بررسی جغرافیای تاریخی دشت مغستان و عوامل موثر بر شکل گیری و ثبات شهرنشینی در آن

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

جلگه ی رود میناب و دشت گسترده و آبرفتی مغستان یکی از کهن ترین و دیرپاترین تمدن های جنوب شرقی ایران را در خود جای داده است. این دشت در شرق استان هرمزگان قرار دارد. وجود آب و برخورداری از شرایط راهبردی سبب سکونت و شکل گیری تمدن های بشری در کرانه های این رود شده است. در این دشت محوطه های مختلف تاریخی شناسایی شده که از دوره پیش از تاریخ مسکون بوده است. در بررسی های باستان شناسی شهرهای مهم باستانی در کرانه پس کرانه خلیج فارس کشف و کاوش شده است. یافته ها بسیار خیره کننده بود و چند شهر پیش از تاریخ تا دوره تاریخی در کرانه های رود میناب، از 40 کیلومتری تا نقطه آبریز آن به خلیج فارس کشف شد. در کاوش های انجام شده پیشینه این شهرها به دوره مفرغ در هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح می رسد. علاوه بر یافته های باستان شناسی، نوشته های تاریخی و جغرافیایی نیز به شهرهای مختلفی این ناحیه در بخش های گوناگون و دوره های تاریخی مختلف اشاره نموده اند. در این مقاله تلاش شده است تا با رویکرد توصیفی – تحلیلی و با بهره گیری از روش کتابخانه ای و استفاده از اسناد و متون مرتبط و همچنین بازدید میدانی از تمدن بخش خاوری هرمزگان جایگاه راهبردی این منطقه بررسی و تببین گردید. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که جایگاه راهبردی دشت مغستان به همراه جاری بودن رود میناب در این دشت و گذشتن راه بازرگانی باستانی خلیج فارس به بخش های داخلی کشور از مهم ترین عوامل ثبات تمدن در این دشت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the historical geography of Maghistan plain and the factors affecting the formation and stability of urbanization in it

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mirdadi
  • Naser Jadidi
  • Feizullah Boushasb Gosheh
Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
چکیده [English]

The Minab Plain and the vast, alluvial Maghistan Plain are home to one of the oldest and most ancient southeastern Iranian civilizations. This plain is located in the east of Hormozgan province. Human civilizations have been formed and settled on the banks of this river due to the existence of water and strategic conditions. In this plain, various historical sites have been identified that have been inhabited since prehistoric times. Important ancient cities on the shorelands and hinterlands of the Persian Gulf were discovered and excavated in archaeological surveys. The findings were astounding, and several prehistoric to historical sites were discovered on the banks of the Minab River, 40 km from its basin point to the Persian Gulf. According to excavations, these cities date back to the Bronze Age in the fourth millennium BC. In addition to archaeological findings, historical and geographical writings also refer to different cities in this region in different parts and historical periods. In this study, the strategic position of the civilization of the eastern part of Hormozgan was examined and explained with a descriptive-analytical approach, using the library method and related documents and texts, as well as a field visit to this region. The results indicated that the most important factors affecting the development of civilization in this plain were the strategic position of Moghestan Plain, the flow of Minab River in the plain, and the passage of the ancient Persian Gulf trade route to the interior of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hormozgan
  • Maghistan
  • Tamadon
  • East of Hormozgan
  • the shores of the Persian Gulf
ابن حوقل، محمد(1346)، صوره الارض، چاپ اول ، جعفر شعار ، تهران، بنیاد فرهنگ ایران .
ادریسی، الشریف(1409)، نزهه المشتاق فی اختراق الافاق ، عالم الکتب ، بیروت
اسطخری، ابواسحق ابراهیم(1340)، مسالک و ممالک ، چاپ اول ، ایرج افشار ، تهران ،بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
افشار سیستانی، ایرج(1393)، حوزه های کهن تمدنی منطقه ی خلیج فارس و دریای مکران، مطالعات خلیج فارس، سال اول، شماره 4، 10-26.
بابک راد، جواد(1350)، آثار ساسانی خلیج فارس ، بررسی های تاریخی ، 32-1 .
بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی(1337)، فتوح البدان ، تهران، نقره
پرون، صدیق، یاوری، غلامرضا، رضا زاده، مریم(1397)، پهنه بندی اقلیمی استان هرمزگان با استفاده از روش های کلاسیک، جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، سال نهم، شماره 1 .
توفیقیان، حسین(1387)، گاهنگاری نسبی محوطه های فرهنگی و تاریخی شهرستان بندرعباس بر اساس داده های باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 185 ، ص 55-29 .
جولایی، واحد؛ رضالو، رضا؛ حاجی زاده، کریم(1400)، تحلیل نقش عوامل محیط طبیعی در نظام استقرار سکونت گاههای باستانی نمونه موردی( محوطه های عصر آهن 3 دشت مهاباد)، جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، سال یازدهم، شماره 4.
خسرو زاده، علیرضا(1391)، بنادر و مراکز مهم تجاری و استقراری دوره اشکانی خلیج فارس در منابع کلاسیک ، پژوهشنامه خلیج فارس ، دفتر چهارم ، ص 66-39 .
خسرو زاده ، علیرضا(1392)، محوطه ها و استقرارهای اشکانی جزیره قشم ، پژوهش های باستان شناسی ایران ، شماره 5 ، 100-79 .
سدید السلطنه کبابی ، محمدعلی‌خان(1368)، بندرعباس و خلیج‌فارس ، احمد اقتداری ، تهران: دنیای کتاب
 سرلک، سیامک؛ نوروزی ، عباس(1389)، گزارش کاوش به منظور لایه نگاری تم مارون_ سلطان میران ، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان، 1389 . ( منتشر نشده )
 سرلک، سیامک(1386)، گزارش فصل نخست باستان شناسی محوطه نخل ابراهیمی (مغ بریمی) شهرستان میناب، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان هرمزگان، 1386 . (منتشر نشده )
سرلک، سیامک(1391)، لایه نگاری « تم مارون » و « سلطان میران » ؛ رودان ، هرمزگان ، پاییز و زمستان 1386 ؛ پژوهشنامه خلیج فارس ، دفتر چهارم ، ص 428-371 ، اردیبهشت 1391.
شارپ، نارمن(1346)، فرمانهای شاهنشاهی هخامنشی، چاپ اول ، شیراز ، بی نا.
طبری، محمد بن جریر(1375)، تاریخ طبری ، ابوالقاسم پاینده اساطیر ، تهران ،5 چ، 1375 .
عبدلی ، محمد(1396)، نئارخوس و راه دشوار دور ، مطالعات خلیج فارس ، شماره 11، ص40-30
مرداسنگی، عبد الجلیل(1395)، خربس ، غار راز آمیز مهر ، مطالعات خلیج فارس ، شماره 6 ، 91-83
مستوفی، احمد(1351)، کوچ و بلوچ ، مجله پژوهش های تاریخی، شماره 8 ، 46-60
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد(1361)، احسن التقاسیم فی المعرفه الاقالیم ، علینقی منزوی ، تهران ، شرکت    مؤلفان و مترجمان ایران .
میردادی، محمد ؛ بهادری ، نرگس(1398)، هرمزگان در سفرنامه نئارخوس ، پژوهشنامه فرهنگی هرمزگان ، شماره 17 ، 37-24 .
ویلسن، آرنولد(1366)، خلیج فارس، محمد سعیدی، تهران: علمی فرهنگی
 هرودت(1382)، تاریخ هرودت، ترجمه هادی هدایتی، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم.
Nearchus, voyage of Nearchus, William Vincent, London, 1809.