ارزیابی و رتبه بندی عوامل طبیعی موثر در پراکنش سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل با استفاده از مدل ویکور

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

4 استادیار گروه باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

پیدایش سکونتگاه های بشری همواره بر پایه عوامل طبیعی مانند آب و خاک مناسب استوار بوده است. در زمان های گذشته، سکونتگاه های قلعه ای به عنوان یکی از مراکز حیات جمعی انسان تحت تاثیر متغیرهای متعدد طبیعی از قبیل فاصله از رودخانه، شکل زمین، ارتفاع، شیب، جهت شیب، اقلیم، نوع خاک و پوشش گیاهی بوده است. در این راستا، پژوهش حاضر بر پایه داده های میدانی و اسنادی و با استفاده از مدل ویکور، درصدد ارزیابی و رتبه بندی عوامل طبیعی موثر در پراکنش سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل است. بر پایه داده های به دست آمده از بررسی های میدانی و اسنادی، 100 سکونتگاه قلعه ای در گستره جغرافیایی استان اردبیل بررسی و شناسایی شد، که مواد و جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می‌دهند. یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها در قالب مدل ویکور نشان می دهد، که ارتفاع، فاصله از رودخانه و شکل زمین (دشتی و کوهستانی)، بیش ترین تاثیر را در پراکنش فضایی سکونتگاه های قلعه ای استان اردبیل داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and ranking of natural factors affecting the distribution of castle settlements in Ardabil province using the VIKOR model

نویسندگان [English]

  • parviz purkarimi 1
  • karim hajizadeh 2
  • reza rezaloo 3
  • behrouz afkhami 4
1 Ph.D Candidate in Archaeology, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
2 Assistant Prof., Department of Archaeology, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
3 Associate Prof., Department of Archaeology, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
4 Assistant Prof., Department of Archaeology, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
چکیده [English]

The emergence of human settlements has always been based on natural factors, such as Proper water and soil. In the past, castle settlements as one of the centers of human collective life were affected by numerous natural variables such as distance from the river, the shape of the land, elevation, slope, aspect, climate, soil type and vegetation. In this regard, the present study, based on field and documentary data and using the WIKOR model, seeks to evaluate and ranking of natural factors affecting the distribution of castle settlements in Ardebil province. Based on data from field and documentary studies, 100 castle settlements were identified in the geographical range of Ardabil province, which constitute the statistical community of this study. The findings of the data analysis in the framework of the VIKOR model show that the elevation, distance from the river and the shape of the land (plain and mountainous) have the greatest impact on the spatial distribution of the castle settlements of Ardabil province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Castle settlements
  • Natural factors
  • Ardabil province
  • VIKOR model
آفتاب، احمد؛ قربانی، اردوان؛ تقیلو، علی­اکبر؛ و سلطان­زاده، واله (1393)، بررسی تاثیر عوامل طبیعی در توزیع فضایی مراکز باستانی آذربایجان غربی با استفاده از GIS، برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، ش 3: 60-37.
بهرامی­نیا، محسن؛ خسروزاده، علیرضا؛ و اسمعیلی­جلودار، محمداسماعیل (1392)، تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه‌های نوسنگی و مس‌و‌سنگ شهرستان اردل، چهارمحال و بختیاری، مطالعات باستان­شناسی، دوره 5، ش 2: 37-21.
بهزاد، اردوان؛ و اسدیان، فریده (1396)، تاثیر عوامل محیطی بر تخریب محوطه­های باستانی با استفاده از مدل TOPSIS (مطالعه موردی: محوطه­های باستانی شهرستان­های دره­شهر و آبدانان، استان ایلام)، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، ش 53: 19-1.
حیدریان، محمود (1392)، تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی استقرارهای پیش از تاریخی دشت سُنقر، پژوهش­های باستان­شناسی ایران، دوره سوم، ش 4: 152-139.
دارک، کن. آر (1379): مبانی نظری باستان­شناسی، ترجمه کامیار عبدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شیخی، فخرالدین؛ مسعودی­نیا، ذبیح­الله؛ غلامعلی­فرد، مهدی؛ و میرزایی، محسن (1396)، کاربرد توابع وزن- شاهد در مدلسازی ارتباط میان متغیرهای محیطی و الگوی پراکنش محوطه­های باستانی (مطالعه موردی: شهرستان­های بروجن و لردگان استان چهارمحال و بختیاری، اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، ش 103: 199-187.
قمری­فتیده، محمد؛ وحدتی­نسب، حامد؛ و موسوی­کوهپر، سیدمهدی (1394)، نوسانات آب دریای مازندران از هزاره سوم ق.م تا هزاره اخیر و تاثیر آن بر پراکنش مراکز استقراری در جنوب شرق دریای مازندران، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، دوره 47، ش 1: 56-37.
لطیفه، ناهید؛ جهانی، مهدی؛ و جعفری، حمید (1396)، ناپایداری سکونتگاه­های روستایی با اثرپذیری از عامل طبیعی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان دماوند)، فصلنامه جغرافیای طبیعی، ش 37: 124-105.
1-    مقصودی، مهران؛ زمان­زاده، سیدمحمد؛ فاضلی­نشلی، حسن؛ و چزغه، سمیرا (1391)، نقش ساختارهای طبیعی در الگوی استقرار محوطه­های پیش از تاریخ دشت تهران با استفاده از GIS، فصلنامه برنامه­ریزی و آمایش فضا، ش 4: 137-109.
مقصودی، مهران؛ زمان­زاده، سیدمحمد؛ نویدفر، اصغر؛ محمدی، ایوب؛ و یوسفی­زشک، روح­الله (1395)، مطالعه شرایط محیطی حاکم بر محوطه­های باستانی با تاکید بر آنالیز اندازه رسوبات رودخانه (مطالعه موردی: تپه باستانی میمنت­آباد و مافین­آباد)، فصلنامه کواترنری ایران، ش 1: 51-41.
موسوی کوهپر، سیدمهدی؛ حیدریان، محمود؛ آقایاری، محسن؛ وحدتی نسب، حامد؛ خطیب شهیدی، حمید؛ و نیستانی، جواد (1390): تحلیل نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی محوطه­های باستانی استان مازندران، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، دوره 43، ش 75: 19- 1.
ناصری صومعه، حسین؛ و نیکنامی، کمال­الدین (1395)، نقش عوامل طبیعی در توزیع فضایی استقرارهای دوران مس و سنگ در شهرستان بستان­آباد، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، دوره 48، ش 4: 556-533.
Blake, E., (2004). Space, Spatiality, and Archaeology, in L. Meskell and R. W. Preucel (eds.), A Companion to social Archaeology, Oxford: Blackwell, pp. 230-254.
Bray, W. and Trump, D., (1984). The Penguin Dictionary of Archaeology, London: Penguin.
Kouchoukos, N., (2001). Satellite Images and Near Eastern Landscapes, Near Eastern Archaeology, Vol. 64, pp. 80-91.
Leckebusch, J. & Green, A., (2000). Geographic Information System, in L. Ellis (ed.), Archaeological Method and Theory: An Encyclopedia. pp. 244-258, New York & London: Garland Publishing Inc.
Metheny, K.B., (1996). Landscape Archaeology, in B. M. Fagan (ed.), The Oxford Companion to Archaeology, Oxford: Oxford University Press. Oxford Reference Online, 19 March 2007, http://www.oxfordreference.com.
Rapp, G. & Hill. Ch., (1998). Geoarchaeology, The Earth-Seience Approach to Archaeology in Terpretation, London: Yale University Press.
Renfrew, C., (1978). Archaeology and the Earth Sciences, In Geoarchaeology, Wast View Press.
Robin, C., (2002). Archaeological ethnographies: Social dynamics of outdoor space, Journal of Social Archaeology, Vol 2, pp. 159-172.
Taylor, T.F., (1987). Archaeology and the Norwegian Cultural Landscape, Current Anthropology, Vol. 28, No. 2, pp. 230-233.
Wilkinson, T.J., (2004). The Archaeology of Landscape, in J. L. Bintliff (ed.), A Companion to Archaeology, Oxford: Blackwell, pp. 334-356.