ارزیابی پدیدۀ خزش شهری با بهره‌گیری از رویکرد تحلیل اثرات متقابل (مطالعۀ موردی: شهر رشت)

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

یکی از موضوعات حائز اهمیت در کشورهای جهان سوم به چگونگی رشد کالبدی و نحوه توسعه فیزیکی شهرها باز می‌گردد که در این چارچوب، چگونگی وقوع پدیده خزش شهری به یک مشخصه اصلی در بسیاری از شهرهای در حال توسعه تبدیل شده است. بطوری‌که با رشد چشمگیر شهرها در مدت کوتاه شاهد عدم توانایی ارائه خدمات برای جمعیت شهری هستیم و طبیعتاً با از بین رفتن زمین‌های اطراف شهرها روبرو شده‌ایم. از این حیث هدف اصلی از انجام این پژوهش، شناسایی و ارزیابی عوامل کلیدی مؤثر بر پدیده خزش شهری می‌باشد. در این راستا ابتدا با استفاده از مدل تحلیلی هلدرن، پدیده خزش در شهر رشت مورد بررسی و سپس با استفاده از مطالعه اسناد و طرح‌های فرادست و با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان 19 عامل مؤثر بر این پدیده شناسایی گردید. در گام بعدی با استفاده از روش تحلیل اثرات متقابل و نرم‌افزار میک‌مک، عوامل کلیدی بررسی شدند. در ارزیابی گسترش فیزیکی شهر رشت در نیم قرن اخیر با استفاده از مدل تحلیلی هلدرن، مشخص شد 69 درصد از رشد فیزیکی تحقق یافته در شهر مربوط به رشد جمعیت و 31 درصد رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال بوده که به کاهش تراکم ناخالص جمعیت و افزایش سرانة ناخالص زمین شهری منجر گشته است. تحلیل اثرات متقابل 19 عامل مؤثر بر پدیده خزش و گسترش افقی شهر رشت نشان داد که چهار عامل (سیاست‌های سهل انگارانه شهرسازی، قوانین ناکارآمد شهری، بورس بازی زمین، مسکن و سیاست‌های طرح جامع) به عنوان عوامل کلیدی در این پدیده نقش داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of urban creep phenomenon using analysis approach Interactions (Case Study: Rasht)

نویسندگان [English]

  • nima hajati ziabari 1
  • Rasoul samadzadeh 1
1 Department of Geography, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran
2
احمدی، طالب، شاه مرادی، بهزاد، حبیبی، کیومرث (1393). اثرات پراکنده‌رویی شهری بر سامانه محیطی شهر و پیرامون، مطالعه موردی: شهر کرج، پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، گروه شهرسازی، دانشگاه هنر و معماری دانشگاه کردستان.
پورمحمدی، محمدرضا، جام کسری، محمد (بهار 1390)، تحلیلی بر الگوی توسعه ناموزون تبریز، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 25، شماره 100، صص: 54 – 31.
حاتمی نژاد، حسین، قربانی، رامین، فرهادی، ابراهیم (بهار 1398)، بررسی روند توسعه فیزیکی کلان شهر کرمانشاه و ارائه الگوی بهینه جهات رشد، آمایش جغرافیایی فضا، سال 9، شماره 31، صص: 112-91.
حیدری، اکبر (پاییز و زمستان 1391). تحلیل فضایی ـ کالبدی توسعه آتی شهر سقز با تأکید بر شاخص‌های رشد هوشمند شهری با استفاده از مدل آنتروپی شانون، جغرافیا و توسعه شهری، سال یکم، شماره 2، صص: 94-67.
داداش پور،‌هاشم، تقوایی، علی اکبر، قانع، نرگس (بهار 1393). بررسی ظرفیت توسعه میان افزا در فضاهای موقوفه شهری، مطالعه موردی: ناحیه سه منطقه دو شهر یزد، مطالعات شهر ایرانی ـ اسلامی، شماره 15، صص: 78-63.
رحیمی، اکبر (زمستان 1397). ارزیابی رشد اسپرال تبریز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و مدل سازی توسعه احتمالی، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال29، شماره 72، صص: 124-109.
زالی، نادر، علیلو، مهدی، آزاده، سیدرضا (زمستان 1393). تحلیل بر توان جمعیت پذیری کلان شهر تبریز با تأکید بر الگوهای نوین توسعه شهری، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 5، شماره نوزدهم، صص: 90-73.
زیاری، کرامت الله، قدیری، محمود، دستا، فرزانه (تابستان 1393). سنجش و ارزیابی الگوی گسترش فیزیکی شهر یزد، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 46، شماره 2، صص: 272-255.
شکرگزار، اصغر، جمشیدی، زهرا، جمشیدی، پروانه (زمستان 1394). ارزیابی اصول و راهکارهای رشد هوشمند شهری در توسعه آتی شهر رشت براساس مدل تراکم جمعیتی هلدرن، جغرافیا و توسعه، سال 13، شماره 41، صص: 64-45.
طرح جامع رشت (1386) .سازمان مسکن و شهرسازی گیلان، مشاور طرح کاوش.
قربانی، رسول، طاهونی، مهدیه (بهار 1398). بررسی رشد فرم فضایی – کالبدی شهر با استفاده از مدل‌های کمی مطالعه موردی: شهر سردرود، جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 23، شماره 67، صص: 262-243.
کریم پور، نریمان (دی 1391). توسعه کالبدی ـ فضایی شهر کرمانشاه با تأکید بر نقش مهاجرت، استاد راهنما: محمد سلیمانی، پرویز ضیائیان، استاد مشاور: سیمین تولایی و طهمورث بهروزی نیا، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی.
محمدخان، شیرین، گنجائیان، حمید، شهری، سمیه، عباس زاده، امیرعلی (تابستان 1398). پیش بینی روند توسعه شهری به سمت مناطق مخاطره آمیز با استفاده از تصاویر چند زمانه مطالعه موردی: شهر مریوان، اطلاعات جغرافیایی، دوره 28، شماره 110، صص: 117-107.
محمدی ده چشمه، عبیات، مرتضی، عبیات، مصطفی (بهار 1398). پیوندهای روستا-شهری، مبنای توسعه ناحیه‌ای مورد پژوهی: شهرستان اهواز، جغرافیا و توسعه، سال 17، شماره 54، صص: 74-51.
نسترن، مهین، یزدی، آرزو، مطلوبی، فاطمه (پاییز و زمستان 1392). تحلیل ابعاد کالبدی ـ اجتماعی رشد هوشمند در شهر اصفهان، پژوهش هنر، سال 3، شماره ششم، صص: 29-17.
وارثی، حمیدرضا، رجایی جزین، عباس، قنبری، محمد (بهار و تابستان 1391). تحلیلی بر عوامل خزش شهری و رشد فیزیکی شهر گناباد با استفاده از مدل‌های آنتروپی و هلدرن، آمایش سرزمین، سال 14، شماره 6، صص: 100-79.
Bhat, P., ul Shafiq, M., Mir, A. & Ahmed, P. (2017). Urban sprawl and its impact on landuse / land cover dynamics of Dehradun City, India, International Journal of Sustainable Built Environment, 6, pp. 513–521.
Cilliers, S., du Toit, M., Cilliers, J., Drewes, E. & Retief, F. (2014). Sustainable urban landscapes: South African perspectives on transdisciplinary possibilities. Landscape and Urban Planning, 125, PP. 260-270.
Gargiulo, C. & Zucaro, F. (2015). Smartness and urban resilience. A model of energy saving. Tema. Journal of Land Use, Mobility and Environment, 8(Special Issue ECCA 2015), pp.81-102.
Khila, R., Shawn, B. & Eric, L. (2017). Urban hypotheses and spatiotemporal characterization of urban growth in the Treasure Valley of Idaho USA Applied Geography. Applied Geography, Volume 79, pp.11-25.
Liu, Y., Fan, P., Yue, W. & Song, Y. (2018). Impacts of land finance on urban sprawl in China: The case of Chongqing, Land Use Policy Journal, Volume 72, pp. 420-432.
Ooi, J. & Le, T. (2013). The spillover effects of infill developments on local housing prices, Regional Science and Urban Economics, Volume 43, pp. 850–861.
Roth, M. (2000). The Impact of design Upon Urban Infill Development. Virginia olytechnic institute and State University.
Tian, Li., Yongfu, L., Yaqi, Y. & Boyi, W. (2017). Measuring urban sprawl and exploring the role planning plays: A shanghai case study, Land Use Policy Journal, Volume 67, pp. 426-435.
Wu, J., Jenerette, G., Buyantuyev, A. & Redman, C. (2011). Quantifying spatiotemporal patterns of urbanization: The case of the two fastest growing metropolitan regions in the United States. Ecological Complexity, Volume 8(1), pp.1-8.