نقش شکاف های قومی در بحران های ژئوپلیتیکی ایران در مناطق مرزی

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار، ایران

2 دانشیار جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران

3 دانشیار، گروه منابع طبیعی و کشاورزی، دانشگاه تهران

4 استادیار جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران

چکیده

ایران جزء کشورهایی است که از اقوام گوناگونی در ترکیب جمعیتی خود بر خوردار است. تعدد و تنوع قومی در ایران به گونه‌ای است که می‌توان جامعه پلی اتنیک یا کثیر الاقوام را بر آن اطلاق نمود و منجر به بحران‌های هر چند محدود نیز شد. هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی زنجیره‌ای از مناقشات قومی نیز رخ نموده است. هدف اصلی این مقاله عبارت است از تبیین و تحلیل نقش شکاف‌های قومی در بحران‌های ژئوپلیتیکی ایران در بعد از انقلاب. سؤال اصلی مقاله این است که شکاف‌های قومی در بحران‌های ژئوپلیتیکی ایران در بعد از انقلاب به ویژه در مرزهای غربی دارای چه فرصت­ها و تهدیدات و نیز قوت­ها و ضعف‌هایی بوده است؟ فرضیه­ای را که برای پاسخگویی به سؤال اصلی پژوهش در صدد بررسی آن هستیم این است که به نظر می‌رسد شکاف‌های قومی چون دارای بستر جغرافیایی هستند در صورت تقویت از سوی عوامل داخلی و خارجی به بحران ژئوپلیتیک تبدیل خواهند شد. روش انجام این تحقیق با توجه به موضوع و اهداف و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت توصیفی – تحلیلی است. بر این اساس جمع‌آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و مراجعه به پایگاه‌های داده و جستجوی اینترنتی مقالات دارای درجه علمی معتبر خواهد بود. ابزار گردآوری اطلاعات به صورت فیش‌برداری و بانک‌های اطلاعاتی است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که شکاف‌های قومی جدای از بحران جدایی‌طلبی و استقلال می‌تواند بحران‌های ژئوپلیتیک دیگری از جمله بحران توسعه، بحران انزوای جغرافیایی و بحران مشارکت را به وجود آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Ethnic Gaps in Iran's Geopolitical Crisis in Border Regions

نویسندگان [English]

  • Ali Abdullah Nejad 1
  • Heydar Lotfi 2
  • Majid Karimpour 3
  • Ali Asghar esmaeil Pour Roshan 4
1 PhD Student of Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University of Garmsar, Iran.
2 Associate Professor of Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
3 Associate Professor, Department of Natural Resources and Agriculture, University of Tehran
4 Assistant Professor of Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
چکیده [English]

Abstract
Iran is one of the countries that is diverse in its population composition. Ethnic diversity in Iran is such that it can be described as polyethnic or plural societyand it also led to crises, though limited. At the same time as the victory of the Islamic Revolution, a chain of ethnic disputes has occurred.The main purpose of this article is explaining and Analyzing the role of ethnic gaps in post-revolutionary geopolitical crisis in The main question of the paper is that what are the opportunities and threats, as well as the strengths and weaknesses of the post-revolutionary Iranian geopolitical crises, especially on the western frontier?The hypothesis we are trying to answer the main research question is that ethnic divisions seem to have a geopolitical crisis if reinforced by internal and external factors.The method of this research is descriptive-analytic with regard to the subject and purpose and method of data collection. Accordingly, it would be advisable to collect information in a library and to access databases and internet searches of scientifically valid articles.The data collection tool is a database and database. The results of this paper show that ethnic divisions apart from the crisis of separatism and independence can create other geopolitical crises, including the crisis of development, the crisis of geographical isolation and the crisis of participation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ethnic Gaps
  • Geopolitical Crisis
  • Frontier Areas
درایسدل، آلاسدیر و جرالداچ، بلیک(1386)، جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شما آفریقا، ترجمه: دره میرحیدر. انتشارات سمت.
ولیقلی زاده، علی(1394)، الگوی شناخت بحران‌های ژئوپلیتیکی. تهران. انتشارات مطالعات راهبردی.
اتواتیل، ژیروید(1376)، اندیشه‌های ژئوپلیتیکی در قرن بیست و یکم، ترجمه محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری، تهران: دفتر نشر مطالعات سیاسی و بین‌الملل.
احمدی، سید عباس و اسماعیل پارسایی(1387)، جایگاه ایران در نظریه‌های ژئوپلیتیک، مجموعه مقالات دومین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران، انتشارات انجمن ژئوپلیتیک.
اطاعت، جواد(1386)، ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران، انتشارات سفیر.
اولیور، ری(1389)، تجربه اسلام سیاسی، ترجمه محسن مدیرشانه چی و حسین مطیعی امین، قم: اسلامی.
پورسعید، فرزاد(1382)، عراق جدید و تهدید منزلت منطقه‌ای جمهوری اسلامی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نهم، شماره 6.
عزتی، عزت اله(1371)، ژئوپلیتیک، انتشارات سمت.
فاست، لوئیس(1386)، روابط بین‌المللی خاورمیانه، ترجمه: احمد سلطانی نژاد، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه.
قوام، عبدالعلی(1386)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، انتشارات سمت.
کمپ، جفری و رابرت هارکاوی(1383)، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه جلد اول پیشینه، مفاهیم و مسائل، ترجمه: سید مهدی حسینی متین، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مجتهد زاده، پیروز(1381)، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، انتشارات سمت.
محجوب، محمود و یاوری، فرامرز(1390)، گیتاشناسی کشورها.
مقدم، محسن(1392)، گروه‌های تروریستی از ظهور تا سقوط، تهران: نشر جانان.
مویر، ریچارد­(1379)، درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه دره میرحیدر و صفوی، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
میرحیدر، دره(1386)، مفاهیم بنیادی در جغرافیای سیاسی، انتشارات سازمان جغرافیای نیروهای مسلح.
مینائی، مهدی(1386)، مقدمه‌ای بر جغرافیای سیاسی ایران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
نامی، محمدحسن و دیگران(1388)، نقش عوامل جغرافیای در انتخاب نهادها و پایتخت‌های حکومتی ایران، انتشارات سازمان جغرافیای نیروهای مسلح.
نامی، محمدحسن و علیرضا عباسی(1388)، تحلیل جایگاه ژئواکونومیک ایران در خاورمیانه، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال پنجم، شماره دوم.
هادیان، حمید(1383)، سیاست جدید امنیت منطقه‌ای عراق. ماهنامه همشهری دیپلماتیک. سال دوازدهم. شماره 16.
هال، استوارت(1382)، غرب و بقیه: گفتمان و قدرت، ترجمه حسین زاغفر، تهران: انتشار نقش و نگار.
93-ویلی، جویس(۱۳8۳)، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، تهران: اطلاعات.
یوسفی، مهدی(1394)، مجموعه گزارش کشوری عراق، تهران: مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی.
شولتز، ریچارد(1381)، مطالعات امنیت ملی قبل از جنگ سرد در مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی، اصغر افتخاری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۸۷.
جوئز، والتر(1373)، منطق روابط بین‌الملل، داوود حیدری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ص ۲۴۴.
ساندرز، دیوید(1380)، الگوهای بی‌ثباتی سیاسی، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۲۵۱.
ساندرز، دیوید(1380)، الگوهای بی‌ثباتی سیاسی، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۵۰.
امیدی، علی(1381)، خودمختاری و مدیریت مناقشات سیاسی جوامع دارای اقلیت قومی، پایان‌نامه دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دی‌ماه، ص ۵۴.
شولتز، ریچارد(1381)، مطالعات امنیت ملی قبل از جنگ سرد در مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی، اصغر افتخاری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۲۶۱ ـ ۲۵۹.
شولتز، ریچارد(1381)، مطالعات امنیت ملی قبل از جنگ سرد در مراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی، اصغر افتخاری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۲۶۱.
ماندل، رابرت(1379)، چهره متغیر امنیت ملی، چاپ دوم، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۱۴۹-۱۴۷.
آزر، ادوارد‌ای چونگ این مون(1379)، امنیت ملی در جهان سوم، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۱۱۸.
پای، لوسین دبلیو و دیگران(1380)، بحران‌ها و توالی‌ها در توسعه سیاسی، غلامرضا خواجه سروری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۱۷۶.
واینر، مایرون و ساموئل هانتینگتون(1379)، درک توسعه سیاسی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۲۵۹-۲۵۸.
بوزان، باری(1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۳۶.
بوزان، باری(1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۱۴۷.
آزر، ادوارد‌ای چونگ این مون(1379)، امنیت ملی در جهان سوم، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ۱۱۷-۱۱۶.
اسمیت، آنتونی، دی. (1383)، ناسیونالیسم (نظریه، ایدئولوژی، تاریخ) منصور انصاری، تهران: مؤسسه مطالعات ملی.
برتون، رولان (1380)، قوم‌شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
تنهایی، حسین، ابوالحسن­(1377)، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: نشر مرندیز.
توسلی، غلامعباس و قاسمی، یارمحمد­(1381)، مناسبات قومی و رابطه آن با تحول هویت جمعی، مجله انجمن جامعه‌شناسی ایران، شماره:4 3 ـ.25
چلبی، مسعود، یوسفی، علی­(1380)، روابط بین قومی و تأثیر آن بر هویت اقوام در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، شماره:8 13 ـ.32
حاجیانی، ابراهیم­(1380)، مسئله وحدت ملی و الگوی سیاست قومی در ایران، نامه انجمن جامعه‌شناسی ایران، شماره:3 137 ـ.177
دان، رابرت جی­(1384)، نقد اجتماعی پست‌مدرنیته، ترجمه صالح نجفی، تهران: شیرازه و پردیس دانش.
رضایی، احمد، احمدلو، حبیب­(1384)، نقش سرمایه اجتماعی در روابط بین قومی و هویت ملی، فصلنامه مطالعات ملی، شماره.24 7 -33
رضایی، احمد، محمد اسماعیل ریاحی، نور محمد سخاوتی‌فر­(1386)، گرایش به هویت ملی و قومی در ترکمن‌های ایران، فصلنامه مطالعات ملی، شماره:32 6 ـ.25
شایگان، داریوش­(1380)، افسون زدگی جدید (هویت چهل‌تکه و تفکر سیار)، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: فروزان.
صالحی امیری، سیدرضا (1386)، مدیریت منازعات قومی در ایران، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
فکوهی، ناصر­(1381)، شکل‌گیری هویتی و الگوهای محلی، ملی و جهانی، مجله انجمن جامعه‌شناسی ایران، شماره:4 127 ـ.161
کاستلز، مانوئل­(1380)، جامعه شبکه‌ای­(جلد دوم: قدرت هویت)، ترجمه علی پایا، تهران: طرح نو.
هابس باوم، اریک، جی­(1383)، ملت و ملی‌گرایی، ترجمه علی باش، تهران: هامون.
حافظ‌نیا، محمدرضا­(1381)، جغرافیای سیاسی ایران، چ ۱، تهران: سمت، ۱۳۸۱، صص ۱۸۰ ــ ۱۴۶
سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵، ص ۶
بشیریه، حسین(1386)­، جامعه‌شناسی سیاسی، چ ۱۲، تهران: نشر نی، ۱۳۸۶، صص ۵۵ ــ ۵۴
برزین، سعید(1373)، ساختار سیاسی - طبقاتی و جمعیتی در ایران، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال هشتم، ش ۱۱ و ۱۲ (مرداد و شهریور ۱۳۷۳)، ص ۲۲
سالنامه آماری ۱۳۷۷، تهران: مرکز آمار ایران، ۱۳۷۸، ص ۱۰۹
محمدی، حمیدرضا(137)، نقش نواحی بحرانی در جهت‌گیری استراتژی ملی؛ دانشنامه دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷، صص ۲۶۲ ــ ۲۵۹
زهرا پیشگاهی فرد(1385)، «تحلیل چالش‌های جامعه ایران از منظر جغرافیای سیاسی»، پژوهش‌های جغرافیایی، سال سی‌وهشتم، ش ۵۷ (پاییز ۱۳۸۵)، ص ۷
قیصری، نوراله(1377)، قومیت عرب خوزستان و هویت ملی ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش شماره اول (بهار ۱۳۷۷)، ص ۷۰
هوشنگ امیراحمدی(1377)، «قومیت و امنیت»، فصلنامه مطالعات راهبردی، پیش‌شماره دوم (تابستان ۱۳۷۷)، ص ۲۳۳
احمد رضایی و همکاران(1386)، «گرایش به هویت ملی و قومی در ترکمن‌های ایران»، فصلنامه مطالعات ملی، سال ششم، ش ۴، ص ۱۲۴
امین گلی(بی­تا)، سیری در تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمن‌ها، تهران: علم، بی‌تا ص ۱۶۵
سکندر امان اللهی بهاروند(1370)، قوم لر، تهران: نشر آگاه.
احمدی، حمید(بی‌تا)، هویت ملت قومیت موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی­.
احمدی، حمید(بی‌تا)، قومیت و قوم گرایی در ایران از افسانه تا تاریخ  تهران: نشر نی.
الطائی علی(بی‌تا)، بحران هویت قومی در ایران تهران: نشر شادگان.
ازکیا مصطفی(بی­تا)، جامعه‌شناسی توسعه تهران: نشر کلمه.
امان الهی بهاروند­(بی‌تا)، اسکندر قوم لر تهران: نشر آگاه.
بشیریه، حسین(1385)، ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی ایران تهران: موسسه تحقیقات و علوم انسانی. بوزان، باری، الی ویور و پاپ دو ویلد(1386)، چارچوبی ‌تازه برای تحلیل امنت، ترجمه علیرضا طیب، تهران پژوهشکده، مطالعات راهبردی.
بوزان، باری(1378)، مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
تاجیک، محمدرضا(1381)، مقدمه‌ای بر استراتژی‌های جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکزی بررسی‌های استراتژیک.
ثلاثی، محسن(1379)، جهان ایرانی و ایران جهانی تهران: نشر مرکز.
جلائی پور، حمیدرضا(1372)، کردستان و علل تداوم  بحران آن پس از انقلاب اسلامی تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
حافظ نیا، محمدرضا­(1381)، جغرافیای سیاسی ایران تهران: سمت.
حاجیانی، ابراهیم(1383)،  مسئله وحدت ملی و الگوی سیاست قومی در ایران تهران نشر آگه.
رضا قلی، علی(1371)،  جامعه‌شناسی خودکامگی تهران: نشر نی.
رزاقی، ابراهیم(1370)، الگویی برای توسعه اقتصادی ایران تهران: نشر توسعه.
چوپان یزدانی، محمدرضا(1382)، جایگاه حقوقی سیاست شور اما در جمهوری اسلامی ایران تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
شمیم، علی‌اصغر(1370)، کردستان نشر مدیر.
صالحی امیری، سید رضا(1385)، مدیریت و منازعات قومی در ایران تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
عظیمی، حسین(1373)، مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران تهران: نشر نی.
قریشی، امان اله(1373)، نگرش نو به تاریخ و نام ایران تهران: ناشر مؤلف.
کاظمی فر، شهد ا.(1376)،­ جمعیت و امنیت ملی وزارت کشور.
کلباسی، ایران(1362)، گویش کردی مهاباد موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مقصودی، مجتبی(1382)، تحولات قومی در ایران علل و زمینه‌ها تهران: موسسه مطالعات ملی.
مقصودی، مجتبی(1382)، قومیت‌ها و نقش آنان در تحولات سیاسی سلطنت محمدرضا شاه تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
معینی علمداری، جهانگیر(1383)، هویت تاریخ و روایت در ایران، تهران: موسسه تحقیقات و علوم انسانی.
نیک خلق، علی‌اکبر(1377)، جامعه‌شناسی عشایر ایران، تهران: چاپخش.
ایوبی، حجت اله(1377)، شکاف قومی و خشونت در پیکارهای سیاسی، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 1.
مهم‌تری،­ محمد(1389)، تقسیمات کشوری تعامل قومیت‌ها و امنیت ملی، نشریه علوم سیاسی، ش 93.
افضل، رسول و برزین ضرغامی(1388)، تحلیل بنیادهای پایدار هم‌گرائی و متغیرهای اعتباری تهدید قومی در ایران، نشریه جغرافیا، ش 7.
اسلامی، علی‌رضا(1389)، قومیت و ابعاد آن، فصلنامه علوم سیاسی، ش 34.
ایوبی، حجت اله(1377)، شکاف‌های قومی و خشونت، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 1
بهرامی، روح‌الله(1377)، سیاست قومی پهلوی اول، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 1.
بهرامی، قدرت اله(1386)، قومیت‌گرایی در کردستان، نشریه علوم سیاسی، ش 14.
بنی‌هاشم، میر قاسم(1382)، شأن قومیت و ناسیونالیسم قومی در مطالعات امنیت ملی، نشریه علوم سیاسی، ش 21، 1382.
بنی‌هاشمی، میر قاسم(1381)،  چشم‌انداز آتی ناسیونالیسم قومی، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش 16.
پیشگامی فرد، مریم و آوج  امید(1388)، ارتباط بین پراکندگی قومی ایرانی و امنیت مرزها، فصلنامه ژئوپلیتیک، ش 1.
حاجیانی، ابراهیم(بی‌تا)، الگوی سیاست قومی در ایران، مطالعات راهبردی، ش 16.
حق پناه، جعفر(1377)، جامعه مدنی و قومیت در جمهوری اسلامی ایران، نشریه علوم سیاسی، ش 2.
حق پناه، جعفر(1389)، الگوی تحلیل نقش قومیت بر سیاست خارجی با تأکید بر خاورمیانه، نشریه سیاست، ش 2.
حق پناه، جعفر(1382)، روند تدوین سیاست قومی در نظام جمهوری اسلامی ایران، مطالعات راهبردی ش 1، 1382
خلیل محسن(1384)، بررسی مقایسه‌ی قومیت در قوانین اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی، نشریه حقوق اساسی، ش 15.
دیو سالار، مجید(1387)، امنیت ملی و تهدیدات قومی مجله پگاه ش 125.
دی اسمیت، آنتونی(1376)، سیاست قومیت و ناسیونالیسم ترجمه: قیصری  نورالله، نشریه جامعه‌شناسی، ش 4.
رضوی، بهرام(بی‌تا)، هویت‌های قومی انسجام اجتماعی، نشریه علوم سیاسی، ش 16.
زراعت، جواد و بذرافکن،  اصغر(1387)، نقش و جایگاه قومیت و ناسیونالیسم قوی در مطالعات امنیتی پس از جنگ،  مجله پژوهش‌های سیاسی ش 3.
سید امامی، کاووس(1380)، قومیت از منظر سیاست‌های هویت، نشریه علوم سیاسی ش 3.
شفیعی، جمال(1382)، جنبش‌های اجتماعی ایران زمینه‌ها و چالش‌ها، فصلنامه مطالعات راهبردی  ش 21.
عبادیان، محمود(1391)، مقدمه‌ای بر مبانی تفکر نظری و سیاسی اقوام ایرانی، نشریه چیستا ش 16.
عصاریان نژاد، حسین(1383)، امنیت و قومیت در جمهوری اسلامی ایران، ماهنامه دانشگاه‌های عالی دفاع ملی ش 48.
فرخی، عباس(1389)، بررسی نقش اقوام  مرزنشین ایرانی در امنیت ملی  فصلنامه جمعیت ش 51.
فرخی، عباس(1386)، تأثیر عملکرد دولت مرکزی به نقش‌آفرینی اقوام مرزنشین در امنیت ملی، نشریه مدیریت  ش 22.
قیصری، نوراله(1378)، سنجش مشروعیت دولت نزد عرب خوزستان پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کامران امیر جنبش‌های ملی کردستان سخنش 9.
مطلبی، مسعود(1391)، جغرافیای سیاسی اقوام ایرانی تهران: نشریه زمان ش 10.
مهری، محمدی(1388)، آسیب‌شناسی تأثیر قومیت‌گرایی بر امنیت ملی  نشریه حصون ش 19.
نصری، قدیر(1378)، جمعیت و امنیت  فصلنامه مطالعات راهبردی ش 7.
هاشمی، سید حمید(1386)، مطالبات قوم عرب و راهکارهای دولت رهاورد سیاسی ش 16.
بازرگان، مهدی­(1362)، مسائل و مشکلات اولین سال انقلاب از زبان مهندس بازرگان، گردآورنده و ناشر: مهندس عبدالعلی بازرگان، تهران.
جلایی‌پور، حمیدرضا (1372)، کردستان، علل تداوم بحران آن پس از انقلاب اسلامی، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت خارجه.
حیدری، اصغر(1387)، جریان‌شناسی احزاب سیاسی ایران: حزب خلق مسلمان، دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان.
فاطمی، امیرعلی­(1388)، بازنگاهی به ناآرامی‌های قومی و منطقه‌ای پس از پیروزی انقلاب، روزنامه رسالت­(ش. 6750).
کریمی، عرفان (1390). نگاهی به حوادث گنبدکاووس در اوایل انقلاب، روزنامه رسالت.
ماهنامه الکترونیکی تاریخ معاصر ایران (1385). جریان‌شناسی حوادث اوایل انقلاب، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.