الگوی توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان با رویکرد ژئوپولیتیک در راستای ارائه یک مدل راهبردی در سیاست خارجی ایران

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

2 دانشیار جغرافیای سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار جغرافیای انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهر ری

4 دانشیار گروه جغرافیا، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

چکیده

ایران با جمهوری آذربایجان دارای اشتراکات فرهنگی و تاریخی از یکسو و اختلافات قومی، سیاسی، ایدئولوژیک از سوی دیگراست. این کشور از سویی با گرایشات خود به آمریکا و اسرائیل و نیز ترکیه و ادعاهای سرزمینی و قومی بر بخشی از ملت و سرزمین ایران، به چالشی جدی برای سیاست‌ خارجی ایران مبدل شده است. در کنار این چالش‌ها مسئله اختلافات بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان به عنوان دو همسایه مهم ایران و رویکرد محافظه‌کارانه ایران در قبال مسئله قره ‌باغ نه ‌تنها سبب عادی ‌سازی وضعیت نشده، بلکه نگاهی بدبینانه از سوی جریان پان‌ترکیستی و بخشی از افکار عمومی مردم جمهوری آذربایجان و آذری‌های ایران شکل گرفته که ایران را به ‌عنوان حامی ارمنستان جلوه داده است. با وجود این چالش‌ها، وجود مسائل مهمی مانند همسایگی، نیازهای متقابل اقتصادی و تجاری، انرژی و موقعیت ژئوپلیتیکی، لزوم پرداختن به این موضوع و یافتن راهبردهای واقع‌بینانه برای توسعه روابط دو کشور را ضروری نموده است. از این‌رو در مقاله حاضر در راستای رسیدن به الگوی راهبردی روابط دو کشور، این سوال اصلی طرح شده است که عوامل واگراساز و همگراساز در روابط ایران و جمهوری آذربایجان در چارچوب ژئوپلیتیک کدام‌اند؟ در نهایت محقق به پنج دسته راهبرد جهت توسعه روابط بین ایران و جمهوری آذربایجان رسیده است. در این پژوهش به شیوه‌ای توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از مدل SWOT سعی شده تا به موضوع مذکور پرداخته شود. داده‌های مورنیاز نیز به روش کتابخانه‌ای و اسنادی و پرسشنامه گردآوری شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Model for the development of relations between the Islamic Republic of Iran and the Republic of Azerbaijan with a geopolitical approach in order to provide a strategic model in Iran's foreign policy

نویسندگان [English]

  • Ali Kazemipour Deh Boneh 1
  • Pirouz Mojtahedzadeh 2
  • shariatpanahi majidvali 3
  • heidar lotfi 4
1 PhD Student in Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
2 Associate Professor of Political Geography, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, Department of Geography, Imam Memorial Branch, Islamic Azad University, Shahreri
4 Associate Professor, Department of Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
چکیده [English]

Iran has cultural and historical commonalities with the Republic of Azerbaijan on the one hand and ethnic, political and ideological differences on the other,. Along with these challenges, the issue of differences between the Republic of Azerbaijan and Armenia as two important neighbors of Iran and Iran's conservative approach to the Nagorno-Karabakh issue not only did not normalize the situation, but also a pessimistic view of the pan-Turkic current and part of public opinion. The Republic of Azerbaijan and the Azeris of Iran have been formed, which has made Iran a supporter of Armenia. Despite these challenges, the existence of important issues such as neighborhood, mutual economic and trade needs, energy and geopolitical situation, the need to address this issue and find realistic strategies to develop relations between the two countries. Therefore, in order to achieve the strategic model of relations between the two countries, the main question is what are the divergent and convergent factors in the relations between Iran and the Republic of Azerbaijan in the geopolitical framework? Finally, the researcher has reached five categories of strategies for the development of relations between Iran and the Republic of Azerbaijan. In this research, in a descriptive-analytical manner, using the SWOT model, an attempt has been made to address this issue. Morniaz data were also collected through library and documentary methods and questionnaires.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitics
  • Strategic model
  • Development of relations
  • Iran
  • Republic of Azerbaijan
  1. عظمی، هادی، سید هادی زرقامی و محسن سلطانی (1394)، سطح­بندی متغیرهای فرهنگی- توریستی مؤثر برافزایش وابستگی ژئوپولیتیکی جمهوری خودمختار نخجوان به ایران»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شماره ۱۶، بهار.
  2. افضلی، رسول، سیدمحمد سیدی­اصل و ابوالقاسم محمودی (1393)، تبیین روابط ایران و جمهوری آذربایجان با رویکرد سازه‌انگاری»، فصلنامه اوراسیای مرکزی،‌ دوره ۷، شماره۲، پاییز و زمستان.
  3. افضلی، رسول، مصطفی رشیدی و افشین متقی (1391)، تحلیل ساختار ژئوپولیتیکی حاکم بر روابط دوجانبه ایران و جمهوری آذربایجان از سال 1991 تا 2010 میلادی با رویکرد جغرافیای برساخت­گرایی، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 80، تابستان، صص 19-1.
  4. امیر احمدیان، بهرام (1367)، جغرافیای قفقاز، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.
  5. بی­نا (1392)، واکاوی روابط ایران و روسیه در سطوح منطقه­ای و بین­المللی: فرصت­ها، چالش­ها و ساز و کارهای بسط روابط، پایگاه خبری تحلیلی حقایق قفقاز، قابل بازیابی در: http://qafqaz.ir.
  6. بی­نا­م(1396)، روابط فرهنگی عاملی مهم در گسترش روابط اقتصادی؛ ایران و آذربایجان، پایگاه خبری-تحلیلی حقایق قفقاز، قابل بازیابی در: http://qafqaz.ir/fa/.
  7. ترکمان، ابراهیم­(۱۳۹۵)، علاقه‌مندی ایران به تعمیق روابط فرهنگی با جمهوری آذربایجان، ۲۶/ اردیبهشت، کد مطلب ۱۲۳۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:  www.iras.ir/fa/doc/news/1237.
  8. جوانپورهروی، عزیز و احسان جعفری­فر­(1397)، عوامل موثر بر همگرایی اسرائیل و جمهوری آذربایجان (2017-1991)، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال دوم، شماره 5، تابستان، صص 100-83.
  9. دانکوس، کارر­(1370)، پایان امپراطوری شوروی، ترجمه عباس آگاهی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
  10. راه­نجات، میترا و حسن کبیری­(1397)، واکاوی عوامل اقتصادی- امنیتی واگرایی روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶، فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست، شماره پیاپی 25، تابستان، صص 123-95.
  11. رضایی، فاتیما­(09/06/1395)، فرصت­های سواپ و ترانزیت نفت و گاز ایران و جمهوری آذربایجان، قابل بازیابی در: http://www.naftema.com/news/46843/.
  12. طالب­لی، سبحان­(1396)، آسیب­ شناسی روابط ایران و جمهوری آذربایجان: یک دیدگاه آذری، موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)، 20 اسفندماه، قابل بازیابی در: http://www.iras.ir/fa/doc/article/3590.
  13. ظریف، محمدجواد­(24/05/1397)، کنوانسیون خزر، گفتگوی ویژه خبری شبکه دو سیما، مرکز صدا و سیمای جمهوی اسلامی ایران.
  14. عباسی، مجید، مرتضی نورمحمدی و سیدمحمدرضا موسوی­(1388)، تأثیر ویژگی­های ژئوپولیتیکی جمهوری آذربایجان بر روابط با جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین­المللی، شماره 12، پاییز، صص 117-83.
  15. عبدی، عطاءالله، مراد کاویانی، حسین سیف­الدینی­(1398)، بررسی علّت وجودی جمهوری آذربایجان، فصلنامه مطالعات ملی، دوره 20، شماره 2 (پیاپی 78)، صص 44-25.
  16. فرشچی، پروین و نازنین روح­شهباز­(1385)، بهره­گیری از کنوانسیون ارزیابی اثرات زیست­محیطی فرامرزی (ESPOO) در جهت حل مشکلات زیست­محیطی با ماهیت فرامرزی در دریای خزر، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط، دوره 8، شماره 3، پاییز، صص 78-71.
  17. فلاحت­پیشه، حشمت­الله، وحید شربتی و محمدمهدی مظفری­(1393)، سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و منافع ایران و روسیه، پژوهش‌های راهبردی سیاست، دوره 3، شماره 12 (پیاپی 42)، بهار.
  18. کرم­زادی، مسلم و فهیمه خوانساری­فرد­(1396)، تبیین زمینه های همگرایی در روابط ایران و جمهوری آذربایجان و چالش­های آن (1991 تا 2014)، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 10، شماره 1، بهار و تابستان، صص 188-171.
  19. کریمی­پور، یدالله و حمیدرضا محمدی­(1388)، ژئوپولیتیک ناحیه­گرایی و تقسیمات کشوری، ایران، تهران: نشر انتخاب.
  20. کوزه­گر کالجی، ولی­(14/12/1395)، ایران، جمهوری آذربایجان و تحولات جدید حوزه انرژی، موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)، قابل بازیابی در: http://www.iras.ir/fa/doc/note/3075/.
  21. کولایی، الهه­(1384)، ایران و روسیه، فرصتها، تهدیدها و چالش­ها، کتاب امنیت بین­الملل 2، تهران: انتشارات ابرار معاصر.
  22. کیانی، جواد و رضا بیرانوند­(1397)، شناسایی عوامل همگرایی و واگرایی در روابط ایران با جمهوری آذربایجان، پژوهش­نامه مطالعات مرزی، سال ششم، شماره  3، پاییز، صص 78-54.

 

  1. مرکز امور حقوقی بین­المللی ریاست جمهوری (22/05/1397)، متن کامل کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، اسناد مربوط به کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، اسناد مربوط به کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر، قابل بازیابی در: http://www.cila.ir/Portal/home/?event/267108/267127/282143/.
  2. موسوی، سیدمحمدرضا­(1391)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال جمهوری آذربایجان، فصلنامه قفقاز، سال سوم، شماره 11، تابستان.
  3. میراشرفی، سیدنوراله، داود کیانی و علی شیرخانی­(1397)، بررسی تطبیقی سیاست آمریکا و روسیه در قبال امنیت انرژی در قفقاز جنوبی، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی، د.ره 11، شماره 43، صص 165-129.
  4. نامدار وندایی، سالار (1395)، «آذربایجان در سال ۹۵؛ رویدادها و روندها»، اندیشکده راهبردی تبیین، ۱۳۹۵، قابل بازیابی در :  www.tabyincenter.ir/18269.
  5. یونسی، مرضیه­(1393)، بررسی اقلیم بارشی جمهوری آذربایجان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 29، شماره 4 (پیاپی 115)، زمستان، صص 15-1.
  6. بختیاری، محمد عزیز­(1385)، شیعیان افغانستان. قم: شیعه شناسی.
  7. توآل، فرانسوا­(1380)، ژئوپلیتیک شیعه. حسن صدوق ونینی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  8. عزتی، عزت الله­(1388)، ژئوپلیتیک شیعه و امنیت مرزهای جمهوری اسلامی ایران. تهران: البرز فر دانش.
  9. -نادری، احمد­(1387)، گفتمان جنبش شیعی عراق. بررسی انسان شناختی. چاپ دوم، تهران: نشر نزدیک.
  10. نادری، احمد­(1389)، بحران در خاورمیانه و خیزش های ضد سیستم از دموکراسی خواهی تا اسلام سیاسی. وبگاه علمی ـ ترویجی انسان شناسی و فرهنگ، بهمن 1389، دسترسی آنلاین: http://anthropology.ir/node/8491 تاریخ دسترسی: فروردین 1392.

Black, Ian, (2007), Fear of a Shia full moon, Events are proving that the king of Jordan was right to warn of a 'Shia crescent' across the Middle East - even though the phrase was a tad undiplomatic, Guardian Newspaper, Friday 26 January 2007, See online on: http://www.guardian.co.uk/world/2007/jan/26/worlddispatch.ianblack accessed May 2013.