عملکرد، آباد 1396.
ایزدی، حسن و علی اکبر دبیری (1391). ارزیابی فرصت‎ها و چالش‎های ژئوپلیتیکی ج.امع شیعی در جهان اسلام با تأکید بر ایران.
باهر، حسین (1377). دگراندیشی پیرامون گردشگری (ایران‌گردی و جهان‌گردی)، تهران: دانشکده حسابداری و مدیریت دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 20.
بدری، سیدعلی و طیبی، صدراله. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر هزینه­های گردشگری مذهبی مطالعه موردی: شهر مشهد مقدس. مجله برنامه­ریزی توسعه گردشگری، سال اول، شماره 1، تابستان 1391، صص 177-153.
تلاشان، حسن (1388)، ژئوپلیتیک شیعه در لبنان قبل و بعد از جنگ 33 روزه، فصلنامه شیعه شناسی، سال هفتم، شماره 26.
توال، فرانسوا (1379)، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه علیرضا قاسم آقا، تهران: نشر آمن
توال، فرانسوا (1380). ژئوپلیتیک شیعه، تهران: آمن.
تولایی، سیمین، علی­زاده، سید دانا و علی­زاده، پرستو (1391). تحلیلی بر تأثیرات ساختار کالبدی محیط­های شهری در امنیت گردشگران، نمونه موردی: حوزه ثامن مادرشهر مشهد. معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 11، صص 292-279.
جان پرور، محسن و آرش قربانی سپهر (1396). تبیین نقش و جایگاه جمهوری اسلامی ایران در امنیت منطقه غرب آسیا، تهران: همایش ملی قدرت­های بزرگ و امنیت منطقه­ای در غرب آسیا.
جان پرور، محسن؛ قربانی سپهر، آرش (1396)، ژئوپلیتیک شهری، تهران: انتشارات انجمن ژئوپلیتیک ایران.
جان پرور، محسن؛ قربانی سپهر، آرش و مهدی خداداد (1396). تحلیل موقعیت ژئوپلیتیک ایران اسلامی به عنوان سُکان­دار قدرت منطقه­ای در نظام جهانی، فصلنامه سیاست پژوهی، دوره 4، شماره 7، صص 78-53.
جاودانی مقدم، مهدی (1391). ژئوپلیتیک نوین تشیع در خاورمیانه و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 8، شماره 2، صص 29-62.
جهانی‏راد، حجت‎الله (1391). ژئوپلیتیک جهان تشیع، فرصت‏ها و چالش‎ها، مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه.
حافظ‌نیا، محمد رضا (1386). مبانی مطالعات سیاسی- اجتماعی، تهران: انتخاب.
حافظ­نیا، محمدرضا، 1390. اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
 حیدری چیانه، رحیم (1387). مبانی برنامه­ریزی صنعت گردشگری، تهران: انتشارات سمت.
خلیجی، محسن و ابراهیم مجیدی (1388). رشد هویت اسلامی – شیعی در جمهوری آذربایجان، فصلنامه علمی- پژوهشی شیعه‌شناسی، دوره 7، شماره 26.
خلیلی، محسن (1390). بایستگی­های ژئواکونومیک توسعه ی منطقه ی جنوب شرق ایران، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره چهارم، صص81-124.
رضایی­مقدم، علی (1389). بررسی جایگاه مؤلفه های شهر اسلامی در طرح‌های شهر مشهد، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
رضوی­نژاد، مرتضی (1391). نقش پدافند غیرعامل در مکان یابی و امنیت مراکز انتظامی شهرها (نمونه موردی: مشهد)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
زاهدی، شمس السادات (1389). گردشگری و توسعه پایدار: ضرورت جاری سازی حفاظت محیطی در سیاست های توسعه گردشگری، مطالعات جهانگردی، شماره 11 و 12.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح (1387). ژئوپلیتیک منطقه خلیج فارس، با تأکید بر شیعیان، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
سجادیان، ناهید و مهیار سجادیان (1390). اکوتوریسم روستایی در مازندران(پهنه‎بندی، مدیریت حفظ و توسعه)، فصلنامه مدیریت شهری.
سرخیلی، الناز، پورجعفر، محمدرضا و رفیعیان، مجتبی (1394). سنجش اثرات همگرایی نیروهای مذهب و اقتصاد در شکل و فرم منطقه ثامن شهر مشهد در دوره معاصر. فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، شماره 12، صص 101-87.
سیف زاده، حسین (1382). مبانی ومدلهای تصمیم گیری درسیاست خارجی، نشر وزارت امور خارجه.
شکوئی، حسین (1373). دیدگاه­های نو در جغرافیایی شهری، تهران: انتشارات سمت.
عالم‌زاده، بزرگ (1388). حرم رضوی به روایت تاریخ، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
فاضلی نیا، نفیسه (1385). ژئوپلیتیک شیعه و مسئله امنیت ملی ایران،فصل نامه شیعه شناسی،سال چهارم، شماره 13، صص 81-124.
فاضلی، احسان، کردشاکری، پرنیان و بزرگ­زاده یزدی، نگار (1394). ارائه مسیرهای بهینه­ی گردشگری شهر مقدس مشهد از طریق شناسایی و سنجش عناصر اداری پتانسیل گردشگری. فصلنامه فضاهای گردشگری، سال چهارم، شماره 14، صص 37-13.
قربانی سپهر، آرش؛ جان پرور، محسن (1397)، نگرشی فلسفی بر تخصص­گرایی یا تجمیع علم جغرافیا، مجله مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره هشتم، شماره 31.
کریمی پور، یدالله (1380). ایران و همسایگان. نشر جهاد دانشگاهی.
کاویانی‎راد،  مراد(1389). ناحیه‎گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مافی، عزیت­الله و سقایی، مهدی. (1388). بررسی گردشگری در کلان­شهرهای مذهبی (مطالعه موردی: کلان­شهر مشهد). همایش منطقه­ای جغرافیا و توسعه پایدار شهرها، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان.
محلاتی، صلاح الدین (1380). درآمدی بر جهانگردی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
محمدی یگانه، بهروز و مهدی چراغی و محمد ولایی (1392). نقش گردشگری مذهبی در توسعه روستایی، با تأکید بر کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی(مطالعه موردی: روستای قپچاق شهرستان میاندوآب)، فصلنامه تحقیقات علوم جغرافیای، دوره 13، شماره 30، صص 7-25.
محمدی، حمیدرضا و کوروش خسروی و ندیم سلیم نژاد (1387). نقش گردشگری زیارتی در توسعه اجتماعی – اقتصادی سکونتگاه­های زیارتگاهی روستایی، مجله رشد آموزش جغرافیا.
مکارم، حمید، انقلاب اسلامی و ژئولیتیک شیعه، رویدادها و تحلیل‏ها، آّبان 1388، 237، 31-35.
نامی، محمد حسن (1392). ژئوپلیتیک شیعه با تأکید بر نقش زائران حرم رضوی(مشهد)، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش‎های نو در جغرافیای انسانی، دوره 5، شماره 3، صص 1-13.
یعقوبی، احمد بن ابی‎یعقوب (1343)، البلدان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
Cartner, W. (2002). Tourism development", VNB: 13-18.
Cater, E. (2000). Ecotourism in the world: problem and prospect for sustainability, New York, NY: John Wiley and sons.
Dodds, K & Atkinson. D. (2000). Geopolitical Traditions: A Century of Geopolitical Thought. London: Routledge.
Durán-Sánchez, A., Álvarez-García, J., del Río-Rama, M., & Oliveira, C. (2018). Religious Tourism and Pilgrimage: Bibliometric Overview. Religions, 9(9), 249.
Eidelman, B. M., Fakhrutdinova, L. R., Bunakov, O. A., Gabdrakhmanov, N. K., & Grigorieva, E. V. (2017). Religious Tourism In The Tourism System. Revista San Gregorio, (20), 96-103.
Ingram, A. & Dodds, K. (2009). Spaces of Security and Insecurity Geographies of the War on Terror, Ashgate Publishing Limited, British Library Cataloguing in Publication Data.
Kapur, R. (2018). The Significance of Religious Tourism.
Nasr, V. (2006).  the Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future, Norton Publisher.
Nasr, V.(2006):  When The Shiites Rise, Council on Foreign Relations.
Sausmarez, Nicolette de, (2007). Crisis Management, Tourism and Sustainability: The Role of Indicators, Journal of Sustainable Tourism,15:6,700- 714
Tala, M. L., & Padurean, A. M. (2008). Dimensions of religious tourism. Amfiteatru Economic, 10, 242-253.
Tomljenović, R., & Dukić, L. (2017). Religious tourism-from a tourism product to an agent of societal transformation. In SITCON 2017.
Tuathail, G. & Dalby S. Routledge, P. (1998). Geopolitics, First published in 1998 by Routledge.
Weaver, D. and Opperman, M. (2000). Tourism Managment, Wiley, 468 p.