تدوین الگوی روابط متقابل انسان و محیط با تأکید بر روانشناسی محیطی در خانه‏ های قاجاری (مورد: خانه ‏های قاجاری تبریز

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه معماری،واحد اهر،دانشگاه آزاد اسلامی،اهر،ایران

2 استادیار گروه معماری،واحد اهر،دانشگاه آزاد اسلامی،اهر،ایران

3 استادیارگروه شهرسازی،واحد تبریز،دانشگاه آزاد اسلامی،تبریز،ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر ایجاد مدل و الگویی برای تحلیل روابط متقابل انسان و محیط با تأکید بر روانشناسی محیطی در خانه ‏های قاجاری تبریز است. بر این اساس، به دلیل نبود پایۀ نظری، محققان با استفاده از روش گراندد تئوری، اقدام به مفهوم ‏‏سازی این الگو بر مبنای خانه ‏های قاجاری تبریز نمودند. بر این اساس، جهت جمع‏ آوری داده‏ های مورد نیاز، از تعداد 25 خبره و کارشناس در حوزۀ روانشناسی محیطی و میراث تاریخی و معماری، مصاحبه ‏های عمیق به عمل آمد و تعداد 625 کد اولیه به دست آمد و این تعداد پس از مقایسۀ مقولات به 125 مقولۀ ثانویه کاهش یافت. در نهایت پس از غربال‏گری و کدگذاری محوری، مقوله‏ های ساخته شده شامل 3 مقولۀ اصلی با 40 زیر مقوله شدند. بر این اساس، عوامل علی، سه مقولۀ «نیازهای مادی و معنوی انسان» جهان‏بینی یا اندیشۀ انسان» و «کالبد محیطی» را شامل شدند. در رابطه با عوامل مداخله‏ گر عواملی نظیر" تجربیات گذشته"، " انگیزه ها"، " مکانیزم دفاعی ذهنی فردی"، "فرهنگ"، "باورها"، و... بدست ‏آمد. همچنین در زمینۀ عوامل زمینه ‏ای، عناصری همچون "نیازهای مادی"، " نیازهای ذهنی"، " نیازهای معنوی"، " زمینه های فردی اندیشه"،" زمینه های اجتماعی اندیشه" و ... انتخاب شدند. در سطح راهبردها ، مقوله ‏هایی نظیر «تأمین نیازهای انسان توسط خانه ‏ها»، «استفاده از نظرات متخصصان رشته ‏های گوناگون در طراحی»، «طراحی انسان‏ مدارانه با تأکید بر تعادل روابط انسان و محیط» و ... شناسایی گردیدند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Developing a model of human-environment interactions with emphasis on environmental psychology in Qajar houses Case: Qajar houses of Tabriz

نویسندگان [English]

  • Golnaz Pakravan 1
  • Asadollah Shafizadeh 2
  • Mirsaeed Moosavi 3
1 Department of Architecture, Ahar Branch, Islamic Azad University, Ahar , Iran
2 Assistant Professor, Department of Architecture, Ahar Branch, Islamic Azad University, Ahar, Iran
3 Department of Urbanism, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz , Iran
چکیده [English]

The aim of this study is to create a model for analyzing human-environment interactions with emphasis on environmental psychology in Qajar houses in Tabriz. Accordingly, due to the lack of theoretical basis, researchers using the Grand Theory method to conceptualize this model based on the Qajar houses of Tabriz. Accordingly, in order to collect the required data, in-depth interviews were conducted with 25 experts in the field of environmental psychology, historical heritage and architecture, and 625 initial codes were obtained. The comparison of categories was reduced to 125 secondary categories. Finally, after screening and axial coding, the created categories were included in 3 main categories with 40 subcategories. Accordingly, causal factors included the three categories of "human material and spiritual needs", "worldview or human thought" and "environmental body". In relation to the intervening factors, factors such as "past experiences", "motivations", "individual mental defense mechanism", "culture", "beliefs", etc. were obtained. Also in the field of contextual factors, elements such as "material needs", "mental needs", "spiritual needs", "individual contexts of thought", "social contexts of thought" and ... were selected. At the level of strategies, categories such as "meeting human needs by homes", "using the opinions of experts in various fields in design", "humanistic design with emphasis on the balance of human-environment relations" and ... Became.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human-Environment Relationships
  • Environmental Psychology
  • Grounded Theory
  • Qajar Houses of Tabriz
استراس، آنسلم، کوربین، جولیت، 1385، اصول روش تحقیق کیفی(نظریه مبنایی؛رویه‌هاوشیوه‌ها)، ترجمۀ رحمت الله رحمت پور، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
اسمعیلی سنگری، حسین، عمرانی بهروز، 1393، تاریخ و معماری خانه‌های تبریز قدیم، چاپ اول، انتشارات فروزش، تبریز.
امامقلی، ع.، آیوازیان، س.، زاده محمدی، ع.، اسلامی، س.، 1391، روانشناسی محیطی عرصه مشترک معماری و علوم رفتاری، فصلنامه علوم رفتاری، دوره 4، شماره14، صص 23-44.
آلتمن، ایروین، 1975، محیط و رفتار اجتماعی(خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام)، مترجم: علی نمازیان، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1382
بانی مسعود، امیر، 1388، معماری معاصر ایران در تکاپوی بین سنت و مدرنیته، چاپ اول، نشر هنر معماری قرن، تهران
براتی، ناصر و سلیمان‏نژاد، محمد، 1390، ادراک محرک‌ها در محیط کنترل شده و تأثیر جنسیت بر آن نمونه مورد مطالعه : دانشجویان دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، دوره 8، شماره 17، شهریور، صفحه 19-30.
برق جلوه، شهیندخت، 1383، برنامه شناسایی و تحلیل محیط‌های کالبدی، نشریه ی هنرهای زیبا، شماره 19، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، 39-48
پرتال شهرداری تبریز(www.tabriz.ir)
خامنه‏زاده، حنانه (1396)، مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در زیست-جهان خانه ایرانی مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانی ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی، نشریۀ علمی‌باغ نظر، 14 (49): 44-33.
شاهچراغی، آزاده، بندرآباد، علیرضا، 1396، محاط در محیط کاربرد روان شناسی محیطی در معماری و شهرسازی، چاپ سوم، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
صالحی‏نیا، مجید و نیرومند شیشوان، مهدیه، 1397، تبیین نقش مولفه‌های منظر حسی مبتنی بر حواس در کیفیت ادراک حسی محیطی گذر ارگ جدید تبریز، مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شمارۀ 31، صص 19-32.
فکوهی، ناصر، 1383، انسان شناسی شهری، نشر نی، تهران
الکساندر، کریستوفر، 1386، معماری و راز جاودانگی راه بی زمان ساختن، ویراست دوم، مترجم: مهرداد قیومی بیدهندی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
گروتر، یورک کورت، 1393، زیبایی‏شناسی در معماری (ترجمۀ جهانشاه، پاکزاد و عبدالرضا همایون)، ویراست دوم، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
گلکار، ک، 1380، مولفه‌های سازنده کیفیت شهری، نشریه صفه، سال یازدهم، شماره 32
گیفورد، رابرت، 1997، ادراک و شناخت محیطی، مترجم: نسرین دهباشی، فصلنامه معماری و فرهنگ، سال اول، شماره 2و3
لنگ، جان، 1386، آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط، مترجم: علیرضا عینی فر، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران.
مطلبی، قاسم، 1380، روان شناسی محیطی دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری، نشریه هنرهای زیبا، شماره10، 52-67
مک اندرو، فرانسیس تی، 1387، روان شناسی محیطی، مترجم: غلامرضا محمودی، انتشارات زرباف اصل، تهران.
ناری قمی، مسعود، قره بیگلو مینو، 1394، الگو واره دانش روان شناسی محیط در تعامل با اندیشه ی اسلامی، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره ششم، بهار 1394، سال سوم، 19-38
نژادابراهیمی، احد، 1393، حصار نجفقلی خان و شکل گیری و توسعه تبریز در عهد قاجار، فصلنامه پژوهشی مطالعات میان رشته‌ای تاریخ و تاریخ نگاری بررسی‌های نوین تاریخی، دوره جدید، سال اول، شماره اول، صص107-121
نقره کار، عبدالحمید، مظفر فرهنگ و تقدیر سمانه، 1393، بررسی قابلیت‌های فضای معماری برای ایجاد بستر پاسخگویی به نیازهای انسان از منظر اسلام، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، صص21-34.
نقی زاده، محمد، استادی مریم، 1393، مقایسه تطبیقی مفهوم ادراک و فرآیند آن در فلسفه و روان شناسی محیط و کاربرد آن در طراحی شهری، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره سوم، سال اول، 3-14
هاشم‏پور، پریسا، کی‏نژاد محمدعلی (1391)؛ ارتقای کیفی خانه با عنصر خیرخواهی، نشریۀ مسکن و محیط روستا، شمارۀ 140، 28-13.
Bell A. Paul, Thomas C. Greene, Jeffrey D. Fisher, Andrew Baum. (2001). Environmental Psychology, Fifth Edition, Wards Worth Group/ Thomson Learning, USA.
Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (3rd ed.). Sage Publications, Inc. https://doi.org/10.4135/9781452230153.
Craik, Kenneth H. (1970). Environmental Psychology, in New Directions in Psychology 4, New York: HOH.
Creswell, J.W. (2013). Qualitative inquiry & research design: choosing among the five approaches. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications, Inc.
Joye Y. (2007). Architectural Lessons from Environmental Psychology: The Case of Biophilic Architecture, Review of General Psychology. DOI: 10.1037/1089-2680.11.4.305.
Kopec, Doc, (2006), Environmental Psychology for Design Fairchild Publication, Inc, New York.
Lakhani A, Zeeman H (2019). Brain activity, underlying mood and the environment: A systematic review. Journal of Environmental Psychology, 65, Article 101321. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2019.101321.
Lange, F., & Dewitte, S. (2019). Measuring pro-environmental behavior: Review and recommendations. Journal of Environmental Psychology, Vol.63. (pp.92-100). http://doi.org/10.1016/J.Jenvp.2019.04.009.
Pallasmaa K (2012). The eyes of the skin: architecture and the senses, Chichester, Est Sussex, United Kingdom: Wiley, A John Wiley and Sons, Ltd, Publication.
Prohansky, H.M., Ittelson, W.H., & Rivlin. L.G. (Eds). (1976). Environmental Psychology: People and Their Physical Setting. New York: Holt, Rinehart & Winston
Roster, C.A., & Ferrari, J.R., & Jurkat, M.P. (2016). The dark side of home: Assessing possession clutter on subjective well-being. Journal of Environmental Psychology, Vol.46. (pp.32-41). http://dx.doi.org/10.1016/J.Jenvp.2016.03.003
Shin, J.H. (2016). Toward a theory of environmental satisfaction and human comfor: A process-oriented and contextually sensitive theoretical framework. Journal of Environmental Psychology, Vol.45. (pp.11-21). http://dx.doi.org/10.1016/J.Jenvp.2015.11.004.
Wachs, Th.D. (2013). Relation of maternal personality to perception of environmental chaos in the home. Journal of Environmental Psychology, Vol.34. (pp.1-9). http://dx.doi.org/10.1016/J.Jenvp.2012.11.003.