تحلیل منازعات منطقه خاورمیانه از منظر مؤلفه‌های ژئواکونومیک

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

2 دانشیار گروه جغرافیا، واحد یادگار امام (ره)، دانشگاه آزاد اسلامی، شهر ری، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

4 کارشناس ارشد جامعه شناسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران

چکیده

با پایان جنگ سرد، شاخص قدرت راهبردی، دیگر قدرت نظامی نیست زیرا در حال ورود به عصری هستیم که نزاع مستقیم و رودرو که نیازمند پشتیبانی نیروهای نظامی است، فرصت بروز پیدا نخواهد کرد. اندیشمندان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل قدرت اقتصادی را تعیین کننده قدرت ملی کشورها می‌دانند؛ بنابراین امروزه قدرت ملی ارتباط مستقیمی با درک مفاهیم اقتصاد ملی دارد. منطقه خاورمیانه نیز در این دوران شاهد منازعات و چالش های متعددی بوده است که نیازمند مدلی برای تنش‌زدایی و ایجاد همگرایی منطقه ای است. هدف اصلی این مقاله تحلیل منازعات منطقه خاورمیانه از منظر مؤلفه‌های ژئواکونومیک است. سؤال اصلی مقاله این است که مهم ترین شاخص ها و مؤلفه‌های اقتصادی و جغرافیایی مؤثر در ایجاد و تداوم تنش ها و منازعات منطقه خاورمیانه کدام اند؟ روش این مقاله توصیفی تحلیلی است که در ان با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و نیز مقالات علمی پژوهشی به تبیین و تحلیل موضوع پژوهش پرداخته خواهد شد. فرضیه‌ای را که در این مقاله در پی بررسی آن هستیم این است که در منطقه خاورمیانه جبر اقتصادی و جغرافیایی به دلیل ناهمگونی، آشفتگی و نزاع و عدم توسعه مؤلفه‌های جغرافیای انسانی دارای قدرت تعیین کنندگی بیشتری در وقوع منازعات و تحولات هستند. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که اقتصاد، جغرافیا و سیاست در منطقه خاورمیانه همواره محل نزاع و کشمکش قدرت ها و گروه های منطقه ای و فرامطقه ای است و این وضعیت همگرایی را از منطقه دور نموده و تنش و منازعه را برای آن به ارمغان آورده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Middle East conflicts from the viewpoint of geoeconomic components

نویسندگان [English]

  • Amin Sohrabi 1
  • Majid vali Shariat Panahi 2
  • Reza Peyvandi 3
  • Ali Hemati 4
1 PhD Student of Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
2 Associate Professor of Geography, Yadegar Imam Branch, Islamic Azad University, Rey, Iran.
3 Graduate student in Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
4 Master of Sociology, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran
چکیده [English]

With the end of the Cold War, the indicator of strategic power is no longer military power because we are entering an age that direct confrontation, which requires the support of the military, there will be no chance. Political scientists and international relations think that economic power determines the national power of states. Today, therefore, national power is directly related to the understanding of the concepts of the national economy. The Middle East region has also witnessed numerous conflicts and challenges during this period that requires a model for de-escalation and regional integration. The main purpose of this paper is to analyze the conflicts in the Middle East region from the perspective of geoeconomic components. The main question of the article is that what are the most important economic and geographical indicators and components that are effective in creating and sustaining tensions and conflicts in the Middle East? The methodology of this paper is descriptive-analytical where using library resources as well as scientific research articles the research topic will be explained and analyzed. The hypothesis that we are looking at in this article is that economic and geographical determinism in the Middle East due to heterogeneity, turbulence and strife and the underdevelopment of the components of human geography has more decisive power in the outbreak of conflict. the results of this paper show that economics, geography and politics in the Middle East has always been the site of conflict between regional and trans-regional powers and groups.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Middle East region
  • deregulation
  • convergence
  • geoeconomy
احمدیان، حسن­(١٣٩٣)، ­تحولات یمن در نگاه‌ اروپایی‌، دیدگاهی آلمانی، تحلیل راهـبردی­، مـرکز تحقیقات استراتژیک‌، معاونت‌ پژوهش‌های سیاست خارجی، ش ١٢٧، آذر.
ارکمن،  سرهات (1387)،  ایالات متحده و خاورمیانه بزرگ،  ترجمه: جلیل یعقوب زاده فرد، تهران: مطالعات راهبردی
اسلام تایمز­(1392)، ­دلایل داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی تداوم بحران سوریه­، قابل دسترسی در:
اشراف (1393)، «اندیشکده واشنگتن: بحران اصلی خاورمیانه اقتصادی است نه سیاسی»، قابل دسترسی در: http://www.eshraf.ir/2454
امیراحمدی، هوشنگ(1384)، سیاست خارجی منطقه‌ای ایران­(بخش اول­)، ترجمه علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال هفتم، شماره 12-11.
برزگر، م (1383)، ­بوی‌ خوش‌ نفت‌ و بحران همیشه پایدار خاورمیانه­، مجله‌ فردوسی‌، ش 17‌، اردیـبهشت.
پشنگ، اردشیر­(1394)، ­کـالبدشکافی ریـشه‌های بـحران‌ عراق‌­،
پورعزت‌، علی‌ اصغر‌ و دیگران­(1383)، ­طراحی سیستم بسیج امـکانات ملی برای مواجهه مـناسب‌ بـا بحران‌های طبیعی و اجتماعی­، فصلنامه کمال مدیریت، شماره ویژه مدیریت بحران، ش 4 و 5، زمستان 82 و بهار.
پیترسن‌، ج. ای­(1381)، ­بحران جانشینی در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس­، ترجمه عـلی رستمی، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، ش 31، پاییز.
حافظ نیا، محمدرضا(۱۳۸۵)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
ذوالفقاری، مهدی­(1384)، پیامدهای حضور آمریکا در منطقه، روزنامه رسالت، (26 اسفند 1384).
رنجبر، مقصود(1378)، ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، پژوهشکده مطالعات راهبری، ‏‏ چاپ اول. ‏
زارعان‌، احمد‌ و حمیدرضا اسلامی­(1393)، ­بررسی تأثیر زمـینه‌های هـمگرایی و واگرایی جریان‌های سلفی ـ تکفیری و بازماندگان حزب بعث‌ بر‌ بحران امنیتی عراق­، فصلنامه سیاست خارجی، س 27، ش 2، تابستان.
زارعان، احمد­(1393)، ­بررسی روند تبدیل جنبش حزب‌الله لبنان از قدرتی‌ محلی‌ به قدرتی ملی و منطقه‌ای­، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، س 15، ش 3، پیاپی 59، پاییز‌.
زارعی، سعدالله­(1392)، ­بررسی شکل‌گیری‌ بحران‌ سوریه‌ از ابتدا تاکنون­، قابل دسترسی در:
الزبیدی، حسن لطیف، نعمه محمد العبادی و عاطف لافی السعدون (2008)، العراق و البحث عن المستقبل، نجف الاشرف: المرکز العراقی‌ للبحوث‌ و الدراسات.
زین العابدین، یوسف­، یحیی پور، محمد و شیرزاد، زهرا(1391)، ساختار ژئواکونومیکی خاورمیانه بر اساس توسعه هزاره سازمان ملل­،  فصلنامه جغرافیا، دوره جدید، سال دهم، شماره 34.
سریع القلم­، محمود(1374)، شناخت خلیج‌فارس در قالب مبانی نظری­، فصلنامه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال دهم، شماره اول و دوم.
سیمبر، رضا(1385)، دیپلماسی ایران و تحولات تازه منطقه خلیج‌فارس، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره 211-212.
شفیعی‌، نوذر‌ (1394)، ­کارکردهای مـنطقه‌ای تـوافق هسته‌ای­
عابدی، مهدی­(1388‌)، ­بازتولید‌ بحران در ساختار امـنیتی خـاورمیانه: بـه سوی شناسایی یک ابر بحران، فصلنامه تحقیقات‌ سیاسی‌ و بین‌المللی، پیش‌شمارة 1، بـهار.
عبدالله خانی، علی(1383)، کتاب امنیت بین‌الملل 1 : فرصت­ها، تهدیدات و چالش­های فراروی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه فرهنگی و مطالعات و تحقیقات بین‌الملل ابرار ‏معاصر تهران، چاپ اول.
عبدالله خانی، علی(1384)، کتاب امنیت بین‌الملل(3): فرصت­ها، تهدیدات و چالش­های فراروی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مؤسسه فرهنگی و مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
عزتی، عزت الله(۱۳۸۲)، تحلیلی بر ژئواکونومی افریقا و تأثیر آن بر امنیت ملی ایران، مطالعات افریقا دفتر سیاسی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، شماره ۷.
عزتی، عزت الله­(۱۳۸۴)، مجموعه مقالات سمینار بین‌المللی انرژی و امنیت­، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
عزتی، عزت الله(۱۳۹۵)، جزوه درسی ژئواستراتژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
علیزاده طباطبایی، سید‌ موسی­(1387)، سوریه، تهران‌: مرکز‌ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه‌.
فـوکو، مـیشل­(1377)، ایرانی‌ها چه رؤیایی‌ در‌ سر دارند؟، ترجمه حسین معصومی همدانی، تهران: انتشارات هرمس.
قادری کنگاوری، روح الله­(١٣٩٠)، نقض حقوق‌ بشر‌ و گسـترش تروریسـم، فصـلنامه سیاسـت، دوره ٤١‌، شـماره‌ ١، صص.٢٧٠-٢٥١‌.
قادری گنگاوری، روحـ‌الله­(1387)، ­بـحران‌ عـراق‌ و مدیریت کشمکش‌ها در خاورمیانه­، فصلنامه اطلاعات سیاسی‌ ـ اقتصادی، ش 247، فـروردین و اردیـبهشت.
قادری، علی (1391)، ­بازیگران‌ عرصه‌ خاورمیانه­.
قاسمی فرهاد­(1391)، جهانی‌شدن و مدل­های امنیت منطقه­ای در سیستم جهانی­، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال هشتم، شماره سوم.
کرمی‌، جهانگیر­(1386)، دکترین نظامی اسرائیل، تهران: مؤسسه مـطالعات انـدیشه‌سازان نور.
کمپ جفری، هارکاوی، رابرت­(1383)، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه، ترجمه سید مهدی حسینی متین، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
گروه نویسندگان­(1379‌)، «جنگ‌ آینده در دکترین نظامی رژیم صهیونیستی»، فصلنامه‌ سیاست‌ دفـاعی، ش 32 و 33‌، پاییـز‌ و زمستان.
گریفیتس، مارتین (1394‌)، دانشنامه‌ روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
گـل‏محمدی، احـمد­(1392‌)، جـهانی‌ ‏شدن، فرهنگ، هویت، تهران : نشر نی‌.
لوتواک، ادوارد(بی­تا)، از ژئوپلیتیک تا ژئواکونومی، ترجمه محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری، تهران­: دفتر مطالعات سیاسی بین‌المللی.
متقی، ابراهیم­(1392)، ­گفتمان و پادگفتمان مقاومت در سیاست بین‌الملل­، فصلنامه مطالعات راهبردی‌ جـهان‌ اسـلام، ش 56، زمـستان.
مجتهدزاده، پیروز(1379)، ایده­های ژئوپولوتیک و واقعیت­های ایرانی مطالعه روابط جغرافیا و سیاست در جهان دگرگون شونده، تهران: نشر نی.
مجتهدزاده، پیروز(1386)، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: سمت.
محب علی، قاسم‌­(1390‌)، ­ریشه‌های‌ بحران‌، اعتراض‌ها‌ و نارضایتی‌ها در سوریه‌ از‌ کجا نشات می‌گیرد؟­، مجله مهرنامه، ش 18، قابل دسـترسی در: http://www.mehrnameh.ir/article/3092
مـحمدی، منوچهر‌ (1387‌)، بازتاب‌ جهانی انقلاب اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی‌.
محمودیان‌، آرمان­(1392‌)، ­فـراز‌ و فـرود کرده‌ای سوریه­، قابل دسترسی در:
مـصلی نژاد، عباس­(1388)، ­علل تداوم بحران‌های خاورمیانه در دوره جرج بوش، پژوهشنامه علوم سیاسی، ش 14، بهار.
مـعینی عـلمداری، جـهانگیر­(1380)، ­ملاحظاتی درباره طرح نظم امنیتی‌ جدید‌ در خاورمیانه­، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، س 8، شماره 4، زمستان.
میری خانی، آرش­(1393)، ریـشه‌های بـحران در عراق، روزنامه اطلاعات، 27 مرداد.
نوری، محمد جواد (1393)، ­ریشه‌های بحران در عراق­
نـیاکوئی، امـیر و حسین بهمنش­(1391)، ­بازیگران معارض در بحران سوریه: اهداف و رویکردها­، فصلنامه روابط خارجی، ش 16‌، زمستان‌.
نیاکویی، سید امیر و حسین بهمنش­(1391)، ­بازیگران معارض در بحران سوریه: اهداف و رویکردها­، فصلنامه روابط خارجی، ش 4، صص 97 تا 135.
هینبوش، ریموند الویـشس (1382)، سـیاست‌ خـارجی‌ کشورهای خاورمیانه، ترجمه علی گل‌محمدی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
Brzeinski Zbigniew and Brent Scowcarft and Richard Morphy،(1909)، Differantiad ontaimant، Foreign Affairs. (may/june 1909(.
Appa R, Korukonda (1999) Policy Imperatives For the International Economy and Fore Financial Markets in the Emerging World Order. international Journal of value basement. pp 51-67
Bridge, gavin And Wood, Andrew (2005) Prectices of Globalization :learning from the oil Exploration and Production Industry.The royal Geographical Society.Vol 37,No 2.pp199-208
BP Statistical Review of World Energy (June2013) bp.com/statistical review
Carmody, Padraig And Owusu, Francis (2007) Competing hegemons ? Chinese versus American geo-economic stertegies in Africa.political geography.vol26.504-524
Cohen, S.B (2009) Geopolitics of World System,American Sociological Association,vol 65,no1(www.jstore.org/stable/2573-11)
Harvey, D (2003) The New Imperialism, u.k.:Oxford University press
International energy agency (2013) petrol and natural gas information
Jong, jj (2008) The third EU Energy market pakage, Are we singing the right song? Clingendael international energy programz
Kawac, Nadim (2010) gcc.China to talk investment,Oil Supply,Emirate
Klare, Michael (2008) Rising Powers,shirinking planet, The new Geopolitics of Energy new York
Mane,E Aurelia (2006) European energy security :Towards the creation of the geo –energy space. Energy policy.3773-3786(www.elsevier.com/locate/enpol)
Mercille, J (2008) The radical Geopolitics of US foreign policy,Geopolitical and Geo-economics logics of power political Geography, no27(www.jstore.org/stable/19452)
OPEC Monthly Oil Market Report (March 2014)
World Energy Scenarios(2013),Composing energy futures to 2050.Project Partner Paul Scherrer Institute (PSI), Switzerla
World Energy Issues Monitor(2014)
Ehteshami, Anoushiravan, (2016), "The MENA Regional Security Architecture", "The Future of Regional Security in the Middle East: Expert Perspectives on Coming Developments", Edited by Erika Holmquist and John Rydqvist, Rapportnr/Report no FOI-R--4251—SE.
Saouli, Adham, (2016),"Armed Political Movements in the Middle East", "The Future of Regional Security in the Middle East: Expert Perspectives on Coming Developments", Edited by Erika Holmquist and John Rydqvist, Rapportnr/Report no FOI-R--4251—SE.
Gelvin, James L. (2018), "From bad to worse? 5 things 2018 will bring to the Middle East", Associated Press, Access at: http://www.chicagotribune.com/sns-from-bad-to-worse-5-things-2018-will-bring-to-the-middle-east-89653-20180108-story.html.
Haenle, Paul; Suolao, Wang; Yahya, Maha; Yixiong, Hu; Blanc, Jarrett. (2018), "Precarious Future: China and the United States in the Middle East", Access at: https://carnegietsinghua.org/2018/04/10/precarious-future-china-and-
united-states-in-middle-east-event-6856.
Holmquist, Erika and Rydqvist, John, (2016),"The Future of Regional Security in the Middle East: Four Scenarios", Rapportnr/Report no FOI-R--4267—SE.
Hiltermann, Joost, (2018), "Tackling the MENA Region’s Intersecting Conflicts", Crisis Group