تحلیل آمایشی شاخص های امنیت در مناطق مرزی (مطالعه موردی: منطقۀ مرزی رود ارس)

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

تأمین امنیت مرزها، همواره یکی از موضوعات مهم و کاربردی در مطالعات جغرافیایی می‌باشد که نه تنها با گذشت زمان از اهمیت آن کم نشده بلکه معیارها و مسایل جدیدی نیز به آن اضافه گردیده است. نوع تحقیقات کاربردی ـ توسعه‌ای بوده و با توجه به روش انجام کار، از ماهیتی توصیفی ـ تحلیلی برخوردار است. روش گردآوری داده‌ها اسنادی ـ پیمایشی است؛ بدین ترتیب که ابتدا با مطالعه مبانی نظری، دیدگاه های مربوط به امنیت مناطق مرزی، شاخص‌های مرتبط استخراج و از سازمان و ارگان‌های آمارهای دست اول و رسمی جمع آوری گردید و سپس برای جمع‌آوری داده‌های دست اول از محدوده مورد مطالعه، از روش های پیمایشی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) استفاده شد. تحلیل داده‌ها از طریق مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای انجام گرفت و از نرم افزار Super Decision جهت انجام مدل ANP و از نرم افزار Arc Gis برای نمایش و تحلیل فضایی نتایج استفاده شد. از طریق محاسبه تحلیل شبکه‌ای، شاخص‌های نظامی و اجتماعی ـ فرهنگی به عنوان رویکرد اصلی اجرای برنامه‌های آمایش سرزمین در منطقه مرزی ارس مطرح شد. در بین شاخص‌های شش گانۀ مورد ارزیابی، امنیت نظامی با ضریب (437/0) مهم‌ترین بعد امنیت در منطقۀ مرزی حاشیۀ رود ارس شناخته شد. امنیت اجتماعی ـ فرهنگی با ضریب اهمیت (230/0) دومین اولویت مهم تعیین شد. شاخص‌های امنیت سیاسی، اقتصادی، مورفولوژیک و زیست‌محیطی به ترتیب با ضریب اهمیت (160/0)، (087/0)، (049/0) و (033/0) در اولویت‌های بعدی قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial Analysis of Security Indicators in the Border Regions (Case Study: the Boundary Region of Aras River)

نویسندگان [English]

  • Ahmad Pourahmad 1
  • akbar hamidi 2
  • shahin alizadeh 3
1 استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران
2 PhD student in Geography and Urban Planning, Faculty of Geography, University of Tehran, Iran
3 PhD Student in Geography and Urban Planning, Faculty of Geographical Sciences, Kharazmi University, Tehran
چکیده [English]

Border security is always one of the important and practical issues in geographic studies, which not only did not go down over time due to its importance, but new criteria and issues have been added. According to the purpose of this research, it is of applied-developmental research type and has a descriptive-analytical nature according to the method of doing it. The method of data collection is documentary-survey, so that first, by studying theoretical foundations, views on the security of the border regions, related indicators were extracted and collected from formal and first-hand statistics of organization. Then, surveying methods (observation, interview and questionnaire) were used to collect first-hand data from the study region. Data analysis was carried out through a network analysis model and using Super Decision to implement the ANP model and Arc Gis software for spatial representation and analysis of the results. Through the analysis of network analysis, military and socio-cultural indicators as the main approach to implementing land-planning programs in the border region of Aras were presented. Among the six indicators assessed, military security with the coefficient (0.437) was the most important security dimension in the Aras border region. Socio-cultural security with a significance factor (230/0) was identified as the second most important priority. Political, economic, morphological and environmental security indexes were ranked with the importance factors (0.160), (0.87), (0.049) and (033/0) respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • security
  • border regions
  • land use planning
  • network analysis process
  • Aras River
اپتر، دیوید؛ و چارلز، آندرین (1380). اعتراض سیاسی و تغییر اجتماعی، ترجمه محمدرضا سعید آبادی، تهران: پژوهشکدة مطالعات راهبردی.
پورموسوی، سید موسی (1386). ملاحظات دفاعی ـ امنیتی در آمایش سرزمینی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال پنجم، شماره 15، 23-1.
چوخاچی‌زاده مقدم، محمد باقر (1381). آمایش و دفاع سرزمینی، مجموعه مقالات آمایش و دفاع سرزمینی، تهران: انتشارات دانشگاه امام حسین (ع).
چوخاچی زاده مقدم؛ محمد باقر و امینی قشلاقی، داوود (1389). بسترهای ایجاد ناامنی در مناطق مرزی آذربایجان غربی از منظر جغرافیای نظامی-امنیتی، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال ششم، شماره 3، 200-186.
رحمتی راد، محمد حسین (۱۳۷۴). مرزبانی گذرنامه و اتباع بیگانه، تهران: معاونت آموزش ناجا.
رهنما، محمد رحیم؛ و آقاجانی، حسین (1391). تحلیل نابرابری‌های فضایی در استان خراسان رضوی، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 16، شماره 1، 88-63.
زرقانی، سید‌هادی؛ و اعظمی،‌هادی (1389). تحلیل ملاحظات دفاعی ـ امنیتی در آمایش کلان شهر مشهد با تأکید بر تهدیدات تروریستی، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، سال هشتم، شماره 14، 95-71.
صدیق، مهدی؛ صدیق، محمد؛ و اکبری، مهناز (1395). بررسی عوامل مؤثر بر امنیت شهرهای مرزی در استان آذربایجان غربی، علوم و فنون مرزی، سال هفتم، شماره 2، 22-1.
صفوی، سید یحیی، نامی؛ محمد حسن، نامی؛ و جلالی نسب، عبداله (1395). جغرافیای امنیتی مرز ایران و افغانستان و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه راهبرد دفاعی، سال چهاردهم، شماره 53، 135-97.
صنایعی، ابراهیم، (1384). اصول و مبانی مرزبانی، تهران: انتشارات دانشگاه علوم انتظامی.
عزتی، عزت الله؛ و شکری، شمس الدین (1393). خراسان بزرگ محور ترانزیت، امنیت و توسعه شرق کشور، پژوهش نامه خراسان بزرگ، سال پنجم، شماره 16، 85-74.
عندلیب، علیرضا (1384). آمایش مناطق مرزی، تهران: انتشارات دانشگاه مالک اشتر، چاپ اول.
قدسی پور، حسن (1389). فرایند تحلیل سلسله مراتبی، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، تهران.
قنبری، ابوالفضل؛ سرداری، ایوب؛ زند کریمی، آرش؛ و زندکریمی، شیدا (1394). راهبردهای آمایش مناطق مرزی براساس مدل‌های SWOT- ANP و SWOT - AHP (مورد مطالعه: سیستان و بلوچستان)، آمایش سرزمین، دوره هفتم، شماره 1، 164-145.
کامران، حسن؛ و شعاع برآبادی، علی (1389). بررسی امنیت شهری در شهرهای مرزی، جغرافیا (نشریه علمی ـ پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال هشتم، شماره 25، 46-25.
کامران، حسن؛ محمدپور، علی؛ و جعفری، فرهاد (1388). تحلیل کارکرد بازارچه مرزی باجگیران، جغرافیا (نشریه علمی ـ پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، دوره جدید، سال ششم، شماره 19 و 18، 24-7.
کریمی، مرتضی؛ و خلیلی، یاسر (1393). آمایش توسعه امنیت پایدار در مرزهای کشور با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) (مورد مطالعه: مناطق مرزی استان ایلام)، پژوهش نامه مطالعات مرزی، سال دوم، شماره 1، 158-141.
گل‌وردی، عیسی (1390). محدودیت‌ها و فرصت‌های توسعه اجتماعی ـ فرهنگی نواحی مرزی، فصلنامه ره نامه سیاست‌گذاری، سال دوم، شماره 3، 41-12.
لکزایی، صدیقه (1391). بررسی چالش‌ها و فرصت‌های امنیتی در مرزهای شرقی، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1114-1106.
ماندل، رابرت (1379). چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
محمدپور، علی؛ احمدی پور، زهرا؛ و بدیعی، مرجان (1386). نقش تحول کارکرد مرز بر فضای جغرافیایی بخش باجگیران در مرز ایران ترکمنستان، مجله مدرس علوم انسانی، دورۀ 10، شماره 4 (پیاپی 48)، 172-145.
محمدی برزگر، جعفر؛ و اصانلو، علی (1393). بررسی مناقشه‌های مرزی ایران دوره صفوی با عثمانیان، فصلنامه علوم و فنون مرزی، سال پنجم، شماره 3، 154-135.
محمودی، سید محمد (1388). تحلیلی بر سیر تحولات کلان آمایش سرزمین فرانسه در نیم قرن گذشته و ارایه پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت آمایش سرزمین ایران، فصلنامۀ آمایش سرزمین، سال اول، شمارۀ 1، 180-141.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان‌ها و استان‌های کشور.
میرلطفی، محمود رضا؛ علوی زاده، سید امیرمحمد؛ و هدایتی امین، خورشید (1394). بررسی انسجام اجتماعی در حفظ امنیت مرزی با تأکید بر تنوع قومی ـ مذهبی مطالعه موردی: شهرستان زابل، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، شماره 19، 70-50.
نامی، محمد حسن (1391). آمایش مناطق مرزی با تأکید بر ایران، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال پنجم، شماره اول، 191-173.
هاشمیان بجنورد، ناهید؛ و بنی‌هاشم راد، سید علی (1391)، بررسی چالش‌ها و فرصت‌های موجود در شهرهای مرزی با مدل سازی سیستم‌های پویا، همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت؛ چالش‌ها و رهیافت‌ها، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1289-1283.
Alvarez, R. Jr. (1995). The Mexican–US border: The making of anthropology of Borderlands. Annual Review of Anthropology, 24, 447–470.
Banai, R. & Wakolbinger, T. (2011). a Measure of Regional Influence with the Analytic Network Process, Journal of Socio-Economic Planning, 45(4), pp. 165-173.
Boudeville, J.R. (2000), Problem of Regional Economic planning, Edinburgh: Edinburgh University Press.
Chung, S.H., Lee, A.H.L. & Pearn, W.L. (2005), Analytic Network Process (ANP) Approach for Product Mix, Planning in Semiconductor Fabricator, International Journal of Production Economic, 96, pp. 15-36.
Herzog, L. A. (2000). Cross-border Planning and Cooperation, in The U.S.-Mexican Border Environment: A Road Map to 2020, San Diego, Ed. by P. Ganster. San Diego: Southwest Center for Environmental Policy (SWERP) and IRSC, pp.139-161.
Perkamann, M. (2003). Cross – Border Regions in Europe, Significance and Drivers of Regional Cross–Border Cooperation, European Urban and Regional Studies, Vol. 10, Na 2, pp 156-167.
Petrakos, G. (2000). The Spatial aspects of development in South- Eastern Europe, Journal of Integration and Transition in Europe: The economic geography of interaction, London: Routledge, 38-68.
Taylor, E & Francis, A. (2006). Security and border security policies: Perimeter or smart border? A comparison of the European Union and Canadian ‐ American border security regimes, Journal of borderlands studies, 21 (1), pp. 3-21.