ارزیابی پیشران‌های حیاتی مؤثر بر تاب آوری در برابر زمین لرزه در کلانشهرهای ایران(نمونه موردی:کلانشهر تبریز)

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

3 استادیار و عضو هیئت علمی گروه معماری و شهرسازی ، واحد مراغه، دانشگاه آزاد اسلامی، مراغه، ایران.

چکیده

یکی از معضلاتی که همواره و در قرون متمادی زندگی جوامع انسانی را تهدید کرده است، وقوع بلایا و سوانحی است که در صور ناآگاهی و نداشتن آمادگی، صدمات جبران‌ناپذیری را به ابعاد مختل زندگی انسان‌ها اعم از حوزه‌های سکونتی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، روان‌شناختی و ... وارد می‌کند در این میان زلزله یکی از مهم‌ترین بلایای طبیعی است زلزله‌ها اساساً به عنوان پدیده‌های غیرقابل کنترل در نظر گرفته می شوند. به طور متوسط هر ساله 27 زلزله خسارت بار در جهان رخ می‌دهد که طی آنها 19 هزار نفر تلف و 36 هزار نفر بی خانمان می شوند. در این میان گستره جغرافیائی کشور ایران از جمله مناطق حادثه خیز است که بسیاری از بلایای طبیعی پوری زمین لرزه، سیل، طوفان، خشکسالی، فعالیت های آتش نشانی و بیابان زایی نمونه هایی از تاریخ هادئه حیل دور و نزدیک آن می‌باشد که همه ساله وقوع این حوادث موجب خسارت های جانی و مالی فراوان می‌شود در این میان شهر تبریز یکی از شهرهای بزرگ و مهم ایران است که در جایگاه پهنه با خطر بسیار بالا قرار دارد مجاورت با گسل تبریز و دارا بودن جمعیتی بالغ بر 1558693 نفر وجود سرمایه های عظیم انسانی، فرهنگی و تاریخی شهر تبریز را به عنوان خطرناک ترین شهر از نظر خطر زمین لرزه معرفی می‌کند و بر این اساس گسل تبریز خطرناک ترین گسل کشور به حساب می آید. وجود چنین شرایطی وقوع یک فاجعه انسانی در تبریز را در سال های آتی پیش‌بینی می‌کند چنانچه طرح ریز پهنه‌بندی خطر زلزله شهر تبریز که توسط شرکت تهران پادیر انجام شده در شرایط حداکثری 426 هزار نفر تلفات انسانی را برای زلزله تبریز پیش‌بینی کرده است در این راستا مهم‌ترین هدف این مقاله ارزیابی پیشران‌های حیاتی مؤثر بر تاب‌آوری شهر تبریز در برابر زمین لرزه احتمالی است، روش تحقیق بر مبنای روش‌ها و مدل‌های رایج در آینده‌پژوهی است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد از بین چهل عامل مؤثر بر تاب‌آوری شهر تبریز در برابر زمین لرزه دوازده عامل که عبارت‌اند از فعالیت گسل، حاشیه نشینی، تراکم جمعیت، مقاومت ساختمان، میزان خسارت، فقر، نقشه پهنه‌بندی خطر، درآمد، دسترسی به فضای باز، بودجه بحران، اسکان موقت و امنیت جزو عوامل کلیدی و مهم جهت تاب‌آوری شهر تبریز در برابر زمین لرزه تعیین شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of vital impulses affecting earthquake resilience in Iranian metropolises (Case study: Tabriz metropolis)

نویسندگان [English]

  • Shifteh Badrazar 1
  • Karim Hosseinzadeh Dalir 2
  • ali Azar 3
1 PhD student, Department of Geography and Urban Planning, Marand Branch, Islamic Azad University, Marand, Iran
2 Professor of Department of Geography and urban planning, Marand branch, Islamic azad university, Marand, Iran
3 Assistant Professor and Faculty Member of the Department of Architecture and Urban Planning, Maragheh Branch, Islamic Azad University, Maragheh, Iran.
چکیده [English]

One of the problems that has always threatened the lives of human societies for many centuries is the occurrence of disasters and accidents that in the form of ignorance and unpreparedness, irreparable damage to the disrupted dimensions of human life, including residential, social, economic, environmental, psychological Among other things, earthquakes are one of the most important natural disasters. Earthquakes are basically considered as uncontrollable phenomena. On average, there are 27 catastrophic earthquakes in the world every year, during which 19,000 people die and 36,000 people become homeless. Meanwhile, the geographical area of ​​Iran is one of the accident-prone areas where many natural disasters such as earthquakes, floods, hurricanes, droughts, firefighting and desertification are examples of the history of Hadeel Hail near and far that occur every year. These accidents cause a lot of human and financial losses. Among these, the city of Tabriz is one of the largest and most important cities in Iran, which is located in a very high risk area, adjacent to the Tabriz fault and having a population of 1558693 people. , Introduces the cultural and historical city of Tabriz as the most dangerous city in terms of earthquake risk, and based on this, Tabriz fault is considered the most dangerous fault in the country. The existence of such conditions predicts the occurrence of a human catastrophe in Tabriz in the coming years. The purpose of this article is to evaluate the critical impulses affecting the resilience of Tabriz city against possible earthquakes. The research method is based on common methods and models in future research. The results of this study show that among the forty factors affecting the resilience of Tabriz city against earthquakes, twelve factors are fault activity, marginalization, population density, building resistance, damage rate, poverty, risk zoning map, income, access to open space. Crisis budget, temporary housing and security are among the key and important factors for the resilience of Tabriz city against earthquakes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resilience
  • Earthquake
  • Tabriz
  • Futurology
  1. آژانس همکاری‌‌های بین‌‌المللی ژاپن­(1378)، طرح ریز‌ پهنه‌بندی لرزه‌ای تهران بزرگ، گزارش نهایی
  2. پوراحمد احمد، زیاری کرامت اله، صادقی، علیرضا(1397)، تحلیل فضایی مولفه های تاب آوری کالبدی بافت های فرسوده شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: منطقه 10 شهرداری تهران)، فصلنامه برنامه ریزی فضایی، دوره­ 8 ، شماره 1 (پیاپی 28)
  3. پورمحمدی، محمد رضا، یوسفی شهیر، هانیه، حسین‌زاده دلیر، کریم. (1397)، ارزیابی تاب‌آوری کاربری‌های حیاتی کلان‌شهر تبریز در برابر مخاطرۀ طبیعی زلزله. پژوهش های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 6(1), 55-74.‎
  4. حبیبی، کیومرث و همکاران، (1378)، تعیین عوامل سازه ای/ساختمانی مؤثر در بافت کهن شهری زنجان با استفاده از FUZZYLOGIC &GIS، نشریه هنر های زیبا، شماره 33، صص 27-36
  5. حسین زاده دلیر، کریم، خدابخش چاخرلو­(1393)، بررسی میزان کارایی شبکه های ارتباطی شهرها در مقابل زلزله (مطالعه موردی مناطق 1 و 5 طرح تفصیلی تبریز)، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 18(50), 153-174.‎
  6. حسین‎زاده دلیر، کریم، ملکی، کیومرث، شفاعتی، آرزو محمدرئوف حیدری­فر­(1391)، پدافند غیر عامل و توسعة پایدار شهری با تأکید بر کاربرهای تهدیدپذیر کلان­شهر تبریز از منظر جنگ، فصلنامة جغرافیا و پایداری محیط، شمارۀ 5.
  7. حقیقی، همایون­(1348)، امواج زلزله، نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران، دوره 106، صص 84-106
  8. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ایرنا
  9. خوب آیند، سعید(1379)، روش‌های تامین مسکن گروه های کم درآمد در ایران(نمونه موردی: تبریز)، رساله کارشناسی ارشد، 67
  10. روستائی، شهرام، (1390)، پهنه‌بندی خطر گسل برای کاربری‌های مختلف اراضی شهری، جغرافیا و توسعه، شماره 21، صص 27-41
  11. زیاری، کرامت الله­(1378)، اصول و روش‌های برنامه‌ریزی منطقه ای، چاپ یزد: انتشارات دانشگاه یزد، چاپ پنجم
  12. علیزاده، مهدی­(1395) ارزیابی آسیب پذیری زیرساخت های شهری کوهدشت با رویکرد پدافند غیرعامل، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما امان پور، سعید، دانشگاه شهید چمران اهواز، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.
  13. فرجی، امین و همکاران­(1389)، زلزله و مدیریت بحران شهری (نمونه موردی شهر بابل) جغرافیا، دوره جدید، سال هشتم، شماره 25، صص 143-164
  14. کرمی، محمد رضا(1382)، مکان یابی هنرستان های فنی و حرفه ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی (نمونه موردی تبریز)، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز،52
  15. محمود زاده­(1385)، ارزیابی و پهنه‌بندی درجه تناسب توسعه فیزیکی شهر تبریز با استفاده از GIS، مجموعه مقالات همایش ژیوماتیک 85، صص 1-9
  16. مهدی زارع­(1380)، خطر زمین لرزه و ساخت و ساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسل‌های زمین لرزه‌ای ایران، پژوهشگاه موسسه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ایران، سال چهارم شماره دوم و سوم، صص 46-57
  17. مهندسین مشاور تهران پادیر­(1389)، طرح ریز پهنه‌بندی خطر زمین لرزه‌ای شهر تبریز، جلد پنجم شهرسازی، صص 1-98
  18. میثمی، علی­(1353)، زلزله در ایران، نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران، دوره 29، صص 158-164
  19. نتایج تفضیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395
  20. ولی زاده کامران، خلیل­(1380)، پهنه‌بندی خطر زلزله در شهرستان تبریز با استفاده از GIS&RS، نشریه فضای جغرافیائی، شماره 4
  21. Alecxander, D, 1999: earthquakes and volcanism, applied geography, 66-82
  22. FOURNIER DALE,E(1982):An approach to earthquake risk,management,engineering structures,volume4,issue 3,147-152
  23. James H. Lambert, Ayse I. Parlak (2013); Understanding and managing disaster evacuation on a transportation network, Accident Analysis & Prevention,Vol. 50, January, PP: 645–658.
  24. Kreimer, A; Arnold,A and Carlin,A (2003), Building safer cities, The future of disaster risk, Disaster risk management series, Vol. 3, The Worldbank.1-299
  25. Mei-Po Kwan, Daniel M. Ransberger (2010); LiDAR assisted emergency response: Detection of transport network obstructions caused by major disasters. Computers, Environment and Urban Systems, Volume 34, Issue 3, May 2010, PP: 179–188.
  26. Minami, Masaaki et al (2003); Street Network Planning For Disaster Prevention Against Street Blockade,Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol.4, PP: 1750-1756.
  27. F. & Zarrinpanjeh. N. (2008); Earthquake Destruction Assessment Of Urban Roads Network Using Satellite Imagery And Fuzzy Inference Systems, The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences. Vol. XXXVII. Part B8.Beijing, PP: 409-414.
  28. Tang, A., and Wen, A (2009) an intelligent simulation system for earthquake disaster assessment, Computers & Geosciences 35, 871– 879.
  29. UNDP (2004). Redacting disaster risk, a challenge for development. A global report, 1-146
  30. Undro, (1976), Guidelines for Disaster Prevention Vol 1, pre- Disaster Physical Planning of Human Settlements.