تبیین راهبردی جایگاه ایران در ساختار ژئوپلیتیکی جدید خاورمیانه از۲۰۱۱تا۲۰۲۰

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار جغرافیای سیاسی، واحد یادگار امام خمینی(ره)- شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، گروه جغرافیا، تهران، ایران.

4 دانشیار جغرافیای انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهر ری

چکیده

پژوهش حاضر با توجه به جایگاه منحصر به فرد جمهوری اسلامی ایران به تبیین راهبردی جایگاه ایران درساختار ژئوپلتییکی جدید خاورمیانه پرداخته است و به منظور تحلیل یافته های تحقیق از روش توصیفی-تحلیلی و از نظر هدف کاربردی – توسعه ای بهره برده است. جامعه آماری تحقیق حاضر از کلیه کارشناسان حوزه های علوم نظامی و جغرافیای سیاسی تشکیل شده است که حجم نمونه آن تعداد 35 نفر تخمین زده شد. به منظور تحلیل یافته های تحقیق نیز از طریق مدل آزمون بینومال تست و میانگین در نرم افزار SPSS استفاده گردید. نتایج نشان داد کاهش تنش ها و واگرایی های منطقه ای و افزایش نفوذ سیاسی، فرهنگی و مذهبی از جمله مهمترین راهبردهای جمهوری اسلامی ایران در ساختار ژئوپلیتیکی نوین خاورمیانه خواهد بود و گسترش گروهک های تروریستی، تغییر رویکرد کشورهای منطقه در قبال تحریم های آمریکا، افزایش نفوذ آمریکا در مرزهای ایران و افزایش نزدیکی روابط اسرائیل و عربستان از جمله مهمترین چالش های فراروی جمهوری اسلامی ایران در در ساختار ژئوپلیتیکی جدید خاورمیانه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Strategic explanation of Iran's position in the new geopolitical structure of the Middle East from 2011 to 2020

نویسندگان [English]

  • Ali Akbar Mazandarani 1
  • Ali Asghar esmaeil Pourroshan 2
  • rebaz ghorbaninegad 3
  • Majid Vali Shariat Panahi 4
1 PhD Student in Political Geography, Imam Khomeini Memorial Branch in Rey, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Political Geography, Imam Khomeini Branch, Shahr-Rey, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Geography Department of Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Associate Professor of Geography and Rural Planning, Imam Khomeini Memorial Branch in Rey, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

the present study has strategically explained Iran's position in the new geopolitical structure of the Middle East and has used descriptive-analytical method and applied-developmental goal to analyze the research findings. The statistical population of the present study consists of all experts in the fields of military sciences and political geography, the sample size of which was estimated at 35 people. In order to analyze the research findings, binomial test and mean test in SPSS software were used. The results showed that reducing regional tensions and divergences and increasing political, cultural and religious influence will be among the most important strategies of the Islamic Republic of Iran in the new geopolitical structure of the Middle East and expanding terrorist groups US influence on Iran's borders and the growing proximity of Israeli-Saudi relations are among the most important challenges facing the Islamic Republic of Iran in the new geopolitical structure of the Middle East.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Middle East
  • Geopolitics
  • Regional Influence
  • Islamic Republic of Iran
  1. احمدی، سید عباس، حافظ نیا، محمد رضا، بدیعی ازنداهی، مرجان، حیدری موصلو، طهمورث(1396)، تبیین نظری بسترهای شکل گیری رقابت های ژئوپلیتیکی، پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 50، شماره 1.
  2. اسدی، علی اکبر(1392)، تغییرات ژئوپلیتیک خاورمیانه بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (2003 – 2009)، رساله دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی.
  3. اعظمی، هادی(1386)، وزن ژئوپلیتیکی و نظام قدرت منطقه‌ای (بررسی موردی: جنوب غرب آسیا)، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 2، شماره 5-6.
  4. الزویری، محجوب(2018)، ناگفته های روابط ایران و سوریه، مرکزپژوهش های خلیج- دانشگاه قطر.
  5. امیری، عباس(1389)،، نفوذ اسراییل در منطقه قفقاز و تاثیر ان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  6. برزگر، کیهان(1388)، «سیاست خارجی ایران از منظر رئالیسم تهاجمی و تدافعی»، فصلنامه بین‌المللی روابط خارجی، شماره اول: مرداد
  7. برزگر کیهان(1390)، نقش ایران و ترکیه در حل بحران سوریه، سایت خبری دیپلماسی ایرانی،8/9/1390.
  8. بهمن‌. شعیب‌، (1390‌)، روسـیه و خـاورمیانه جـدید‌، فـصلنامه‌ عـلمی ـ پژوهـشی علوم سیاسی‌ و روابط‌ بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، زمستان
  9. تقی لو، فرامرز(1396)، بررسی علل کشمکش سیاسی و ژئوپلیتیک در خاورمیانه پس از 2011 (تعارض محور عربستان- ترکیه با محور ایران- روسیه)، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تبریز
  10. حافظ نیا، محمد رضا(1385)، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت.
  11. حافظ نیا، محمد رضا(1372)، خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، انتشارات تهران: سمت.
  12. حافظ نیا، محمدرضا­(1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد. انتشارات پاپلی.
  13. حسین پوریان، رضا(1385)، تحلیل و بررسی همژوشی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در تعامل با جمهوری آذربایجان با واقعیت‌های ژئوژلیتیک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. به راهنمایی پیروز مجتهدزاده. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  14. حقیقت، سید صادق(1385)، مبانی، اصول و اهداف سیاست خارجی دولت اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  15. خردمند، مجید(1396)، تاثیر ژیوکالچر بر روابط ایران و کشورهای اسیای مرکزی (مطالعه موردی: تاجیکستان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  16. دانایی، نادر(1392)، بررسی جغرافیای سیاسی اذربایجان شرقی از دیدگاه امنیتی (به همراه ویژگیهای طبیعی، انسانی، اقتصادی)، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  17. دلاور، علی(1389)، روش تحقیق در روان شناسی و علوم ترتیبی، تهران: نشر ویرایش
  18. زیموند هینه بوش­(1384)، روابط بین المللی کشورهای خاورمیانه، ترجمه عسگر قهرمان‌پور، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هشتم، ش 3
  19. سازمند و قنبری، بهاره و لقمان­­(1391)، آمریکا و رویکرد تلفیقی به امنیت بعد از حادثه 11 سپتامبر(مطالعه موردی: رویکرد نوین امنیتی ایالات متحده آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مطالعات منطقه ای: آمریکا شناسی- اسراییل شناسی، سال سیزدهم، شماره سوم.
  20. سریع القلم، محمود(1376)، عقل و توسعه یافتگی، تهران: نشر سفیر.
  21. سلوکی، وحید(1396)، بررسی تأثیر دیپلماسی عمومی ایران در رابطه با ترکیه؛ قبل و بعد از کودتای نافرجام، ماهنامه پژوهش ملل، دوره دوم، شماره 20.
  22. سیمور مارتین لیپست(1383)، دایره المعارف دموکراسی، ترجمه کامران فانی و همکاران، تهران: وزارت امور خارجه.
  23. طبیبی، پیام(1396)، رویکردی تحلیلی راهبردی به حقوق بشر و امنیت ملی، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه غیرانتفاعی مفید قم.
  24. عباسی، مجید(1383)، تحلیل امنیت در پارادایم های حاکم بر روابط بین الملل، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال هفتم، شماره سوم، شماره مسلسل25.
  25. عباسی، حشمت الل(1389)، تاثیر حضور و نفوذ اسراییل در اسیای مرکزی طی دو دهه اخیر و تاثیر ان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  26. عباسی، عبدالرضا(1392)، بررسی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در گسترش حوزه نفوذ ژیوپلتیکی (کشور عراق)، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  27. عزمی، محمود­(١٩٧٩)، ­النتائج الاستراتیجیه للثوره الإیرانیه »، مجله شئون فلسطینیه، القاهره،
  28. عصر دیپلماسی، 1397، http://asrdiplomacy.ir/47383
  29. عمویی، حامد، الهام حسینخانی­(1390­)، دیدگاه­های رهیافتهای مختلف روابط بین الملل نسبت به مساله صلح، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، شماره چهاردهم.
  30. فحص، هانی­(١٩٧٩)، ­امام خمینی و فلسطین، بیروت: مجله فلسطین المحتله.
  31. فرحزادی، زهرا(1387)، تاثیر روابط اسراییل و جمهوری اذربایجان بر امنیت جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
  32. قاسمی، نرگس(1391)، ژیوپولیتیک نوین اروپا و تاثیر ان بر روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران (با تاکید بر دوران پس از جنگ سرد و شکل گیری اتحادیه اروپا)، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  33. قدسی، امیر(1390)، جایگاه سرمایه اجتماعی در بازتولید قدرت نرم ج.ا.ا، فصلنامه راهبرد دفاعی، شماره 30
  34. قوام، عبدالعلی(1390)­، روابط بین الملل، نظریه ها و رویکردها. تهران: انتشارات سمت.
  35. کاظمی، علی اصغر(1372)­، روابط بین الملل در تئوری و در عمل، تهران: قومس.
  36. کاظمی، علی اصغر(1372)­، دیپلماسی نوین در عصر دگرگونی روابط بین الملل، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  37. کرمی، جهانگیر، کالجی، ولی(1393)، الگوهای ضد هژمونیک ایران و روسیه و چین در آسیای مرکزی، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره 17، شماره 85.
  38. مجتهد زاده، پیروز(1381)، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی. انتشارات سمت، تهران.
  39. محمدی مرام، محمد(1396)­، تاثیر جریان تکفیری داعش بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  40. مشیرزاده، حمیرا­(1389)،تحول در نظریههای روابط بین الملل. چاپ اول. تهران: نشر سمت.
  41. معلومی، فاطمه السادات(1386)­، تاثیر روابط ایران با قدرتهای بزرگ (با تاکید بر امریکا) در گسترش حوزههای نفوذ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  42. ملکی، صادق(1398)، روابط ایران و ترکیه در سایه تحریم، http://irdiplomacy.ir/fa/news/1982933
  43. ملکی، عباس(1385)، کندوکاو در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، مفاهیم مطرح و فرایند انجام در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، نشریه راهبرد توسعه، شماره 5.
  44. منصوریان، یزدان(1388)، امیدها و تردیدهای پژوهشگران به رویکرد کیفی در فرآیند پژوهش، کتاب ماه کلیات، دوره 13، شماره 3.
  45. موسوی خلخالی، علی(1397)­، هیچ کس نمی تواند مانع گسترش و تعمیق روابط ایران و عراق شود/امریکا باید با نفوذ ایران کنار بیاید، http://irdiplomacy.ir/fa/news/1982183
  46. موسوی، سیدمحمد وبخشی تلیایی(1391)­، تأثیرمسائل ایدئولوژیک بر سیاست خارجی عربستان درقبال ایران از سال 2003 به بعد، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، 11( 2.)
  47. میر حسینی، الهام(1391)­، مدل نظم در شبکه ژئوپلیتیک خاورمیانه و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه حقوق، دانشکده حقوق، دانشگاه شیراز
  48. میرزاد، سید روح الله(1396)­، تحلیل اختلافات ایران و عربستان سعودی و تاثیرات آن بر منطقه خاورمیانه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانسی، گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه غیرانتفاعی فرهمند لاریجان.
  49. میرکوشش، هوشنگ(1393)­، روش پژوهش: تجزیه و تحلیل داده ها، مجله ایرانی روابط بین الملل، http://www.iirjournal.ir/index.php/fa
  50. میر حیدر، دره(1377)­، ژئوپلیتیک: ارائه تعریفی جدید». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. سال سیزدهم، شماره 4.
  51. نامی، محمد حسن(1390)، بررسی و تحلیل ژیوپلیتیکی مرز ایران و عراق و تاثیر ان بر امنیت ملی، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  52. نظری فرد، تیمور(1394)، بررسی عوامل تسهیل کننده و بازدارنده ژیوپولینومیک ج. ا. ایران در راستای قدرت برتر منطقه ای در اسیای جنوب غربی، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم جغرافیایی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  53. نوید نیا منیژه­(1392)، مسائل فراروی تحقیقات امنیت اجتماعی در ایران، مجله دیدبان امنیت ملی، اسفند، ش 23.
  54. ولایتی، علی اکبر(١٩٩٧)، إیران و فلسطین؛ جذورالعلاقه و تقلبات السیاسه، (ایران و فلسطین، ریشه های روابط و دگرگونی های سیاسی)، ترجمه به عربی: سالم مشکور، بیروت: دارالحق.
  55. ویسی، هادی(1394)، مفاهیم و نظریه‌ های جغرافیای سیاسی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، چاپ اول.
  56. هاشمی، مصطفی(1393)، وضعیت ژئوپلتیک دریاچه خزر از دیدگاه گردشگری، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  57. هالتر، ماریک؛ لوران، اریک(١٩٩٤)، مجانین السلام، بیروت: دارالطلیعه.
  58. Richard, (2011) “World Fallout from Fukushima and Arab Spring May change politics of Middle East and Far East ", the Times, London, April 4.
  59. Cordesman, Anthony. 2010 The Gulf Military Balance in 2010 Center for Strategic
  60. and International Studies, available at www.csis.org.
  61. Griffiths, Martin,1992,Realism, idealism, and international politics: a reinterpretation, Routledge.
  62. https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/07/28/1216443
  63. Huntington, Samuel P, 1999, The Lonely Superpower”, Foreign Affairs, Vol 2.
  64. Idiz, Semih , 2016, Animosity toward Iran reaches fever pitch in Turkey after Aleppo". Al-Monitor.