تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری با تاکید بر مدل‌های برنامه‌ریزی شهری (نمونه موردی: شهر تهران)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری و گردشگری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران

4 دانشجوی دکتری سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسیلامی، تهران، ایران

چکیده

توزیع فضایی عادلانه امکانات و خدمات بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آنها مترادف با عدالت اجتماعی است، زیرا عدم توزیع عادلانه منجر به ایجاد بحران‌های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی و توزیع عادلانه نیز زمینه ساز توسعه متوازن مناطق شهری خواهد شد. بنابراین، ﭘﺮاﻛﻨﺶ بهینه و اﺻﻮﻟﻲ خدمات و امکانات شهری، ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ عدالت اجتماعی، در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی ﺷﻬﺮی از اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدی ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ. از این رو این پژوهش با رویکردی تحلیلی- توصیفی و با هدف بررسی توزیع فضایی خدمات عمومی شهری و رتبه­بندی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از این خدمات انجام می­گیرد. برای رسیدن به این هدف از مدل­های کمی برنامه­ریزی شامل تحلیل عاملی، روش ترکیبی شاخص توسعه­ انسانی (HDI)، مدل تاکسونومی و روش استانداردسازی استفاده شده است. برآیند یافته­های محاسبات در مدل ترکیبی شاخص توسعه­ انسانی گویای این مطلب است که مناطق 3، 1 و 22 به ترتیب دارای بالاترین درجه توسعه و مناطق 8، 17 و 14 در پایین­ترین درجه توسعه قرار دارند. نتایج تکنیک تحلیل عاملی حاکی از آن است که منطقه 22، با امتیاز 54/32 بالاترین رتبه و منطقه 14 با امتیازی در حدود 4/3 در پایین­ترین رتبه در بین 22 منطقه قرار گرفته­اند. همچنین براساس خروجی مدل تاکسونومی، منطقه 3 در رتبه اول، منطقه 1 در رتبه دوم و منطقه 12 در رتبه سوم و منطقه 10 نیز در رتبه آخر قرار دارد، و در نهایت براساس یافته­های مدل استاندارد سازی، مناطق 3، 1 و 22 توسعه­یافته­ترین و مناطق 14، 10 و 17 محروم­ترین مناطق هستند. برای رتبه­­بندی نهایی مناطق شهر تهران از لحاظ برخورداری از شاخص­های مورد مطالعه، جمع ارزش عددی­ هر کدام از مناطق در چهار روش مذکور محاسبه گردید. بر اساس این روش به ترتیب مناطق 3، 1، 22، 12 و 6 در رتبه­های اول تا پنجم و مناطق 13، 10، 8،، 17 و 14 به ­ترتیب در رتبه‌های آخر قرار گرفتند. با استفاده از مدل تحلیل خوشه­ای، مناطق کلانشهر تهران بر اساس ارزش عددی مناطق در مدل­های مورد استفاده، خوشه­بندی گردید، که براساس نتایج مدل فوق مناطق 3، 1، 12، 22، 6 و 21 با امتیاز ­نهایی 66 و بالاتر در خوشه اول و تحت عنوان مناطق فرا توسعه و مناطق 14، 10، 8 و 17 با امتیاز نهایی 13 و کمتر در خوشه 5 و به عنوان منطق محروم شناسایی گردیدند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Urban spatial distribution analysis with emphasis on urban planning models (case study: Tehran city)

نویسندگان [English]

  • Amir Zahedi Yeganeh 1
  • Majid Shams 2
  • Abbas Malek Huseini 3
  • Iman Baharloo 4
1 Ph.D. student of Geography & Urban Planning, Malayer Branch, Islamic Azad University, Malayer, Iran
2 Professor of Geography & Urban Planning & Tourism, Malayer Branch, Islamic Azad University, Malayer, Iran
3 Associate Prof. of Geography & Urban Planning, Malayer Branch, Islamic Azad University, Malayer, Iran
4 Ph.D. student of GIS, Science & Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
This research is conducted using an analytical-descriptive approach with the aim of studying the spatial distribution of urban public services and ranking of Tehran's urban areas in terms of services. To achieve this goal, planning models including factor analysis, combined method of human development index, taxonomy model and standardization method have been used. The computational findings in the combined model of the human development index of regions 3, 1 and 22, respectively, have the highest degree of development, and areas 8, 17 and 14 are in the lowest development. The results of the factor analysis of region 22 are the highest and the 14th region is ranked lowest in 22 regions. Based on the output of the taxonomy model, Region 3 is ranked first, Region 1 is ranked second and 10th is the last rank. According to the findings of the standardization model, regions 3, 1, and 22 are the most developed and the 14th, 10th and 17th most deprived areas Areas are. Using the cluster analysis model, the areas of Tehran were clustered based on the numerical value of the regions in the models used. Based on the results of the above model, regions 3, 1, 12, 22, 6 and 21 with a final score of 66 and above The first cluster was identified as over-development regions and regions 14, 10, 8, and 17 with a final score of 13 and less in cluster 5 and identified as deprived area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Spatial Distribution
  • Urban Services
  • Ranking
  • Urban Areas
  • Tehran
بدری، سید علی (1369)، مکانیابی مراکز توسعه­ی روستایی، نمونه موردی: بخش جعفرآباد گازران قم. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیای انسانی، به راهنمایی دکتر مهدی طالب، دانشگاه تربیت مدرس.
بزی، خدارحم و عبدالهی پورحقیقی، ابوالفضل (1392)، تحلیل پراکنش مکانی خدمات شهری بر مبانی خواست مردم (مطالعه موردی: شهر استبهان)، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 24، شماره 21. بهار.
حاتمی­نژاد، حسین (1387)، تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری­های خدمات شهری، مجله پزوهش­های جغرافیایی انسانی، شماره 65.
حکمت­نیا، حسن، گیوه­چی سعید (1390)، تحلیل توزیع فضایی خدمات عمومی شهری با استفاده از روش استانداردسازی داده­ها، تاکسونومی عددی و مدل ضریب ویژگی (مورد: شهر اردکان)، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی دانشگاه تهران، شماره 77.
خاکپور، برات علی؛ باوان پوری، علیرضا (1388)، بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، تابستان 1388 - شماره 27، ‏صفحه 182 تا 202
خوش روی، قهرمان (1385)، عدالت اجتماعی و فضای شهر، اولین همایش ملی عمران شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.
رهنمایی، محمدتقی، شاه حسینی، پروانه (1389)، فرآیند برنامه­ریزی شهری ایران، سمت، چاپ هفتم، تهران.
زیاری، کرامت الله (1388)، اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه‌ای، چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران.
زیاری، کرامت الله و جلالیلان، اسحاق (1387)، مقایسه شهرستانهای استان فارس بر اساس شاخص­های توسعه 75-1335، مجله جغرافیا و توسعه – شماره 11.
سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران (1394)، آمارنامه شهر تهران.
شهرداری تهران (1382)، طرح بررسی مسائل توسعه شهری مناطق تهران: مطالعات کاربری اراضی، دستگاه بهره­بردار: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران.
عبدی دانشپور، زهره (1387). تحلیل عدم تعادل فضایی در شهرها، مورد تهران، مجله صفحه، شال نهم، شماره بیست و نهم، تهران.
فرمند، رضا و شهیدی، امیرهوشنگ (1372)، شاخصهای کالبدی و طرح­ریزی سرزمینی، مجله آبادی، سال اول، شماره 3،
کلانتری، حسین (1390)، برنامه­ریزی توسعه منطقه­ای (تئوری‌ها و تکنیکها)، انتشارات خوشبین و انوار دانش
ملکی، سعید (1390)، سنجش توسعه­ی پایدار در نواحی­شهری با استفاده از تکنیکهای برنامه­ریزی (نمونه موردی: شهرایلام)، مجله جغرافیا و توسعه شماره 21.
مهندسین مشاور بافت شهر (1384)، تهیه الگوی توسعه و طرح تفضیلی منطقه و همکاری با شهرداری منطقه 1 شهر تهران، دستگاه بهره­بردار: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران.
مهندسین مشاور سراوند (1384)، الگوی توسعه منطقه دوش شهرداری تهران
هاروی، دیوید (1379) عدالت اجتماعی و شهر، ترجمة فرخ حسامیان و همکاران، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، وابسته به شهرداری تهران.
Gray,R., Social accounting organization and society privileging engagement, Imaging new accounting organization and society, 2002.
Lopez, D, P. (2011), Urban Distribution centers a means to reducing freight vehicle miles Traveled, New York State Energy Research and Development Authority, Contract No. 11098/C-08-23, PIN: R021.20.881: 1-37.
Miller, D., 1999, Principles of Social Justice, Harvard College, USA.
Paul, S, (2012), Analysis of Micro Level Disparities in Urban Facility-utility Services: a Study on Barasal city, West Bengal, India, Journal of Urban and Regional Analysis, vol IV 2.
UN (United Nations) (2003). Millennium indicators database. Department of Economic and Social Affairs, Statistics Division,NewYork. [http://millenniumindicators.un.org].