نابرابری‌های فضایی ـ اجتماعی در مواجهه با خطر سیل (مطالعۀ موردی شهر میانه)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیا، گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

2 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

چکیده

گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت شهری مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه همراه با رشد افقی شهرها نیاز به زمین را افزایش داده است. این نیاز مخصوصاً در کشورهای کوهستانی از جمله ایران که بخش عمده‌ای از زمین-های هموار آن محدود به مسیل‌ها و بسترهای رودخانه‌ای است، ناگزیر به سمت پهنه‌های سیل‌خیز‌ کشیده شده است. شهر میانه همچون تمامی کانون‌های مدنی ایران در گذشته در کنار منابع آبی مانند رودخانه‌ها، استقرار یافته است. امروزه افزایش جمعیت شهری ضمن گسترش فیزیکی شهر نیاز به زمین را برای توسعۀ کالبدی آتی افزایش داده است. هدف این پژوهش تحلیل نابرابری‌های فضایی ـ اجتماعی در مواجهه با خطر سیل است.‌ این پژوهش بر اساس هدف،‌ علمی و بر اساس ماهیت، علّی ـ تطبیقی است.‌ گرد‌آوری اطلاعات بر اساس‌300 پرسشنامه صورت گرفته و برای آزمون فرضیه از آزمون t مستقل و کای اسکوئر‌ استفاده شده است. ‌بر اساس این دو آزمون بین درآمد خانوار و نابرابری‌های فضایی- اجتماعی در مواجهه با خطر سیل رابطه‌ای معنادار وجود دارد. خانوار با درآمد پایین توانایی تهیه مسکن در مناطق امن را نداشته لذا، در مناطق حادثه‌خیز و خانوار‌ با درآمد بالا دور از محدودة خطر سیل استقرار یافته‌اند. عدم توجه به اصول شهرسازی و معیارهای مکان‌گزینی باعث گردیده 28/8 هکتار از مساحت شهر میانه در پهنۀ خطر سیل رودخانه قوری‌چای قرار گیرد. عدم رعایت حریم رودخانه و احداث اماکن مسکونی در حریم آن‌ها منجر به محدود کردن بستر رودخانه و بالا آمدن سطح آب از بستر و در نهایت منجر به بروز خسارت فراوان در دوره‌های سیلابی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial – Social Inequalities in the Face of Flood hazard; Case Study: MIYANEH City

نویسندگان [English]

  • Rasoul samadzadeh 1
  • Hadi Rashtabar 2
1 Associate Professor of Geography, Department of Geography, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran
2 PhD student in Geography and Urban Planning, Department of Geography, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

Urbanization expansion and increasing urban population especially in developing countries with horizontal growth of cities have increased the need for land. This need especially in mountain countries such as Iran that its main part of smooth lands located in river beds, has been extended to flood zones inevitably. Mianeh city like all civic centers of Iran in past is located alongside water resources such as rivers. Today, increasing urban population and physical expanding of cities have increased the need for land for future physical development. This study aims at analyzing spatial-social inequalities in the face of flood hazard. This study according to aim is a scientific research and according to quiddity is a causal-adaptive research. Data were collected by 300 questionnaires and T-test and Chi-square were used to test hypothesis. According to these tests, there is a meaningful relationship between family average income and spatial-social inequalities in the face of flood hazard. Family with low income cannot afford to buy house in safe regions. Thus, they settle in accidental areas and family with high income settle in area far from flood hazard. Lack of paying attention to urbanization principles and criteria of choosing location has caused 28/8 hectare of Mianeh city area to be located in hazard Zone of Quri Chay River. Lack of paying attention to riverside and constructing residential places in riversides lead to river bed limitation and rising water level and finally causing many damages in flood courses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial – Social Inequalities
  • Flood hazard
  • Chi-square Test
  • Independent t-test
  • MIYANEH City
آذر، عادل؛­ مومنی، منصور(1392). ­آمار و کاربرد آن در مدیریت، جلد دوم، چاپ هفدهم، تهران:­سمت
انجمن شهرسازی امریکا(1387). مدیریت زیست محیطی­، استانداردهای برنامه­ریزی و طراحی شهری انجمن شهرسازی آمریکا، ترجمه ماه­فرید منصوریان و نیلوفر نامدار قشقایی­، جلد دوم، چاپ اول، ­ تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران
اصغری­ مقدم، ­محمدرضا(1378). جغرافیای طبیعی شهر «هیدرولوژی و سیل­خیزی شهر» ، چاپ اول، ­تهران: مسعی
اداره آب شهرستان میانه
پوراحمد،­ احمد{....و دیگران}(1393). مکان­یابی بهینه جهات توسعه فیزیکی شهر سرخنکلاته با­­ استفاده از روند فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ، مجله جغرافیا و توسعه، شماره37:­147-159
جمعه­پور، محمود(1392). برنامه­ریزی محیطی و پایداری شهری و منطقه­ای، چاپ اول، تهران: سمت
حبیبی،­ کیومرث{.... ودیگران}(1390). بررسی و تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی شهر سنندج، آرمان شهر، شماره7:­104
خاکی، ­غلامرضا(1389). روش تحقیق با رویکردی بر پایان­نامه نویسی، چاپ ششم، تهران: بازتاب
رفیعیان، ­مجتبی؛ محمودی،­ مهران؛ و شایان،­ سیاوش(1392). برنامه­ریزی کاربری اراضی در مناطق حساس شهری مطالعه موردی رود دره فرحزاد-­تهران، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال چهارم شماره16:­48
سازمان مدیریت و برنامه­ریزی آذربایجان­شرقی(1385). طرح توسعه شهرستان میانه، چاپ اول: تبریز ، نشریه شماره 48/85
سایت مرکز آمار ایران www.amar.org.ir
سرایی، ­محمدحسین؛­ ایرجی،­ سمانه؛ و رستا، فرزانه(1393). بررسی میزان انطباق نابرابری­های اجتماعی و فضایی نواحی هشت­گانه شهر یزد، کنفرانس ملی برنامه­ریزی و مدیریت شهری، مشهد:3
شکویی، ­حسین(1385). دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، چاپ دهم، تهران: سمت
صمد­زاده،­ رسول(1384). درآمدی بر روش تحقیق در جغرافیای طبیعی، چاپ اول، میانه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه
فرید، ­یداله(1388). جغرافیا و شهرشناسی، چاپ هفتم، تبریز: دانشگاه تبریز
قدیری،­ محمود؛ ­رکن­الدین­ افتخاری، عبدالرضا(1392)­. رابطه ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب­پذیری ­­در برابر خطر زلزله مطالعه موردی محلات کلان­شهر تهران، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال24 پیاپی­50 شماره2:­153
کلانتری،­ خلیل(1385). ­پردازش و­تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی-­اقتصادی،­ چاپ­دوم،­ تهران: شریف  
مارشان،­ مارسل(1392)­. مدیریت ریسک سیل، ترجمه سعید پور­شهیدی و سمیه موفی، چاپ اول، تهران­: آوای قلم، نشریه شماره­14
محمدی، ­علیرضا؛ میرپویا، ملکه­ سادات؛ و پیشگر، ­الهه(1392). خطرات وقوع سیل در محلات شهری­ مطالعه موردی: سکونتگاه­های غیررسمی شهر برازجان، دومین کنفرانس بین المللی مخاطرات محیطی ، تهران، دانشگاه خوارزمی
مدیریت ریسک سیلاب شهری(1389). ترجمه حمید پشتوان، داود رضا­عرب و مهدی رجبی هشجین، چاپ اول، تهران: کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی، نشریه شماره 13
نگارش،­ حسین(1382)­. کاربرد ژئومورفولوژی در­ مکان­گزینی شهرها­ و پیامد آن­،­مجله جغرافیا و توسعه :­133-134-144
هاروی،­ دیوید(1376). عدالت اجتماعی و شهر،­ ترجمه فرخ حسامیان­ و محمدرضا حائری و بهروز­  منادی­زاده: پردازش و برنامه­ریزی شهری وابسته به تهران
Apel. H,­­­ ­Aronica. G. T­, ­­Kreibich. H, ­­& ­­ Thieken. A.H. (2015) .Flood risk­­ analyses-how­ detailed do we need to be, article in natural hazards April 2008, www.researchgate­.net/publication/226739472
­Braun.B, ­&­ Aßheuer.T. (2011). Floods in megacity environments: vulnerability and coping strategies of slum dwellers in Dhaka/Bangladesh, Nat Hazards 58­:771­-787 
­Chakraborty.J, ­Collins.T.W, ­Montgomery.M.C, & Grineski.S.E.­ (2014).­Social and Spatial Inequities in Exposure to Flood Risk in Miami, Florida, Nat.­Hazards Rev. 2014.15
­Chong. Z. X, Ho. J. H, Chang.­W. L, Chong.­W.­L, Khong.­S.C­, ­Ing.­S.­K,­ &­­ Husain­.M, ­ Yaacob.M.J.­ (2016) ­.­ Prevalence of Post Traumatic Stress Disorder (PTSD) among flood victims in Malaysia: ­Difference between Kuala Lumpur and Kelantan ,International Medical Journal. Apr2016, Vol. 23 Issue 2, p114-117. 4p.
 ­Collins.T.­W.­­­(2008).­The political ecology of hazard vulnerability: marginalization ­­,­facilitation and the production of differential risk to urban wildfires  in Arizona's White Mountains­,­ Journal of Political Ecology Vol. 15,2008
­De Moel.h­, ­Jongman.B­, ­­Kreibich.H­, ­Merz.B­, ­Penning-Rowsell.E, ­& ­Ward.P.J (2015). Flood risk assessments at different spatial scales, Mitig Adapt Strategy Glob Change 20:865–890
­Hambati.H, &­Gaston.G. (2015). revealing the Vulnerability of Urban Communities ­to Flood Hazard in Tanzania: A Case of the Dar es Salaam City Ecosystem, International Journal of Geospatial and Environmental Research: http:// dc. Uwm. Edu/ejger/ Vol2/ iss­1/ 3
­Schmidtlein.M.W, ­Shafer.J.M, ­Berry.M, & Cutter.S.L.(2011). Modeled earthquake losses and social vulnerability in Charleston, South Carolina, Applied Geography 31(2011) 269-281, www.elsevier.com/locate/apgeog
When.U, Rusca.M, Evers.J, ­ ­Lanfranchi.V. (2015).­Participation in flood risk management ­and the potential of citizen observatories: Agovernance analysis, environmental scicence & policy (48) 225-236, www. Elsevier. Com/locate/ envsc