شناسایی و بررسی وضعیت موجود تغییرات اقلیمی و چالش‌های آن در تاب‌آوری بوم شناسانه

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استاد گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

چکیده

افزایش جمعیت، گسترش شهرها، افزایش فعالیت‌های صنعتی و سایر فعالیت‌های انسانی منجر به بروز تغییرات اقلیمی شده است که افزایش دما، شکل‌گیری جزایر گرمایی شهری، تشدید رویدادهای آب‌ و هوایی و غیره از مهم‌ترین عواقب آن محسوب می‌شود. در جهت حل این چالش، در سال‌های اخیر راهکارهای مقابله با این تغییرات در قالب راهبردهای کاهشی و انطباقی در دستور کار بسیاری از کشورها قرار گرفته است. در این راستا پژوهش به دنبال آن است تا وضعیت موجود تغییرات اقلیمی و چالش‌های حاصل از آن را شناسایی نمایید و معیارها و شاخص‌هایی را که در این موضوع مطرح است را با تحلیل کیفی در جهت دستیابی به یک مسیر و نقشه راهبردی شناسایی نماید و به تعیین مؤلفه‌ها و چالش‌های تغییرات اقلیمی بپردازد و سپس با روشی آینده‌پژوهانه از طریق روش دلفی، پیشران‌ها و سناریوها موجود را تجزیه و تحلیل نماید. نتایج مقاله نشان می‌دهد که مهم‌ترین چالش حاصل از تغییرات اقلیمی، تشدید وقوع سیل می‌باشد و بعد محیطی یعنی فضاهای سبز و باز و همچنین حفاظت از رودخانه‌های داخل و پیرامون شهر، بیش از سایر ابعاد در دستیابی به تاب‌آوری اقلیمی اهمیت دارد. لذا کاربست عوامل مذکور و سنجش موفقیت آن، می‌تواند بسترهای لازم برای اقدام در سایر شهرهای مجموعه شهری را فراهم کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identify and review the current state of climate change and its challenges in ecological resilience

نویسندگان [English]

  • sanaz manaflouyan 1
  • Zahra Sadat Saeideh zar Abadi 2
  • Mostafa Behzadfar 3
1 PhD Student in Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Professor, Department of Urban Planning, University of Science and Technology, Tehran, Iran
چکیده [English]

Population growth, urban sprawl, industrial activity and other human activities have led to climate change, with rising temperatures, the formation of urban heat islands, exacerbating weather events, and more. In order to solve this challenge, in recent years, solutions to deal with these changes in the form of reduction and adaptation strategies have been on the agenda of many countries. In this regard, the research seeks to identify the current situation of climate change and the resulting challenges, and the criteria and indicators in this issue by qualitative analysis through to achieve a path and map Identify a strategy and identify the components and challenges of climate change and then analyze the existing drivers and scenarios in a futuristic way through the Delphi method. The results of the article show the most important challenge from climate change is the intensification of floods, and the environmental dimension, i.e. green and open spaces, as well as the protection of rivers in and around the city, is more important than other dimensions in achieving climate resilience. Therefore, the application of these factors and the measurement of its success, can provide the necessary grounds for action in other cities of the urban complex.

کلیدواژه‌ها [English]

  • component identification
  • climate change
  • ecology
اسمعیل‌نژاد، مرتضی و دیگران­(1394)، ارزیابی و پهنه‌بندی آلودگی هوای کلانشهر تبریز، برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5(19): 186-173.
بابایی فروشانی، زهرا و اربابان اصفهانی، آرش­(1394)، بررسی عوامل محیطی اکولوژیک در شکل‌دهی به هویت شهرهای ایرانی- اسلامی، همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد.
بدری، سید علی(1394)، متاسوات، ابزاری استراتژیک برای گردشگری پایدار (مورد مطالعه: روستای میغان)، برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، ش 13، صص: 50- 29.
بزرگی، محمدرضا­(1388)، روش‌های پژوهش در حوزه آینده‌اندیشی، علوم اجتماعی، 14: 19-14.
بیتی، حامد(1393)، تحلیل سامانه حمل و نقل اتوبوسهای تندرو شهری (BRT) و سنجش تحولات و تاثیرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن بر حوزه­های پیرامون در کلانشهر تبریز، جغرافیا و برنامه­ریزی 18(49): 53-19.
پریور، پرستو­(1392)، بررسی کاربرد مدل‌های مفهومی رویکرد جدید اکولوژی شهری و کاربرد آن‌ها در دستیابی به پایداری محیط زیست شهری، شهرنگار، 64 و 65: 59-48.
پدرام، عبدالرحیم­(1388)، آینده‌پژوهی، مفاهیم و روش‌ها، فصل‌ اول: آینده‌پژوهی حوزه‌ای نو برای کند و کاو، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، چاپ اول، تهران.
تیموری، راضیه(1395)، ارزیابی سرانه دسترسی پارک­ها و فضاهای سبز شهری با رویکرد اکولوژیکی، نمونه موردی: پارک­های محله­ای کلانشهر تبریز، جغرافیا و توسعه شهری، 3(2): 33-19.
تیموری، راضیه­(1395)، الگوسازی ساختار اکولوژیکی توسعه فضای سبز شهر با رویکرد آینده­پژوهی، نمونه موردی کلانشهر تبریز، مقاله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تبریز. تبریز.
جدی، علی(1398)، راهبرد کاهش مخاطرات طبیعی در ایران بر مبنای حقوق و روابط بین­الملل، مدیریت مخاطرات محیطی 6(1): 16-1.
حافظ‌نیا، محمدرضا­(1389)، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، سمت، چاپ اول، تهران.
رحیمی، اکبر­(1392)، ارزیابی توسعه فضایی – کالبدی با تاکید بر توسعه میان­افزا، نمونه موردی: کلانشهر تبریز، مقاله دکتری، دانشگاه تبریز، تبریز.
رضایی، محمدرضا­(1392)، ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی؛ مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران، مدیریت بحران، ش 3، صص: 38-27.
رضایی، محمدرضا(1394)، برنامه‌ریزی راهبردی فضایی شهرهای کوچک اندام با استفاده از مدل متاسوات، (مطالعه موردی: شهر تفت در استان یزد)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، ش4، صص486-468.
رضایی بنفشه، مجید(1387)، بررسی و شناخت پدیده جزیره گرمایی در کلانشهر تبریز، اندیشه جغرافیایی، 2(3): 132-112.
رفیعیان، مجتبی و دیگران (1391)، تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور (CBDM)، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 15، ش4، صص: 41-19.
دانشپور، سید عبدالهادی و لطفی، احمدرضا­(1395)، تحلیل و ارزیابی احیای اکولوژی شهر با تاکید بر متابولیسم شهری، طراحی مهندسی و اکولوژی منظر، ش 2، صص: 12-1.
سام آرام، عزت‌الله و منصوری، سمانه­(1396)، تبیین و بررسی مفهوم تاب‌آوری اجتماعی و ارزیابی تحلیلی شاخص‌های اندازه‌گیری آن، برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، ش 32، صص: 31-1.
شکری فیروزجاه، پری (1396)، تحلیل فضایی میزان تاب‌آوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات طبیعی، برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 2(2):44-27.
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران (1388)، تعریف مجموعه شهری و تبیین شاخص‌های آن، وزارت مسکن و شهرسازی ایران. تهران.
صادقی، امین و دین‌پژوه، یعقوب (1396)، پیش‌بینی روند دمای کمینه و بیشینه شهر تبریز تحت شرایط تغییر اقلیم در دوره آتی، کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در مهندسی کشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی، دانشگاه جامع علمی کاربردی سازمان همیاری شهرداری‌ها، کرج.
طبائیان، سیدکمال (1388)، آینده‌پژوهی، مفاهیم و روش‌ها، فصل‌هشتم: دلفی یکی از فنون مورد استفاده در آینده‌‌پژوهی، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، چاپ اول، تهران.
عباس‌نیا، سید محمد و عبدی، مرجان (1392)، آینده‌پژوهی مدیریت شرکت‌های دانش‌ بنیان در ایران 1404، اولین همایش ملی آینده‌پژوهی، دانشگاه تهران، تهران.
عزیزی، قاسم (1383) تغییر اقلیم، قومس، چاپ اول، تهران.
عساکره، حسین و اکبرزاده، یونس (1396)، شبیه‌سازی تغییرات دما و بارش ایستگاه سینوپتیک تبریز طی دوره (2100- 2010) با استفاده از ریزمقیاس نمایی آماری (SDSM) و خروجی مدل CanESM2، جغرافیا و مخاطرات محیطی، 21: 174-153.
عشقی چهاربرج، علی­(1396)، ارزیابی تاب­آوری کالبدی شهر در برابر زلزله‌های احتمالی؛نمونه موردی: منطقه یک شهرداری تهران، برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 2(8): 26-11.
عظیمی، فرانک­(1391)، مطالعه جزیره حرارتی تبریز با پردازش تصاویر ماهواره‌ای، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم محیطی و معماری، دانشگاه تبریز.
غیاثوند، ابوالفضل و عبدالشاه، فاطمه­(1394)، شاخص‌های تاب‌آوری اقتصادی، روند، ش 71، صص: 106-79.
فاتح‌راد، مهدی(1392)، مختصات روش‌شناختی فرا رشته آینده‌پژوهی به مثابه یک فرا پارادایم یکپارچه، مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 6(1): 161-135.
فرزاد بهتاش، محمدرضا­(1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلانشهر تبریز، هنرهای زیبا، 18(3): 42-33.
فرزادبهتاش، محمدرضا­(1393)، تبیین ابعاد اجتماعی تاب­آوری شهری، مطالعه موردی: شهر تبریز، مقاله دکتری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز.
قائدرحمتی، صفر و خاوریان گرمسیر، امیررضا­(1395)، نقش تکنیک متاسوات در برنامه­ریزی راهبردی گردشگری شهر یزد، برنامه­ریزی و آمایش فضا، ش 20، صص: 206-179.
قربانی، رسول و دیگران­(1392)، تحلیل تناسب اراضی (LSA) برای توسعة شهری در محدودة مجموعة شهری تبریز با استفاده از روش تحلیل فرایند سلسله مراتبی، جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­­ای، 8: 14-1.
کاظمی، داود­(1394)، تدوین چارچوب مفهومی جهت سنجش مؤلفه­های مؤثر بر تاب­آوری شهر در برابر بحران (زلزله)، نمونه موردی: شهر تهران، مقاله دکتری رشته شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران.
کاویانی، محمدرضا و علیجانی، بهلول­(1390)، مبانی آب و هواشناسی، سمت، چاپ هفدهم، تهران.
محمدی ده‌چشمه، مصطفی­(1391)، نگرشی بر ناگفته‌های مکتب شیکاگو در مطالعات شهری، سپهر، دوره 21، ش 84، صص: 39-36.
محمدی سرین دیزج، مهدی و احدنژاد، محسن­(1395)، ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله، مورد مطالعه: شهر زنجان، تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3(1): 114-103.
محمودزاده، حسن(1393)، ارزیابی و تحلیل اکولوژیک توسعه فضایی کلانشهر تبریز، مقاله دکتری رشته جغرافیا و برنامه-ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز
مرادی‌پور، حجت‌الله و نوروزیان، مهدی­(1384)، آینده‌پژوهی، مفاهیم و روش‌ها، رهیافت، 36: 50-45.
معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تبریز­(1392)، گزارش ضوابط و مقررات طرح تفصیلی، شهرداری تبریز، تبریز.
ملکی، سعید و دیگران (1396)، ارزیابی طیف تاب­آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های برنامه ریزی، نمونه موردی: شهر ایلام، برنامه­ریزی توسعه کالبدی، 2(5): 20-9.
موحد، سپیده و طبیبیان، منوچهر­(1397)، تحلیل نگرش‌ها و بهره‌گیری از دانش بوم شناسی شهری در برنامه‌ریزی، با نگاهی بر نمونه‌های موردی از برنامه‌های ملی تا محلی، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیستم، ش2، صص:189-169.
مهندسین مشاور زیستا­(1388)، طرح مجموعه شهری تبریز، بخش اول و دوم، وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی، تبریز.
مهندسین مشاور فرنهاد­(1384)، طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه مشهد، جلد اول: مبانی نظری مطالعات و برنامه‌ریزی، ویرایش دوم.
مهندسین مشاور نقش محیط­(1391)، طرح توسعه و عمران (جامع) شهر تبریز، گزارش محیطی وضع موجود، جلد اول و دوم، وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی، تبریز.
میکائیلی، علیرضا و صادقی بنیس، مژگان­(1389)، شبکه‌های اکولوژیکی شهر تبریز و راهکارهای پیشنهادی برای حفظ و توسعه آن، پژوهش‌های محیط زیست، ش 2، صص: 52-43.
ناصری، محسن و احدی، محمد صادق­(1395)، ارزیابی سیاست­های جمهوری اسلامی ایران در خصوص تغییر اقلیم، راهبرد اجتماعی فرهنگی، 21: 48-21.
نپوری‌زاده، بهنام (1388)، آینده‌پژوهی، مفاهیم و روش‌ها، فصل‌ نهم: سناریو ابزاری برای تصمیم‌گیری بلند مدت، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، چاپ اول، تهران.
نعیمی، کیومرث و پورمحمدی، محمدرضا (1395)، شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاه‌های فرودست شهری سنندج با تأکید بر کاربرد آینده‌پژوهی، مطالعات شهری، 20: 64-53.
واعظی، سید کمال و دیگران (1396)، آینده‌پژوهی در علوم انسانی با رویکرد مدیریت دانش، ملاحظات، دستاوردها و اثرات، مدیریت سازمان‌های دولتی، 5(3): 46-31.
یزدانی، محمد حسن و دیگران (1397)، ریزپهنه‌بندی آسیب‌پذیری شهرها در مقابل خطر سیلاب (مطالعه موردی: شهر تبریز)، امداد و نجات، 9(36): 44-33.
Holling, C.S.,1973. "Resilience and stability of ecological Systems"Annual Review of Ecology and Systematics, 4,pp.1-23m
Klein, R.J. N and Thomalla, F.2003, Resilience to natural hazards: how useful is this concept? Environmental Hazards5 (1–2) (2003), pp. 35–45.
Maguire B & Hagen PC, .2007. "Disasters and communities: understanding social resilience". The Australian Journal of Emergency Management, 22, pp. 16-20.
Mieler Danielle Hutchings, Dana Brechwald (2012). Regional resilience initiative: policy agenda for recovery. Earthquake and Hazards Specialist.
Mayunga, S.B. 2006. "The concept of resilience revisited", Disasters 30 (4) (2006), pp. 433–450.