بررسی تأثیر توانمندسازی مناطق حاشیه‌نشین در افزایش سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی: شهرستان پاکدشت)

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی-جامعه شناسی سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه علوم سیاسی ، جامعه شناسی و مسائل ایران،واحد تهران مرکزی،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران.(نویسنده مسئول)

3 گروه علوم سیاسی‌، فرهنگی اجتماعی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

چکیده

در سال‌های اخیر سیاست گذاری توسعه شهری در برخورد با سکونت‌گاه‌های غیررسمی از رویکرد منفی نادیده گرفتن، تخریب و تخلیه اجباری به سیاست‌های اجتماع محور ارتقاء یافته است. راهبرد توانمندسازی در پی ظرفیت‌سازی در اجتماعات برای حل مشکلات آن‌ها با اندیشه، منابع، پتانسیل و بازوی خود آن‌هاست بر این اساس پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر برنامه‌های توانمندسازی در مناطق حاشیه‌نشین در افزایش سرمایه اجتماعی انجام شده است. این پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی و از نظر هدف کاربردی و از نظر روش اجرا پیمایشی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق کلیه ساکنان شهرستان پاکدشت (غرب حصار امیر) بودند که جمعیت مناطق حاشیه‌نشین آن در حدود سی هزار نفر تخمین زده می‌‌شود که به‌این‌ترتیب حجم نمونه با استفاده از جدول کوکران عدد 379 به دست آمده است. ابزار مورد استفاده جهت جمع‌آوری اطلاعات از پرسش‌نامه محقق ساخته استفاده شده است که روایی و پایایی آن‌ها مورد تائید قرار گرفت. سپس پرسشنامه‌ها در بین جامعه آماری توزیع شد و پس جمع‌آوری با استفاده از آزمون رگرسیون و در نرم‌افزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد که بین توانمندسازی و سرمایه اجتماعی رابطه مثبت وجود دارد. توانمند کردن مناطق حاشیه‌نشین در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌تواند آثار بسیار مؤثری بر افراد ساکن در این محله‌ها با خود به همراه داشته باشد؛ و موجب بالا رفتن سرمایه اجتماعی در ابعاد شناختی (اعتماد اجتماعی، ارزش ها و هنجارها) وساختاری (مشارکت اجتماعی و همبستگی اجتماعی) آن‌ها شود. به‌طورکلی می‌توان گفت سرمایه اجتماعی و توانمند سازی در یک ارتباط دوسویه با یکدیگر قرار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Impact of Empowerment Programs in Suburbs on Increasing Social Capital(Case Study: Pakdasht County)

نویسندگان [English]

  • Morteza Amini 1
  • Mohammad Ali Khosravi 2
  • Abbas Khalaji 3
1 Department of Political Science, Political Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Department of Political Science, Sociology and Iranian Issues, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding Author) malikhosravi@gmail.com
3 Department of Political Science, Cultural and Social Sciences, Imam Hossein University, Tehran, Iran abbas.khalagi@gmail.com
چکیده [English]

In recent years, urban development policy in dealing with informal settlements has shifted from a negative approach to community-based policies such as improvement, empowerment, and community-based reform. The empowerment strategy seeks to empower communities to solve their problems with their own ideas, resources, potential, and arm. Therefore, the present study aimed to investigate the impact of empowerment programs in suburban areas on increasing social capital. This is a descriptive-analytical study. It is an applied study and a survey method is used. The population of the study consisted of all residents of Pakdasht city (Ostad Shahriar neighborhood) with an estimated population of about 30,000 in the suburbs. Thus, the sample size is obtained using Cochran's table (sample size=379). The instrument used for data collection was a researcher-made questionnaire whose validity and reliability were confirmed. Then the questionnaires were distributed among the statistical population and then regression test and SPSS software were implemented. The results showed that there is a positive relationship between empowerment and social capital. Empowering suburbs and giving them some benefits can have a huge impact on people living in these neighborhoods, increasing their social capital. Generally speaking, social capital and empowerment are in a mutual relationship.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Empowerment
  • Social Capital
  • Suburbs
ابراهیم­زاده، عیسی و زارع، محمد (1393) تحلیل سرمایه اجتماعی با تأکید بر آگاهی و اعتماد شهروندان نسبت به مسئولان اجرایی، موردمطالعه منطقه 3 زاهدان، مجله آمایش جغرافیایی فضایی، سال 4، شماره مسلسل 13: صص 17-1.
ابطحی، سید حسین (1393)، توانمندسازی واگذاری کار و تفویض اختیار، تهران، فوژان.
اسکندری دورباطی، زهرا، (1381)، سیاست‌های بانک جهانی در خصوص توانمندسازی، فصلنامه هفت شهر، تهران، سازمان عمران و بهسازی شهری، شماره 8.
ایازی، سید محمدهای (1389) سکونتگاه­های غیررسمی و برنامه ریزی‌های اجتماع محور با تاکید بر کلان شهر تهران، شماره 73:صص 72-64.
اجتهادی. مصطفی، (1386)، سرمایه اجتماعی، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 53، بهار.
بزی، خدارحم؛ موسی­زاده، حسین و خداداد، مهدی (1394) ارزیابی تحلیل نقش شهرداری در توانمندسازی مناطق حاشیه نشین شهر (مطالعه موردی: شهر گرگان)، مطالعات نواحی شهری دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره 2، شماره 3:صص 39-23.
پوراحمد، احمد و وفایی، ابوذر (1396) تأثیر مدرنیسم بر ساختار کالبدی ـفضایی شهر ایرانی ـ اسلامی (مطالعه موردی: شهر کاشان)، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال 7، شماره 20:صص 76-63.
پیری، عیسی؛ رضاییان، مهدی (1393)، امکان سنجی توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی بر بنیان سیاست‌های دارای مبنای توسعه اجتماعات محلی مطالعه موردی:سکونتگاه‌های غیررسمی کلانشهر تبریز، فصلنامه علمی و پژوهشی مطالعات شهری شماره 10 صص 62-72
توسلی، موسوی، (1384)، مفهوم سرمایه‌ در نظریات کلاسیک و جدید با تاکید بر نظریه‌های سرمایه اجتماعی، دو فصلنامه نامه علوم اجتماعی, زمستان, دوره 11, شماره 4 (پیاپی 26)
ستوده. هدایت الله، (1384)« جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران »، تهران، ناشر: ندای آریانا، چاپ اول.
مشهدیزاده دهاقانی، ناصر.1385برنامه ریزی شهری در ایران، دانشگاه علم و صنعت، چاپ ششم.
خزایی، زهرا؛ زیویار، پروانه (1390)، بررسی و ارزیابی ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی و کالبدی سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی: کوی سیاحی کلانشهر اهواز)، فصلنامه جغرافیای سرزمین، سال نهم، شماره33، صص 91-105
خراسانی مقدم، صبا؛ یزدانفر، سیدعباس؛ حسینی، سید باقر (1394). بررسی شاخص‌های کیفیت زندگی موثر بر میزان رضایتمندی ساکنان سکونتگاه‌های غیر رسمی (مطالعه موردی: محله فرحزاد تهران – فرحزاد شمالی)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 91: صص 97-117.
رضایی، محمدرضا و کمانداری، محسن (1393) بررسی و تحلیل علل شکل‌گیری حاشیه‌نشینی در شهر کرمان نمونه مورد مطالعه: محلات سیدی و امام حسن، نشریه برنامه‌ریزی فضایی، دوره 4، شماره 4:صص 196-179.
زرین کاویانی، عظیم ؛کلانتری، محسن؛ مشکینی، ابالفضل؛ پیری، عیسی؛ (1398) تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع محور در مناطق اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله بان برز شهر ایلام)، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی شهری، سال 10، شماره پیاپی36: 32-21.
سرور، رحیم؛روستا، مجید، 1393، اصول و مبانی توانمندسازی مناطق نا بسامانشهری، شهرری، نشر:دانشگاه آزاد اسلامی، چاپ اول
شرکت عمران و بهسازی شهری (1381)، همایش تخصصی، فصلنامه هفت شماره 8، تابستان، صص 98-114
صرافی، مظفر (1382)، بازنگری ویزگی‌های اسکان خودانگیخته در ایران در جستجوی راهکارهای توانمندسازی، مجموعه مقالات سمینار حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی، دانشگاه علوم بهزیستی.
علیزاده اقدام، محمدباقر و محمدامینی، حمیده (1391) تحلیلی بر علل و پیامدهای شکل­گیری مناطق حاشیه‌نشین با نگرش ویژه بر شهر خمین، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 1، شماره 2:صص 138-121.
فوکویاما، فرانسیس (1384)، «سرمایه اجتماعی و تحول تکنولوژیک در عصر اطلاعات»، اندیشه صادق، تابستان وپاییز، 1382شماره 11 و 12.
قربانی گلزاری, سپیده، (1393) نقش سرمایه اجتماعی در توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی مطالعه موردی: ضلع شمالی شهر تبریز، اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران، موسسه ایرانیان، انجمن معماری ایران.
کاظمیان، غلامرضا، شفیعا، سعید (1393)، بررسی رابطه سرمایه اجتماعی ساکنان با پایداری توسعه در محله غیر رسمی شمیران نو، دو فصلنامه علوم اجتماعی، سال یازدهم، شماره 2:صص 1-24.
مرادزاده، عبدالباسط؛ قاسمی، محمد؛ سالارزهی، حبیب الله؛ یعقوبی، نرمحمد؛ بذرافشان، جواد (1397) توانمندسازی اجتماع محور: ارزیابی ظرفیت سرمایۀ اجتماعی ذینفعان محلی، مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 5، شماره 4:صص 522-503.
منصوریان، محمدکریم، آیت اللهی، سیدعلیرضا (1356)، حاشیه نشینان شیراز در استان فارس، شیراز: دانشگاه شیراز.
مهدوی، شهرام. نجفی کانی، علی اکبر (1390). لزوم توانمندسازی مناطق حاشیه نشین و راهکارهای مدیریتی آن با استفاده از مدل SWOT، اولین همایش حاشیه نشینی نظم و امنیت.
نقدی، اسداله و صادقی، رسول (1385) حاشیه نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تاکید بر شهر همدان)، فصلنامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره 20: صص 233 ـ 213...
هاروی، دیوید؛(1376)، عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان و دیگران، تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
Shaw, Clifford R., McKay, Henry D., (2012). The social disorganization theory. Center for Spatially Integrated Social Science, Retrieved.
Wilson, A.G., (2010). The general urban model: Retrospect. Papers Regional Science Association.
ChakrabortyA., Wilson, B., Sarraf, S., Arnab Jana, A., (2015), Open data for informal settlements: Toward a userBs guide for urban managers and planners, Journal of Urban Management, Volume 4, Issue 2, December 2015, Pages 74–91.
Fukuyama,F. (1995).Trust:The Sosial Virtues and the creation of prosperty.New York: free press.
Khalifa, M., (2015), Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatory development, Ain Shams Engineering Journal, Volume 6, Issue 4, December 2015, Pages 1151–1159
Pino, A., Hormazábal, N., (2016), Informal settlements: Reinterpreting rural imaginary in urban areas: The case of Valparaiso's ravines, Habitat International, Volume 53, April 2016, Pages 534–545
Pooley, J., Cohen,L,&Pike, L (2205) can sense of community inform Social Science Journal,42(1),71-79
Sarma Sadhu, S.L.N., Tiwari G., (2016), An activity pattern – destination land use choice model of low income households of informal settlements – Case study of Delhi, Transportation Research Part A: Policy and Practice, Volume 85, March 2016, Pages 265–275
Thomas kenneth, W & Velthouse, A, 1990, Cogntive Elements of Empoverment: An Interperetive Model of Interinsic Task Motivation, Academy of Management Review. Vol.15.No.4.pp.666-681
UN-HABITAT (2003),The challenge of slums, Global Report On Human settlement.