مقایسه کارایی مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره به منظور تعیین میزان توسعه یافتگی

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

آغاز موج استفاده از مدل‌های کمی در علوم اجتماعی طی دهه‌های 1990 توأم با طرح مباحث توسعه و توسعه‌نیافتگی، کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در تعیین سطوح توسعه‌یافتگی مناطق را گسترش داده است. بنابراین هدف پژوهش حاضر مقایسه کارایی روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره (الکتر، ویکور، تاپسیس، کپ لند، تاکسونومی و saw) در سنجش درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خوزستان می‌باشد. روش پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی –تحلیلی است. جامعه آماری 24 شهرستان استان خوزستان می‌باشد که با استفاده از 71 متغیر در شش بخش مختلف به رتبه‌بندی شهرستان‌های استان پرداخته و در نهایت با استفاده از سه روش ضریب تغییرات، درصد تغییرات و شدت تغییرات بهترین مدل را برای سنجش درجه توسعه شهرستان‌های و رتبه‌بندی آن‌ها انتخاب کرده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که شهرستان‌های استان در مدل‌های مختلف، موقعیت و رتبه‌های متفاوتی را به دست آورده‌اند، با توجه به نتایج به دست آمده از مدل ادغامی کپ لند، 24 شهرستان استان در سه سطح، نسبتاً توسعه یافته، درحال‌توسعه، نسبتاً محروم طبقه‌بندی شده‌اند. طبق این طبقه‌بندی، شهرستان رامهرمز با 23 امتیاز در رتبه اول و شهرستان باوی با 22- امتیاز در رتبه آخر (رتبه 20) قرار دارد که این امر نشان دهنده وجود ناهماهنگی و عدم تعادل در بین شهرستان‌های استان می‌باشد. همچنین نتایج بیانگر کاهش شدت تغییرات، درصد تغییرات و ضریب تغییرات در دو مدل تاکسونومی و الکتر می‌باشد و به نظر می‌رسد این دو روش در مقایسه با سایر روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره برای سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان، از اعتبار بیشتری برخوردارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Compare the efficiency of Multi-criteria decision-making methods In order to determine the level of development of the County

نویسندگان [English]

  • Hosssein Nazmfat 1
  • Ameneh Alibakhshi 2
1 Associate Professor of Geography & Urban Planning, University of Mohaghegh Ardabili, Ardebil, Iran
2 Ph.D. student of Geography & Urban Planning, Tabriz University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Abstract
Wave of quantitative models in the social sciences during the 1990s, coupled with issues of development and underdevelopment, Application of multi-criteria decision methods expanded in determining the development of the areas. The purpose of this study was to compare the effectiveness of multi-criteria decision (Electra, Vikor, TOPSIS, Copland, taxonomy and saw) Measure the degree development County province is in Khuzestan. The research methodology is based on practical purpose and descriptive nature is analytical. Statistical population is 24 County in Khuzestan province. That use 71 variables in six different rankings paid County of the province finally, using three different methods: the coefficient of variation, percentage changes and the changes in the model to Measure the degree development of County and their rankings chosen. The results showed that the County in different models, achieved Position and rankings differently. The results indicate low-intensity changes, percentage changes and index changes are in taxonomy and electric models and it seems that these two methods are compared with other methods of multi-criteria decision to measure the degree of development of County, have more credibility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: development
  • multi-criteria decision-intensity change
  • percent change
  • rate of change
  • Khuzestan Province
اسلامی، سیف اله، 1391، تعیین و محاسبه درجه توسعه یافتگی استان‌های کشور طی دو مقطع 1385-1375، مجله اقتصادی­-­ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، شماره 1، صفحات 68-.41
بدری، سید علی؛ اکبریان رونیزی، سعید رضا (1385)، مطالعات تطبیقی کاربرد روش‌های سنجش توسعه‌یافتگی در مطالعات ناحیه‌ای مورد: شهرستان اسفراین، مجله جغرافیا و توسعه، دوره 4، شماره پیاپی 7، صص 5 -22.
تقیلو، علی اکبر، 1393، تحلیل علی توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی سکونتگاه‌های روستایی مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان ارومیه، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال چهارم، شماره 15، صص 85-102.
تقوایی، مسعود، صالحی، مریم، 1392، سنجش سطوح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان همدان با تاکید بر رویکرد تحلیل منطقه‌ای، فصلنامه علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال سوم، شماره 11، صص 19-30.
سالارزهی، حبیب الله؛ امیری، یاسر، 1389، تحلیل توسعه یافتگی بهره وری صنایع ایران با استفاده از تاکسونومی عددی، پژوهش‌های مدیریت، سال سوم، شماره نهم، صص 115-131.
سیدی نژاد، بهاره (1388)، ارائه مدلی جهت تصمیم‌گیری سرمایه گذاری فن آوری اطلاعات در سازمان‌های دولتی، پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی امیر کبیر
سرور، رحیم؛ خلیجی، محمد، 1394، سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های کهگلویه و بویر احمد، مجله پزوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شماره بیست و یکم، صص 89-102.
سلطان پناه، هیروش.، فاروقی، هیوا.، گلابی، محمود.، (1389). به کارگیری و مقایسه تکنیکهای تصمیم گیری چندشاخصه در رتبه بندی کشورها بر مبنای میزان توسعه انسانی. مجله دانش و فناوری، صص 1-29
کلانتری، خلیل، 1380، برنامه­ریزی و توسعه منطقه­ای (تئوری­ها و تکنیک­ها)، چ اول، تهران انتشارات خوشبین.
دیانتی دیلمی، زهرا؛ بهزادپور، سمیرا؛ عالمی، محمدرضا، حاجی مقصوی، معین (1390)، بکارگیری تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (تحلیل سلسله مراتبی و تاپسیس) در پیش بینی وضعیت آتی شرکت‌ها در تابلوهای بورس اوراق بهادار تهران، مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره نهم، صص 181-203
رئیسی، محمد منان؛ رئیسی، اسماعیل، 1394، جستاری در سنجش توسعه یافتگی نواحی شهر شیراز، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال ششم، شماره بیست و یکم، صص 138-121.
عطایی، محمد، 1388، تصمیم‌گیری چند معیاره، شاهرود، دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول.
طواری، مجتبی؛ سوخکیان، محمد علی؛ میرنژاد، سید علی، 1387، شناسایی و اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی انسانی با استفاده از تکنیک‌های MADM مطالعه موردی: یکی از شرکت‌های تولیدی پوشاک جین در استان یزد، نشریه مدیریت صنعتی، دوره 1، شماره 1، صص 71-88.
قاضی نوری، سید سپهر؛ طباطبائیان، سید حبیب الله، (1385)، تحلیل حساسیت مسائل تصمیم‌گیری چند شاخصه نسبت به روش مورد استفاده، دانشگاه تهران، صص 25-38.
فرجی سبکبار، حسنعلی؛ وزین، نرگس؛ بدری، سید علی،1392، اصلاح مدل تصمیم‌گیری تاکسونومی عددی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 28.
لطفی، صدیقه؛ شعبانی، مرتضی، 1391، ارائه مدلی تلفیقی جهت رتبه‌بندی توسعه منطقه‌ای مطالعه موردی: بخش بهداشت و درمان استان مازندران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 28.
مهدوی، مسعود؛ طاهر خانی، مهدی (1383)، کاربرد آمار در جغرافیا، چاپ اول، تهران: نشر قومس.
محمدی زنجیرانی، داریوش؛ سلیمی فرد، خداکرم، یوسفی ده بیدی، شهلا ‌(1393)، بررسی عملکرد متداول­ترین تکنیکهای تصمیم‌گیری چند شاخصه با رویکرد بهینه یابی، مجله تحقیق در عملیات در کاربردهای آن، سال یازدهم، شماره اول، صص 84-65.
مرکز آمار ایران، 1390، اطلاعات و سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان خوزستان، 1390
مرکز آمار ایران، سالنامه آماری 1390.
محمدی زنجیرانی، داریوش؛ سلیمی­فرد، خداکرم؛ یوسفی ده­بیدی، شهلا (1393)، بررسی عملکرد متداول­ترین تکنیک­های تصمیم‌گیری چند شاخصه با رویکرد بهینه‌یابی، مجله تحقیق در عملیات در کاربردهای آن، سال یازدهم، شماره اول، صص 84-65
نظم فر، حسین؛ پــادروندی، بهزاد (1394)، در مقاله تحلیلی مقایسه­ای از کاربرد روش­های تحلیل چند معیاره (MCDM) (مورد: استان لرستان)، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دوره 5، شماره 17، صفحه 31-44
Aghdaie, M., Hashemkhani Zolfani, S., Kazimieras Zavadskas, E. 2014. Synergies of data mining and multiple attribute decision making. Procedia - Social and Behavioral Sciences 110, pp:767 – 776.
Bulgurcu, B. 2012. Application of TOPSIS Technique for Financial Performance Evaluation of Technology Firms in Istanbul Stock Exchange Market. Procedia - Social and Behavioral Sciences 62, pp: 1033 – 1040.
Chu, J. Su,Y. 2012. The application of TOPSIS method in selecting fixed seismic shelter for evacuation in cities. systems Engineering Procedia, p 391-397.
Daneshvar Rouyendegh, B., Eko Saputro, T. 2014. Supplier selection using integrated fuzzy TOPSIS and MCGP: a case study. Procedia - Social and Behavioral Sciences 116, pp 3957 – 3970.
Denpontin, M., Mascarola, H., Spronk, J., (1983). A user oriented listing of MCDM. Revue Beige de Researche Operationelle 23, 3-11
Hwang, C., Yoon, K., (1981). Multiple Attribute decision making:A state of the art survey. Springer- Verlog.
Hobbs, B., (1986). What can we learn from experiments in multiobjective decision analysis. IEEE Transactions on Systems Management and Cybernetics 16, 384-394.
Jahanshahloo, G.R., Hossenzadeh Lotfi, F., Izadikhah,M. 2006. Extension of the TOPSIS method for decision­-­making problems with fuzzy data. Applied Mathematics and Computation 181, 1544–1551.
Joshi, Deepa; Kumar, Sanjay, 2014, Intuitionistic fuzzy entropy and distance measure based TOPSIS method for multi-criteria decision making, Egyptian Informatics Journal,15, pp,97–104
Kabli, MR. 2009. A Multi-Attribute Decision Making Methodology For Selecting New R&D Projects Portfolio With A CaseE Study Of SaudiI Oil Refining Indestry. School of Mechanical, Materials and Manufacturing Engineering, Thesis Submitted to the University of Nottingham for the degree of Doctor of Philosophy
Opricovic, S., Tzeng, G-H. 2004. Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research 156, 445–455.
ORGAN, A. 2013. Practice Over The Private Teaching Institutions Selection Problem In One Of Secondary Schools With Using Multiple Attribute Decision Making Method Of Topsis. Procedia - Social and Behavioral Sciences 89, pp, 489 – 495.
Roy, B. 1991. The Outranking Approach and the Foundationof ELECTRE Methods. Theory and Decision, 31, 1991, pp 49-73.
Sun, C-­C. 2010. A performance evaluation model by integrating fuzzy AHP and fuzzy TOPSIS methods. Expert Systems with Applications 37, 7745–7754.
Vega, A., Aguarón, J., García-Alcaraz, J., Moreno-Jiménez, J. 2014. Notes on Dependent Attributes in TOPSIS. Procedia Computer Science 31, pp: 308 – 317.