بررسی تحلیلی عوامل همگراساز (قوت ها و فرصت ها) در شکل گیری منطقه گرایی ایران و اسیای مرکزی

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار جغرافیای سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

منطقه آسیای مرکزی یکی از مناطق ژئوپولتیکی پیرامون جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می دهد. این منطقه پس از فروپاشی شوروری و استقلال دولتهای  قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان به عنوان یک زیر سیستم فرعی در عرصه بین الملل در حال تعامل بوده است. این پژوهش به دنبال تدوین عوامل همگراساز در شکل گیری منطقه گرایی برای کسب منافع مشترک منطقه ای است. همچنین ایران و آسیای مرکزی در مسیرهمگرایی دوره روابط متقابل دارای قوت ها و فرصت هایی هستند که برخی از آنها ریشه در محیط داخلی و برخی دیگر ریشه در محیط بیرونی منطقه و جهان دارد و برای رسیدن به همگرایی باید براساس راهبردهای پنج گانه به آن دست پیدا کرد. در این مقاله، به عوامل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با تأکید بر عوامل مختلفی چون اشتراکات فرهنگی و تاریخی، مزیت های متقابل موقعیت جغرافیایی ایران و کشورهای آسیای مرکزی، ژِئواکونومی انرژی، بازار مصرف کالا، سرمایه گزاری به عنوان قوت هادر این منطقه واحد مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین در بخش مربوط به عوامل بیرونی (خارجی) عضویت ایران در سازمان منطقه ای، همکاری روسیه، چین و ایران در جلوگیری از هژمونی غرب در آسیای مرکزی  از طریق ایران، به عنوان فرصت های موجود مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. در این راستا این سوال اصلی قابل طرح است براساس ساختار ژئوپلتیکی موجود عوامل داخلی (قوت ها) و عوامل خارجی و فرصت ها چگونه می تواند به منطقه گرایی پایدار بین ایران و آسیای مرکزی منجر گردد. در پاسخ به این سوال این فرضیه مطرح می شود چنین به نظر می ر سد که براساس ساختار ژئوپلتیکی موجود ارائه الگوی مبتنی بر واقعیات و منافع ژئوپلتیکی همگراساز (قوت ها و فرصت ها) می تواند به منطقه گرایی پایدار بین ایران و آسیای مرکزی در راستای منافع مشترک منجر گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analytical Investigation of Converging Factors (Strengths and Opportunities) in the Formation of Regionalism in Iran and Central Asia

نویسندگان [English]

  • Hamid Reza Sarmast 1
  • Ali bijani 2
  • Mohammad Akhbari 3
1 PhD student in Political Geography, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Political Geography, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Associate Professor of Political Geography, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Iran and Central Asia also have strengths and opportunities in the path of interconnectedness, some of which are rooted in the domestic environment and others rooted in the external environment of the region and the world. And to achieve convergence, it must be achieved on the basis of five strategies. This article focuses on political, economic, and cultural factors, with emphasis on various factors such as cultural and historical sharing, the geographical advantages of Iran and Central Asian countries, energy geo-economics, commodity market, investment as the strengths of this single area. It will be reviewed. In the section on External Factors of Iran's Membership in the Regional Organization, Russia, China and Iran's cooperation in preventing Western hegemony in Central Asia through Iran is analyzed as opportunities. In this regard, the main question can be raised on the basis of the existing geopolitical structure of internal factors (externalities) and how external factors and opportunities can lead to sustainable regionalism between Iran and Central Asia. In response to this question, the hypothesis seems to be that, based on the existing geopolitical structure, providing a coherent geopolitical model of realities and interests (strengths and opportunities) could lead to sustainable regionalism between Iran and Central Asia. Shared interests lead.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitics
  • Regional Convergence
  • Regional Organization
  • Iran
  • Central Asia
اخوان­ کاظمی، مسعود، سیدشمس­الدین صادقی و کامران لطفی، (1397)، تحلیل زمینه­های سیاسی و اجتماعی حضور داعش در آسیای مرکزی (از تهدید نفوذ تا واقعیت حضور)، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 11، شماره 1، بهار و تابستان، صص 21-1.
اعظمی، هادی و علی­اکبر دبیری، (1391)، ارزیابی فرصت­ها و چالش­های ژئوپولیتیکی ایران در آسیای مرکزی، فصلنامه علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، داشگاه آزاد اهر، سال دوازدهم، شماره 40، زمستان، صص 46-25.
بهشتی­پور، حسن، (03/10/1393)، تهدیدها و فرصت های حضور روسیه در آسیای مرکزی برای ایران، خبرگزاری فارس، قابل بازیابی در: https://www.farsnews.com/news/13931001001139/تهدیدها-و-فرصت-های-حضور-روسیه-در-آسیای-مرکزی-برای-ایران.
تقوی­اصل، عطا، (1379)، ژئوپولیتیک جدید ایران: از قزاقستان تا گرجستان، تهران: انتشارات وزارت امورخارجه.
جعفری، علی­اکبر و محمد براریان، (1398)، جایگاه دیپلماسی فرهنگی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز، مجله
بین­المللی پژوهش ملل، دوره چهارم، شماره 40، بهار، صص 30-7.
حافظ­نیا، محمدرضا، (1385)، اصول و مفاهیم ژئوپولیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
حافظ­نیا، محمدرضا، محمود شمس دولت­آبادی و محمدحسین افشردی، (1386)، علایق ژئوپولیتیکی ایران در آسیای مرکزی و فرصت­های پیش­رو، فصلنامه ژئوپولیتیک، سال سوم، شماره سوم، صص 122-80.
حافظ­نیا، محمدرضا، محمود شمس دولت­آبادی و محمدحسین افشردی، (1386)، علایق ژئوپولیتیکی ایران در آسیای مرکزی و فرصت­های پیش­رو، فصلنامه ژئوپولیتیک، سال سوم، شماره سوم، صص 122-80.
خانی، محمدحسین، (1385)، از هلسینکی تا شانگهای: نگاهی به سازمان­های منطقه­ای در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 53، صص 44-33.
رشیدی، مصطفی، محمد صادق یحیی پور و حمیدرضا اله­یاری­بک، (1391)، «ژئوپولیتیک برساخت­گرا و تحلیل چالش­های پیش­روی جمهوری اسلامی ایراندر حوزه فرهنگی تمدنی خراسان بزرگ»، فصلنامه پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال سوم، شماره 6، بهار، صص 49-35.
رضایی، محسن، (1384)، ایران منطقه­ای، چاپ دوم، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
زمانی، سمیه، (1392)، ژئوپلتیک انرژی آسیای مرکزی و قفقاز آزمونی بر سیاست­های جمهوری اسلامی ایران، مرکز بین­المللی مطالعات صلح- IPSC، 3 خرداد، موجود در: http://peace-ipsc.org.
سنایی، مهدی، (1386)، همکاری منطقه ای در آسیای مرکزی و نقش ایران، مجموع مقالات چهاردهمین همایش بین­المللی آسیای مرکزی و قفقاز، سازمان همکاریشانگهای: فرصت­های پیش­رو، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه.
سنایی، مهدی، (1387)، بررسی عملکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حوزه آسیای مرکزی و ارائه راهکار، طرح پژوهشی دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امورخارجه.
سیبر رضا (1387) در ایران و منطقه گرایی در آسایی جنوب غربی، فصلنامه تخصصی پژوهش سیاست نظری، شماره پنجم
طاهری، ابراهیم و محسن بیات، (1397)، روابط خارجی هند: فر صت ها و محدودیت های پیش روی جمهوری اسلامی ایران، دوفصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دهم، شماره 34، بهار و تابستان، صص 210-191.
عمادی، سیدرضی، (1389)، موانع و محدودیت­های گسترش زبان فارسی در آسیای مرکزی، طرح پژوهشی کاربردی برون مرزی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
قوام، عبدالعلی، (1384)، فرهنگ: بخش فراموش شده و یا عنصر ذاتی نظریه بین­الملل، فصلنامه سیاست خارجی، سال نوزدهم، تابستان، صص 303-291.
کولایی، الهه و محمدجواد خوانساری، (1393)، جمهوری اسلامی ایران وبنیادگرایی اسلامی در آسیای مرکزی، دوره 9، شماره 3، تابستان، صص 275-243.
کولایی، الهه، (الف 1384)، بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی: (زمینه‌ها و چشم‌اندازها)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، وزارت امور خارجه ایران.
کولایی، الهه، (ب 1384)،‌ ناتو و امنیت آسیای مرکزی، مجله علوم انسانی، شماره 12، تابستان، صص 83-65.
محمودی، مرتضی، (1386)، آسیای مرکزی و رشد همکاری چندجانبه ایران و تاجیکستان، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 58، صص 47-7.
میرزایی، محمد، (1385)، سازمان همکاری اقتصادی در حال تحول و توسعه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 53، صص 158-121.
یوسفی، صامع، (1386)، جمهوری اسلامی ایران و سازمان همکاری شانگهای، مجموع مقالات چهاردهمین همایش بین­المللی آسیای مرکزی و قفقاز، سازمان همکاری شانگهای: فرصت­های پیش­رو، مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران.
International Crisis Group, (2016),  The Eurasian Economic Union: Power, Politics and Trade, available: https://www.crisisgroup.org/europecentral-asia/central-asia/.
Petersen, Alexandros & Katinka Barysch, (2011), Russia,china and The Geopolitics of Energy In Central Asia, London: The center for European Reform.
Laruelle, Marlene & Sebastien Peyrouse, (2013), Globalizing Central Asia: Geopolitics and the Challenges of Economic Development, Foreign Affairs.
Laruelle, Marlene and et al, (2010), China and India in Central Asia: A New Great Game, New York: Palgrave Macmillan.