تحلیل الگوی سطح‌بندی نظام شهری استان زنجان و ارائه الگوی بهینه نظام شهری

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استاد شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در این مطالعه چگونگی استقرار و توزیع فضایی جمعیت و فعالیت در استان زنجان مورد بررسی قرار گرفته است. برای تحلیل نظام شهری جمعیتی و جهت بررسی میزان نخست شهری از سه روش شاخص‌های نخست شهری، محاسبه شاخص‌های عدم تمرکز و قانون توزیع رتبه – اندازه شهری استفاده شد. سپس برای تحلیل عملکردی نظام شهری شاخص‌هایی که از بررسی متون نظری بدست آمده بود استفاده گردید و با روش تحلیل عاملی به تحلیل عملکردی نظام شهری پرداخته شد و با استفاده از تحلیل خوشه‌ای سطح‌بندی نظام شهری صورت گرفت. یافته‌های تحقیق نشان دادند که در استان زنجان نخست شهری وجود داشته ولی شدت آن رو به کاهش بوده و نظام شهری استان به سمت توزیع متعادل‌تر در حرکت است. همچنین برای تحلیل عملکردی از شاخص‌های: شاخص‌های جمعیتی، شاخص‌های آموزشی - فرهنگی، شاخص‌های مسکن، شاخص‌های اقتصادی و شاخص‌های برخورداری از امکانات اقتصادی – اجتماعی استفاده گردید. در نهایت در سطح‌بندی پیشنهادی این مطالعه، شهر زنجان به عنوان شهر برتر در استان زنجان، شهرهای ابهر، آببر، قیدار و ماهنشان در سطح دوم، شهرهای خرمدره، سلطانیه، زرین آباد، گرماب، چورزق در سطح سوم و شهرهای سجاس، زرین رود، صائین قلعه، حلب، دندی و هیدج نیز در سطح چهارم قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of urban system and urban classification in Zanjan Province in order to present an optimal urban systems pattern

نویسندگان [English]

  • Esfandiar Zebardast 1
  • Javad Rahmani 2
1 M.A. of Urbanism, Tehran University, Tehran, Iran
2 Ph.D. student of Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Abstract
    This study aims to examine the spatial distribution of population and activities in Zanjan province. For the analysis of the urban system of population and to evaluate the rate of urban primacy, three methods of determining primacy rate and the characteristics of the primate city, in conjunction with the indicators of decentralization and rank-size rule were applied. Then for functional analysis of urban systems indicators obtained from the theoretical literature were used by factor analysis method. Using cluster analysis the classification of urban system was obtained. Results of this study show that the Zanjan province has primacy but its intensity is reduced and the urban system is moving towards a more balanced distribution. For the functional analysis indicators such as demographic factors, educational factors - cultural, housing indicators, economic indicators were used. In the classification proposed in this study, Zanjan city is prposed as the premier city in Zanjan province, cities of Abhar, Gheydar and Mahneshan are in the second tier, cities of Khoramdareh, Soltanieh, Zarrin Abad, Gharmab, Chavarzagh, Sojas are in the third level, Zarrin Rood, Sayin Ghale, Halab, Dandy and Heedaj are in the fourth tier.

کلیدواژه‌ها [English]

  • urban system
  • Primate city
  • Factor analysis
  • Functional analyses
اجلالی، پرویز (1371). تحلیل منطقه‌ای و سطح‌بندی سکونتگاه‌ها. چاپ اول. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی. تهران.
بهفروز، فاطمه (1371). تحلیل نظری- تجربی برای متعادل سازی توزیع جمعیت در سیستم شهرهای ایران. مجله پژوهش‌های جغرافیا. دوره 28. تهران. ص 80-7.
پاپلی یزدی، محمد حسین؛ و ابراهیمی، محمدامیر (1387). نظریه‌های توسعه روستایی. انتشارات سمت. تهران.
پاتر، رابرت؛ و ایونز، سلی لوید (1384). شهر در جهان در حال توسعه. مترجم: کیومرث ایراندوست و دیگران. انتشارات سازمان شهردار یها ودهیاری ها، تهران.
حاجی پور، خلیل؛ و زبردست، اسفندیار (1384). بررسی تحلیل و ارائه الگویی برای نظام شهری استان خوزستان. مجله هنرهای زیبا. دوره 23. شماره 23. پاییز. تهران. ص 5 -14.
حکمت نیا، حسن؛ و موسوی، میر نجف (1385). کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای. انتشارت علم نوین. تهران.
رفیعیان، مجتبی (1375). سازمان یابی فضا در ایران با تأکید بر سیستم‌های شهری. رساله دکتری جغرافیای شهری. دانشگاه تربیت مدرس تهران.
ریچاردسون، هری (1371). سیاستگذاری منطقه‌ای. مترجم: پرویز اجلالی. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. تهران.
زبردست، اسفندیار (1386). بررسی تحولات نخست شهری در ایران. نشریه هنرهای زیبا. شماره 29 بهار. تهران. 38-29.
شکویی، حسین (1375). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. جلد اول. انتشارات سمت. چاپ نهم. تهران.
شیعه، اسماعیل (1385). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی شهری. دانشگاه علم و صنعت. چاپ دوازدهم. تهران.
فنی، زهره (1382). شهرهای کوچک رویکردی دیگر در توسعة منطقه‌ای. تهران 0 سازمان شهرداری‌های کشور.
فنی، زهره ]... و دیگران[(1393). تعادل بخشی در نظام شهری استان لرستان با رویکرد آمایش سرزمین. فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی شهری. شال دوم. شماره هشتم. زمستان. ص 131-111.
عابدین درکوش، سعید (1380). درآمدی به اقتصاد شهری. مرکز نشر جهاد دانشگاهی. چاپ دوم. تهران.
عارف زاده، محمد امین (1385). مدل تطبیق سازی نخست شهر و شاخص چهارشهر در تقسیمات استان خراسان. مجله علوم جغرافیایی. شماره 1. بهار. تهران. ص 165-145.
کلانتری، خلیل (1380). برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای (تئوری‌ها و تکنیک‌ها). انتشارات خوشبین. انوار دانش. تهران.
مشکینی، ابوالفضل (1372). سیر تکوینی شهر و شهرنشینی در زنجان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید بهشتی. تهران.
مشکینی و قاسمی. ابوالفضل و اکرم (1391). سطح‌بندی شهرستان‌های استان زنجان بر اساس شاخص‌های توسعه فرهنگی با استفاده از مدل Topsis. فصلنامه علمی – پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. سال دوم. شماره 7. تهران. ص 11-7.
میره‌ای، محمد (1393). بررسی نظام شهری استان‌های نوظهور ایران با رویکرد آمایش سرزمین (مورد مطالعه: استان قم). مجله آمایش سرزمین. دوره ششم. شماره دوم. پاییز و زمستان 1393. ص 237-209.
نسترن، مهین؛ و فتاحی، سارا (1388). سطح‌بندی شهرستانهای استان گلستان از نظر شاخص‌های توسعه یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی. مجله جغرافیا و مطالعات محیطی. سال اول. پاییز. شماره 1. تهران. ص 50 – 62.
 Black D. and J. V. Henderson (2003), Urban Evalution in the USA, Journal of Economic Geography, 3, 343-372.
Chazireni, Evans (2003), The spatial dimension of functionality development in zimbavwe, Journal of Monetary Economics 36:117-143.
Delgado and Godinho, Ana Paula and Isabel Maria (2004), The evolution urban system in pottugal, World Conference of International Regional Science Association, 14th-17th April, Port Elizabeth, South Africa.
Gan, L.Li Di and song s. (2006): IS the zipf’s law spurious in exp laning city-size distributions? Economic letters 92, 256-262.
Henderson, J.V. and H.G. Wang (2003), Urbanization and City Growth, Brown University Mimeo.
Lim,Jinghue, (2005), Infrastructure and urban primacy: A Theoretical Model. Urban Economics, No.195.
Nitsch, Volker, (2005), “Zipf Zipped”, Journal of Urban Economics, No. 57, www.elsevier. com/locate/jue.
pumain, D. (2003), scaling Laws and urban systems, spring Netherland.
Rondinelli, D. and K. Ruddle (1978), Urbanization and Rural Development: A Spatial Policy for Equitable Growth, Praeger, New York.
Rosen, K.T. and Resnick, M (1980), The Size Distribution of Cities: an Examination of the Pareto Law and Primacy, Journal of Urban Economics, Vol. 8, PP. 165- 186.