شناسایی پیشران های حیاتی موثر بر آینده توسعه فضایی منطقه آزاد ارس با رویکرد آینده پژوهی

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه شهرسازی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

2 پورمحمدی محمد رضا، دکتری تخصصی. جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه تبریز،ایران

3 حسین زاده دلیر، کریم، استاد گروه شهرسازی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

چکیده

مناطق آزاد از ابزارهای دولت ها برای تحقق راهبرد برونگرا در پارادایم جهانی شدن، از اصلیترین کانونهای توجه سرمایه گذاران محسوب میشود که از بدو تشکیل زمین مهمترین عامل در بین دیگر عوامل تولید مورد توجه می باشد و آنچه بعد از سپری شدن چندین دهه از تشکیل مناطق آزاد لازمه تغییر است تغییر رویکرد در برنامه ریزی در این نواحی لازم می باشد در پژوهش با رویکرد آینده نگاری به شناسایی مهمترین عوامل مؤثر، میزان و چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده توسعه فضایی منطقه آزاد ارس می پردازد که در واقع زمینه تدوین سناریوها در مراحل بعدی و همچنین تدوین راهبردها، برنامه ریزی و سیاستگذاری برای رسیدن به سناریوهای مطلوب را فراهم میکند که از روش های دلفی و تحلیل اثرات متقاطع و نرم افزار میک مک به شناخت پیشران ها پرداخته است و از لحاظ روش توصیفی – تبینی و نتایج، کاربردی است در مرحله اول، ۵۱ متغیر در قالب ۴ عامل (اقتصادی، سیاسی و نهادی، اجتماعی و گردشگری و کالبدی و محیطی) ، شناسایی و از میان عوامل میزان تأثیرگذاری بر یکدیگر و بر آینده با روشهای مستقیم و غیرمستقیم، ۱۳عامل کلیدی، جذب سرمایه، تحریم‌های بین‌المللی، توسعه دشت‌های کشاورزی و گلخانه‌ای، توسعه بخش صنعت، صادرات، قیمت زمین، توسعه شهری و روستایی، روابط دیپلماتیک با کشورهای حوزه قفقاز، رقابت منطقه‌ای با سایر مناطق آزاد، زیرساخت‌های گردشگری، رونق تجارت، تسهیل در واردات و مناقشه قره باغ و روند صلح، انتخاب، که بیشترین نقش را در توسعه فضایی آینده منطقه آزاد ارس، ایفا می نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying critical drivers of the future spatial development of Aras Free Zone with a futures research approach

نویسندگان [English]

  • mahdi molazadeh 1
  • mahamad reza pormahamady 2
  • karim hosenzadeh 3
1 PhD student in Urban Planning, Marand Branch, Islamic Azad University, Marand, Iran
2 ,Professor, Department of Geography and Urban Planning, University of Tabriz, Tabriz, Iran
3 Professor, Department of Urban Planning, Marand Branch, Islamic Azad University, Marand, Iran
چکیده [English]

مناطق آزاد از ابزارهای دولت ها برای تحقق راهبرد برونگرا در پارادایم جهانی شدن، از اصلیترین کانونهای توجه سرمایه گذاران محسوب میشود که از بدو تشکیل زمین مهمترین عامل در بین دیگر عوامل تولید مورد توجه می باشد و آنچه بعد از سپری شدن چندین دهه از تشکیل مناطق آزاد لازمه تغییر است تغییر رویکرد در برنامه ریزی در این نواحی لازم می باشد در پژوهش با رویکرد آینده نگاری به شناسایی مهمترین عوامل مؤثر، میزان و چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده توسعه فضایی منطقه آزاد ارس می پردازد که در واقع زمینه تدوین سناریوها در مراحل بعدی و همچنین تدوین راهبردها، برنامه ریزی و سیاستگذاری برای رسیدن به سناریوهای مطلوب را فراهم میکند که از روش های دلفی و تحلیل اثرات متقاطع و نرم افزار میک مک به شناخت پیشران ها پرداخته است و از لحاظ روش توصیفی – تبینی و نتایج، کاربردی است در مرحله اول، ۵۱ متغیر در قالب ۴ عامل (اقتصادی، سیاسی و نهادی، اجتماعی و گردشگری و کالبدی و محیطی) ، شناسایی و از میان عوامل میزان تأثیرگذاری بر یکدیگر و بر آینده با روشهای مستقیم و غیرمستقیم، ۱۳عامل کلیدی، جذب سرمایه، تحریم‌های بین‌المللی، توسعه دشت‌های کشاورزی و گلخانه‌ای، توسعه بخش صنعت، صادرات، قیمت زمین، توسعه شهری و روستایی، روابط دیپلماتیک با کشورهای حوزه قفقاز، رقابت منطقه‌ای با سایر مناطق آزاد، زیرساخت‌های گردشگری، رونق تجارت، تسهیل در واردات و مناقشه قره باغ و روند صلح، انتخاب، که بیشترین نقش را در توسعه فضایی آینده منطقه آزاد ارس، ایفا می نماید.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Development
  • Futurology
  • Delphi Method
  • McMac
  • Aras Free Zone
افتخاری، عبدالرضا؛ بهزادنسب، جانعلی(1383)؛ برنامه ریزی ارتباطی، رویکردی انتقادی به نظریه برنامه ریزی (با تاکید بر برنامه ریزی توسعه روستایی)، نشریه مدرس علوم انسانی، 1(8)، صص 22-1.
آلمندینگر، فیلیپ(1384) ؛ به سوی گونه‌شناسی فراثبات‌گرایانه نظریه‌ی برنامه‌ریزی، ترجمه‌ی فاطمه تقی‌زاده، مجله برنامه ‌و بودجه، شماره 92، صص 80-51.
انجمن آینده­نگری ایران، 1390، هدف آینده­پژوهی، نشریه الکترونیکی انجمن آینده­نگری ایران، شماره 11 و 12
اسکندری، محمد؛ ملازاده، مهدی؛ پورداداش، امیر(1396)؛ ارزیابی میزان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری بر اساس الگوی حکمروایی شایسته شهری، مورد: منطقه آزاد ارس.نشریه پژوهش و برنامه ریزی منطقه ای، شماره 27، صص 168-159.
صادقیان، ارش: برک پور، ناصر (1397) ؛ ارزیابی تطبیقی بر ساز و کارهای مدیریت زمین در مناطق آزاد، مطالعه موردی: چین، امارات متحده عربی و ایران- فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقه ای شماره 36.
بهشتی، محمدباقر؛ زالی، نادر (1390) شناسایی عوامل کلیدی توسعة منطقه‌ای با رویکرد برنامه‌ریزی بر پایة سناریو: مطالعة موردی استان آذربایجان شرقی، مدرّس علوم انسانی - برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 1 (15)، صص. 63-41.
حاجیانی، ابراهیم؛ همتی، علیرضا(1394)، مروری بر الگوهای تحلیل تاثیر متقابل و معرفی الگویی با منطق همبستگی، فصلنامه آینده پژوهی مدیریت، شماره 102،صص 85-69.
فیروز جعفری؛ عادل شری زاده، (1398)، شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر قیمت مسکن با رویکرد آینده‌نگاری( مورد پژوهی: کلان‌شهر تبریز)شماره 67، بهار 1398، صفحه 89-67.         
خاکی، غلامرضا(1389)،گوهر مدیریت در صدف ادبیات، نشریه تدبیر، شماره 217، صص 69-64.
زالی،نادر(1388)؛ آینده ‌نگاری توسعه منطقه‌ای بااستفاده از تکنیک سناریوسازی (نمونه موردی: استان آذربایجانشرقی)، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز.
زالی، نادر؛ زمانی‌پور، مسعود (1394) تحلیل سیستمی متغیّرهای راهبردی توسعة منطقه‌ای در برنامه ‌ریزی سناریومبنا (موردمطالعه: استان مازندران)، آمایش سرزمین، 1 (7)،صص. 28-1.
شیخی، محمد(1380)، برنامه ریزی منطقه ای در ایران(1380-1360) ضرورت ها گرایش ها و چالش ها، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 6، صص 25-18.
طالب، مهدی؛ عنبری، موسی(1385)؛ دلایل ناکامی برنامه ریزی توسعه در ایران عصر پهلوی دوم، مطالعات جامعه شناختی، شماره 27، صص 204-181.
طباطباییان، سیدحبیب‌الله؛قدیری، روح‌الله(1386)؛ متغیرهای موثر برانتخاب یک پروژه آینده‌نگاری، فصل نامه علوم مدیریت ایران، سال دوم، شماره 6، صص 80-55.
کامهیس، ماریوس(1379)، نظریه برنامه ریزی و فلسفه علم، ترجمه ناصرالدین غراب و حسن شفیعی، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 2، صص 35-26.
معاونت حقوقی ریاست جمهوری، مجموعه قوانین و مقررات مناطق آزاد تجاری و صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی،خرداد1391، معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین.
مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، سال 1385، طرح تدوین سند راهبردی توسعه منطقه آزادتجاری- صنعتی ارس ، جلدهای 1و2و3و4.
ناظمی، امیر(1385)؛ آینده‌نگاری منطقه‌ای به مثابه آمایش‌سرزمین، همایش آینده‌پژوهی فن‌آوری و چشم‌انداز توسعه، دانشگاه امیرکبیر.
نعیمی، کیومرث؛ پورمحمدی، محمدرضا(1399)؛ بازآفرینی پایدار سکونتگاه‌های فرودست شهری با رهیافت نوین آینده‌نگاری مطالعه موردی: سکونتگاه‌های فرودست شهری سنندج،شماره 73، پاییز 1399، صفحه -67-93.
افتخاری، عبدالرضـا رکـن الـدین و همکـاران . 1388. ارزیابی اثرات بازارچههای مرزی و بازتـاب هـای توسـعه مناطق مرزی، فصلنامه ژئوپلتیک، سال چهارم، شـماره دوم(109-89).
پهلوانی، مصیب، دهمرده قلعه نو، نظـر 1387. ارزیـابی وضعیت بازارچههای مـرزی سیسـتان و بلوچسـتان در قالب برنامههای توسعه کشـور، سیسـتان و بلوچسـتان ، انتشارات دانشکده اقتصاد و علوم دارایی.
فرشیدی، جواد (1393)، نقش مناطق آزاد در امر توسعه اقتصادی (منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس، شهر جلفا)،پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه تبریز،تبریز.
پورتقی، همت (1393)، بررسی رد پای اکولوژیک توسعه و شکل‌گیری منطقه آزاد تجاری، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تبریز، تبریز.
آقازاده، صمد (1391)، بررسی نقش منطقه آزاد ارس در توسعه فیزیکی شهر جلفا، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه تبریز،تبریز.
Adesida, O. (1994) Futures Studies in AFRICA, Futures, 26 (9), pp. 884-890.
Albrechts, L. (2004) Shifts in Strategic Spatial Planning? Some Evidence from Europe and Australia, Environment and Planning, 38 (6), pp.1149-1170.
-Amer, M., Daim, T. U., Jetter. A. (2013) A Review of Scenario Planning, Futures, 42, pp. 23-40.
Asan, S. S., Asan, U. (2007) Qualitative Cross-Impact Analysis with Time Consideration, Technological Forecasting and Social Change, 74 (5), pp. 627-644.
Berkhout, F., Hertin, J. (2002) Foresight futures scenarios, developing and applying a participative strategic planning tool. GMI 37, pp.37-52.
Bryson, J. (2004) A comment in Strategic Spatial Planning and Longer range by J. Friedman et al, Planning theory and practice, 5(1), pp. 49-67.
rural eastern North Carolina,Tourism Management, Vol. 30,pp.693-703.
Byrd,E., Bosley,H., Dronberger,M. (2009) Comparisons of stakeholder perceptions of tourism impacts in rural eastern North Carolina, Tourism Management, Vol. 30,pp.693-703
Carter., N. Darlow, A.(1997) Local Agenda 21 and developers: Are we better equipped to build a consensus in the 1990s? Planning Practice & Research,12(1), pp. 45-57.
Crosby, N., Kelly, J. Schaefer, P. (1986) Citizens panels: A new approach to citizen participation. Public Management Forum, 46, pp. 170-178.