طراحی پایدار کریدورهای طبیعی شهری با رویکرد اکولوژیک با استفاده از ماتریس برنامه‌ریزی استراتژیک کمی (QSPM) و SWOT (نمونه موردی: رود- دره سلطان آباد، شهر شیراز)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسنده

استادیار گروه شهرسازی، واحد صفاشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، صفاشهر، ایران

چکیده

در حال حاضر بستر بسیاری از رودخانه‌های شهری و حرایم آن به جای آنکه به عنوان یک فضای شهری دلپذیر مورد استفاده قرار گیرد، به فضایی زائد، غیرقابل استفاده، ناامن، متروکه و بازمانده شهری تبدیل شده‌اند. در شهر شیراز دو مسیل عمده شرقی- غربی (رودخانه خشک و سلطان‌آباد) ساختار و استخوان‌بندی این شهر را تشکیل داده‌اند. در مطالعه حاضر با هدف طراحی پایدار کریدورهای طبیعی شهری با رویکرد اکولوژیک، به بررسی رود- دره سلطان آباد پرداختیم. به منظور تحلیل ساختار زیست‌محیطی، کالبدی و اجتماعی این رود- دره از تکنیک برنامه‌ریزی راهبردی کمی و swot استفاده نمودیم. در گام اول با استفاده از پرسشنامه‌ تکمیل شده توسط گروه هدف اقدام به تبیین و شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای محدوده مطالعاتی پرداختیم. با استفاده از نظرات کارشناسان متغیرها وزن‌دهی گردد، سپس نوع استراتژی مسلط را براساس ماتریس‌های IEF و EFE تعیین نمودیم. با استفاده از ماتریس QSPM راهبردها را اولویت‌بندی نموده و در پایان به ارائه معیارهای طراحی در قالب 4 مؤلفه منظر پایدار شهری پرداختیم. استراتژی مسلط در برخورد با رود- دره سلطان آباد، استراتژی تهاجمی/ رقابتی است و براساس ماتریس QSPM استراتژی SO1: ایجاد فضاهای اکوتوریستی و تفرجی جذاب و با طراوت در حاشیه پیرامونی رود- دره بهترین استراتژی برای ساختار زیست‌محیطی، کالبدی و اجتماعی رود- دره سلطان آباد می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Urban natural corridors sustainable design with ecological approach by using quantitative strategic planning matrix (QSPM) and SWOT analysis (Case study: Soltanabad River, Shiraz)

نویسنده [English]

  • Alireza Abdolahzade Fard
Assistant professor, Department of Urban Design, Safashahr Branch, Islamic Azad University, Safashahr, Iran
چکیده [English]

Abstract
Nowadays the most of urban riverbeds and it's buffer-instead of playing role as a pleasant urban space-are unusable, unsafe and abandoned place. The main structure of Shiraz city consists of two east – west major water courses: sultan abad and Dry River. In this research with the aim of urban natural corridors sustainable design with ecological approach Soltanabad River will be investigated.for analysis of its ecological, physical and social structure quantitative strategic planning method and SWOT analysis are chosen and used. At first by using the questionnaire completed by target group the strengths weaknesses opportunities and threats of case study are identified.the variables were weighted by using experts' ideas then the kind of dominate strategy is determined base on EFF and IEF matrix.prioritizing the  strategies were done by QSPM matrix and finally design criterias are presented base on four sustainable urban landscape components.The dominate strategy for our case study is aggressive-competitive .and according to QSPM matrix "SQ1" strategy –creating ecotouristic,recreational,attractive and fresh spaces in rivers' margins –is the best strategy for environmental,physical and social sultan abad river structure.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keyword: Urban natural corridors
  • sustainable design
  • Soltanabad River
  • QSPM
  • SWOT
امانی، مینا، لقایی، حسنعلی، عتابی، فریده و موسوی فاطمی، حسین (1391)، طراحی پارک با رویکرد پایداری در دره وردیج شهر تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی هویت شهر، شماره یازدهم، سال ششم، صص 38-27.
باباپور، عزیز و محمدی مزرعه خلقی، داوود و کرمانشاهی، میثم، مروری بر توسعه پایدار شهری با رویکرد زیست محیطی، دومین همایش ملی بهداشت محیط، سلامت و محیط زیست، 21 خرداد 1394.
براتی، ناصر، زارعی کارگاباد، فاطمه، آهانی، سمیه (1392)، ارزیابی اولویت‌های استقرار منظر شهری پایدار بر روی رودخانه دایمی با استفاده از مدل AIDA (نمونه موردی: رودخانه قشلاق سنندج)، معماری و شهرسازی پایدار، سال اول، شماره اول، 22-13.
برق جلوه، شهیندخت و مدقالچی، نیکو (1393)، فرایند تحلیل شبکه در ارزیابی عملکرد بوم شناختی سیمای سرزمین رود- دره درکه، فصلنامه علمی –پژوهشی مدیریت شهری، شماره 36، صص 202-183.
بزرگی، علیرضا و پورجعفر، محمدرضا و بمانیان، محمدرضا، تحلیلی پیرامون برنامه‏ریزی و طراحی اکوپارک‏های رود‏کناری، زمستان 1383، نشریه هنرهای زیبا، شماره 20، صفحات 58-48.
بزرگی، علیرضا، پورجعفر، محمدرضا، بمانیان، محمدرضا ()، روند برنامه‌ریزی در جهت احیای رود دره‌های شهر تهران مورد مطالعه رود دره کن، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 76، صص: 77-53.
پورجعفر، محمدرضا، تقوایی، علی اکبر، آزاد فلاح، پرویز، صادقی، علیرضا (1393)، راهبردهای احیاء ارزش‌های زیبایی‌شناسی محیطی رود دره دارآباد تهران، فصلنامه مدیریت شهر، شماره 36، صص 66-47.
ربیعی‌فر، ولی الله، حقیقت نایینی، غلامرضا، توسلیان، رحیم و صنعتی منفرد، سجاد (1393) سنجش و تحلیل پایداری شهری با استفاده از مدل تلفیقی VIKOR-AHP (مطالعه موردی: شهرهای استان زنجان)، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 34، صص 152-127.
رفیعیان، مجتبی، محمودی، مهران و شایان، سیاوش (1392)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی در مناطق حساس شهری مطالعه موردی رود دره فرحزاد- تهران، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال چهارم، شماره شانزدهم، صص 64-47.
زیویار، پروانه (1392)، امکان‌سنجی اکوتوریسم شهرستان رامسر با تکنیک SWOT-FANP، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره چهارم، صص 42-29.
ساشورپور، مهدی و حسینی، حسین، (1391) راهکارهای منظر پایدار رودخانه‏های درون شهری مورد مطالعه: رودخانه کرج، همایش معماری پایدار و توسعه شهری.
ساشورپور، مهدی، الیاسی، ابراهیم (1394)، طراحی شهری آبکنار با رویکرد توسعه پایدار (مورد مطالعه: رودخانه مهاباد)، فصلنامه تخصصی پژوهش‌های منظر شهر، سال دوم، شماره 4، 33-19.
شفیعی، بنفشه و ایرانی بهبهانی، هما و مخدوم، مجید و یاوری، احمدرضا، کریمی، کیوان، ارائه الگوهای طراحی و احیاء در مناطق رودکناری با رعایت اصول اکولوژیک منظر (مطالعه موردی: حاشیه رودخانه جاجرود واقع در پارک ملی خجیر)، زمستان 1382، مجله محیط شناسی، شماره 32، شماره 32، صفحه 14-1.
شمس، مجید، دیوسالار، اسدالله، شیخ اعظمی، علی (1390)، نقش رویکرد اکولوژیکی در توسعه پایدار شهرهای ساحلی نمونه موردی: شهر نور، فصلنامه آمایش محیط، شماره 17، 86-63.
شیعه، اسماعیل، کبیری، فاتح (1388)، گردشگری پایدار در پارک‌های طبیعی حومه شهرها با استفاده از رویکرد تحلیل راهبردی (SWOT) نمونه موردی «اراضی ناژوان حومه شهر اصفهان»، دوفصلنامه آرامانشهر، شماره 3، صص 9-1.
صادقی بنیس، مژگان (1394)، استفاده از متریک‌های منظر در بهسازی شبکه اکولوژیک شهری (مطالعه موردی: شهر تبریز)، باغ نظر، سال دوازدهم، شماره 23، صص 62-53.
فرزاد بهتاش، محمدرضا، آقابابایی، محمدتقی، محمدامینی، مروارید (1389)، بررسی وضعیت رود دره فرحزاد (قبل و بعد ساماندهی، تهران: مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری تهران، دانش شهر، (15)، صص 31-27.
کوکبی، لیلا، امین‌زاده، بهناز (1387)، کاربرد اکولوژی سیمای سرزمین در حفاظت و بهسازی رودخانه‌های درون شهری: مطالعه رودخانه خشک شیراز، فصلنامه علوم محیطی، سال ششم، شماره دوم، ص 120-105.
مرصومی، نفیسه و بهرامی، رحمت‏الله، توسعه پایدار شهری، انتشارات نوربخش، 1389.
نوابخش، مهرداد و سیاه‏پوش، ارجمند، مبانی توسعه پایدار شهری، انتشارات جامعه شناسان، تهران، 1388.
زندیه، مهدی، جافرمن، محمود (1389)، رهیافتی در منظر پایدار بر روی رودخانه‌های دائمی، باغ نظر، سال هفتم، شماره چهاردهم، صص 26-15.
کوخائی، طاهره و مثنوی، محمدرضا (1393)، زراحی محیطی زیرساخت‌های اکولوژیک منظر شهری با استفاده از اصل پیوستگی با انشعابات (AWOP) به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: منطقه دو شهرداری تهران)، محیط‌شناسی، دوره 40، شماره 3، صص 572-559.
Brorstrom, Sara, Strategizing sustainability: The case of River City, Gothenburg, Cities 42 (2015) 25–30.
Redclift, M. (2005). Sustainable development (1987–2005): An oxymoron comes of age. Sustainable Development, 13(4), 212–227. http://dx.doi.org/10.1002/sd.281.
Vifell, إ. C., & Soneryd, L. (2012). Organizing matters: How ‘the social dimension’ gets lost in sustainability projects. Sustainable Development, 20(1), 18–27. http://dx.doi.org/10.1002/sd.461
Cloutier, Scott, Larson, Lincoln and Jambeck, Jenna, (2014): are sustainable cities “happy” cities? Associations between sustainable development and human well-being in urban areas of the United States. Environ De Sustain, Vol. 16, published in Springer science. pp: 633-647.
Pickel-chevalier, Sylvine, (2015): Can equestrian tourism be a solution for sustainable tourism development in France. Journal of Society and Leisure, Vol.38, No.1, pp: 110-134.