بررسی روند مشارکت شیعیان عراق در ساختار قدرت سیاسی این کشور از 2003 تاکنون و تاثیر آن بر نفوذ منطقه‌ای ایران

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه ازاد اسلامی، گرمسار، ایران

2 دانشیار جغرافیای سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 دانشیار جغرافیای روستایی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

چکیده

پس از فروپاشی رژیم بعث عراق این کشور به دورانی گام نهاد که مهم‌ترین ویژگی آن به قدرت رسیدن بازیگران داخلی جدید در ساختار سیاسی است. با توجه به تغیرات پیش آمده در کشور عراق پس از سال ۲۰۰۳، شیعیان که در طول تاریخ عراق در موضع ضعف قرار داشتند توانستند نفوذ قابل توجهی در ساختار دولت عراق به وجود آورند. هدف اصلی از انجام این پژوهش عبارت است از بررسی روند مشارکت شیعیان عراق در ساختار قدرت سیاسی این کشور از 2003 تاکنون و تاثیر آن بر نفوذ منطقه‌ای ایران است. سوال اصلی رساله این است که مشارکت شیعیان عراق در ساختار قدرت سیاسی این کشور از 2003 تاکنون چگونه بوده و تاثیر آن بر نفوذ منطقه‌ای ایران تا چه اندازه حائز اهمیت است؟ این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و براساس منابع کتابخانه‌ای نگاشته شده است. نتایج مقاله نشان می دهد که ساختار قدرت سیاسی در عراق بعد از 2003 زمینه کنشگری شیعیان عراق را در کنار سایر گروه ها فراهم کرده است. شیعیان عراق از تاثیر گذارترین گروه های سیاسی در عرصه سیاسی عراق خواهند بود. پیوند فرهنگی و مذهبی شیعیان ایران و عراق می تواند ابزارهای نرم نفوذ منطقه ای ایران را تسهیل نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the participation of Iraqi Shiites in the structure of political power in Iraq since 2003 and its impact on the influence of the regions of Iran

نویسندگان [English]

  • Mehran Shirazi 1
  • Mohammad Akhbari 2
  • Majid Vali Shariat Panahi 3
1 PhD Student in Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran
2 Associate Professor of Political Geography, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor of Rural Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
چکیده [English]

After the collapse of the Ba'athist regime in Iraq, the country entered a period in which the most important feature is the rise to power of new domestic actors in the political structure. Due to the changes that have taken place in Iraq since 2003, the Shiites, who have been in a position of weakness throughout Iraq's history, have been able to exert significant influence on the structure of the Iraqi government. The main purpose of this study is to examine the trend of participation of Iraqi Shiites in the structure of political power in Iraq since 2003 and its impact on the influence of Iran's regions. The main question of the dissertation is what is the participation of Iraqi Shiites in the structure of political power in Iraq since 2003 and how important is its impact on the influence of Iran's regions? This article has been written by descriptive-analytical method and based on library sources. The results of the article show that the structure of political power in Iraq after 2003 has provided the ground for the activism of the Iraqi Shiites along with other groups. The Iraqi Shiites will be one of the most influential political groups in the Iraqi political arena. The cultural and religious bond of the Shiites of Iran and Iraq can facilitate the soft tools of Iran's regional influence

کلیدواژه‌ها [English]

  • regional influence
  • Iraqi Shiites
  • Iran
  • political participation
غلامی قمی، مصطفی،«نقش شیعیان و رهبران مذ­هبی در تحولات سیاسی و اجتماعی عراق در سده‌های اخیر»، فصلنامة شیعه­شناسی، سال پنجم، شمارة 17، 1386.
قاسمی، محمدعلی، «بازیگران مؤثر بر عراق آینده: منافع و سناریوها»، فصلنامة مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شمارة 1، 1389.
گراهام، فولر، شیعیان عرب، مسلمانان فراموش­شده، ترجمة خدیجه تبریزی، قم، شیعه‌شناسی، 1384.
میرکریمی، انتخابات پارلمانی در عراق، تهران، اداره کل آموزش و پژوهش معاونت سیاسی، کد پژوهش237، 1386.
ایزدی، پیروز (1393): «جهادیون افراطی و امنیت اروپا»، فصلنامه روابط خارجی، سال ششم، زمستان، شماره4، صفحات185-157.
ایزدی، جهانبخش (1390): «راهبردهای تحقق تعامل موثر و سازنده ایران در نظام بین الملل»، فصلنامه رهنامه سیاست‌گذاری، سال دوم، بهار 1390، شماره3، صفحات67-43.
بخشایش اردستانی، احمد(1396)، «سناریوهای تروریسم در عصر پساداعش»، گفتگو از عبدالرحمن فتح الهی، روزنامه ایران، شماره 6551، سوم مرداد.
کیان زاده، دانش(1384)، جنگ نامتقارن، تهران: انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی.
کالینز، جان، ام (1385)، جغرافیای نظامی (جلد دوم/جغرافیای فرهنگی)، ترجمه محدرضا آهنی و بهرام محسنی، انتشارات دانشگاه امام حسین (ع)
کمپ، جفری و رابرت‌هارکاوی(1383)، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه جلد اول پیشینه، مفاهیم و مسایل، ترجمه: سیدمهدی حسینی متین، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کوهن، سائول برنارد(1387)، ژئوپلتیک نظام جهانی، ترجمه عباس کاردان، انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران.
گلی زواره، غلامرضا(1393)، سیاست حزب بعث: ستیز همه جانبه بر ضد ارزش‌های دینی، مرکز تحقیقات اسلامی، مکتب اسلام، سال 45، شماره 7.
لاکست، ایو و ژیبلن، باتریس(1378)، عوامل و اندیشه‌ها در ژئوپلتیک، ترجمه علی فراستی تهران: نشر آمن.
مار، فب، 1380، تاریخ نوین عراق، ترجمه محمد عباس پور، مشهد، آستان قدس رضوی، جلد اول.
مجتهد زاده، پیروز(1381)­، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، انتشارات سمت.
محمّدی بیدختی، مهدی(1385)، بررسی نقش شیعیان عراق در تحولات سیاسی-اجتماعی این کشور پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکز.
مقدم، محسن(1392)، گروه‌های تروریستی از ظهور تا سقوط، تهران: نشر جانان.
مکنزی، کنت(1382)، جنگ نامتقارن، ترجمه عبدالمجید حیدری و محمدتمنایی، تهران: انتشارات دوره عالی جنگ.
مک دانل، دایان­­(1380)، مقدمه ای بر نظریه‌های گفتمان، ترجمه حسین نوذری، نشر فرهنگ گفتمان. تهران.
مک لین، جان(1381)، مبانی دیپلماسی چگونگی مطالعاله روابط میان دول، ترجمه: عبدالعلی قوام، انتشارات نشر قومس.
موثقی، سید احمد(1391)، جنبش‌های اسلامی معاصر، انتشارات سمت، تهران.
مولایی، حمید(1382)، شکست یا پیروزی، مجموعه مقالات تهاجم آمریکا به عراق، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مویر، ریچارد (1379)، درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه دره میر حیدر و صفوی، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
مینائی، مهدی(1386)، مقدمه ای بر جغرافیای سیاسی ایران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه.
نامی، محمد حسن؛ محمدپور، علی(1390)، جغرافیای کشور عراق با تأکید بر مسائل ژئوپلتیک، تهران، نشر سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. چاپ دهم.
نامی، محمدحسن و دیگران (1388)، نقش عوامل جغرافیای در انتخاب نهادها و پایتخت‌های حکومتی ایران، انتشارات سازمان جغرافیای نیروهای مسلح.
نامی، محمدحسن و علیرضا عباسی(1388)، تحلیل جایگاه ژئواکونومیک ایران در خاورمیانه، فصلنامه ژئوپلتیک، سال پنجم، شماره دوم.
نای، جوزف(1387)، قدرت نرم، ترجمه اصغر افتخاری، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
نجفی فیروزجایی، عباس، 1382. جریان­شناسی شیعیان عراق؛ جناح صدر، پژوهشنامه جنبش­های اسلامی خاورمیانه، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک.
هادیان، حمید(1383)، سیاست جدید امنیت منطقه‌ای عراق. ماهنامه همشهری دیپلماتیک. سال دوازدهم. شماره 16.
هال، استوارت(1382)، غرب و بقیه: گفتمان وقدرت، ترجمه حسین راعفر، تهران: انتشار نقش و نگار.
ویلی، جویس (۱۳8۳)، نهضت اسلامی شیعیان عراق، ترجمه مهوش غلامی، تهران: اطلاعات.
یوسفی، مهدی(1394)، مجموعه گزارش کشوری عراق، تهران: مؤسسه مطالعات بین­المللی انرژی.
المن، کالین­(1393)، «واقع گرایی». ببینید در: نظریه روابط بین‌الملل برای سده بیست و یکم، ویراسته مارتین گریفیتس، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
برزگر، کیهان­(1387)، «ایران، عراق جدید و نظام سیاسی- امنیتی خلیج فارس». تهران، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی؛ دفتر گسترش تولید علم.
چرنوف، فرد­(1388)، نظریه و زبرنظریه در روابط بین‌الملل. ترجمه علیرضا طیب. تهران: نشر نی.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال­(1388)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.
مشیرزاده، حمیرا­(1385)، تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل. تهران: سمت.
میرشایمر، جان(1393)، تراژدی قدرت­های بزرگ. ترجمه غلامعلی چگینی­زاده. تهران: نشر وزارت امورخارجه.
بزرگر، کیهان­(1388)، «منطقه­گرایی در سیاست­خارجی ایران». مجله مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شماره 5.
پوراحمدی، حسین و منصوریان، اصغر(1393)، «تغییرات سیاست خارجی امریکا و تحولات خاورمیانه». فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 7، شماره 4.
جمشیدی، محمد­(1394)، «تجدید توازن: استراتژی کلان ایالات متحده در دوره اوباما». پژوهشنامه علوم سیاسی، سال یازدهم، شماره 3.
درخشه، جلال و دیوسالار، مجید­(1390)، «عوامل همگرا و واگرا در روابط ایران و ترکیه پس از به قدرت رسیدن حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه در ترکیه». فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر رضا، دوره 3، شماره 7.
سریع‌القلم، محمود­(1395)، «نظام بین‌الملل و ژئوپلیتیک جدید خاورمیانه». پژوهشنامه علوم سیاسی. سال دوازدهم، شماره اول.
طارمی، کامران­(1395)، «ارزیابی نتایج استراتژی نظامی منطقه‌ای آمریکای اوباما». فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال هفدهم، شماره 7.
کامل، روح اله­(1383)، «مقدمه­ای بر رئالیسم تهاجمی». ماهنامه نگاه، سال 4، شماره 38.
کریمی فرد، حسین(1394)، «بررسی و نقد سیاست خارجی اوباما». فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، دوره 7، شماره 25.
محمدزاده ابراهیمی، فرزاد؛ ملکی، محمدرضا و امام جمعه‌زاده، سیدجواد(1395)، «راهبرد خاورمیانه‌ای اوباما؛ از واگذاری مسؤولیت تا همراهی محدود». فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، دوره 8، شماره 28.
مطلبی، مسعود و فلاح‌نژاد، علی(1392)، «هویت‌های سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا و دولت باراک اوباما». فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، دوره 5، شماره 17.
میرفخرایی، سیدحسن(1386)، «بحران استقرار سپر دفاع موشکی امریکا در اروپای شرقی: اهداف و پیامدها». مجله حقوق و سیاست، سال 9، شماره 22.
قناتی، فریبا(1393)، «دلایل همگرایی سیاست خارجی ترکیه و عربستان در قبال عراق جدید (2003-2013)». همایش علمی مقاله خلیج فارس، دانشگاه تربت حیدریه. ایران. تربت حیدریه.
میرشایمر، جان(1396)، «سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه؟». سخنرانی در موسسه مطالعات آمریکا و اروپا (یوریکا)، ایران، تهران.
میرشایمر، جان(1396)، «چشم انداز سیاست قدرتهای بزرگ در قرن 21». سخنرانی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران. ایران، تهران.
کبریایی زاده، حسین(1394)، «جنگ سرد در خاورمیانه». قابل دسترس در سایت ابرار معاصر تهران.
مطهرنیا، مهدی(1394)، «آینده روابط ایران و عربستان و نقش متغیرهای دخیل». قابل دسترس در سایت ابرار معاصر تهران.
احتشامی،انوشیروان.(1381)،"بنیاد گرایی اسلامی و اسلام سیاسی"،ترجمه:محسن اسلامی،فصلنامه علوم سیاسی سال پنجم شماره 18.
اسدی،علی اکبر.(1387)،"تحولات و مسائل جدید عراق و رویکرد ایران"،تهران انتشارات شادان.
اسدی،علی اکبر.(1393)،"خیزش داعش و بحران امنیتی در عراق و رویکرد ایران"،مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
اسلامی،محمد اسماعیل.(1385)،"فرهنگ علوم سیاسی"،جلد 2 مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
ایکنبری،جان.(1382)، "تنها ابر قدرت هژمونی امریکا در قرن 21"ترجمه عظیم فضلی پور ،تهران مؤسسه ابرار معاصر.
بنی‌هاشم،:میرقاسم.(1381)، "فرایند ملت سازی در خاورمیانه "کتاب خاورمیانه(1)،مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران.
ثقفی،عامری ناصر. (1385)،"عراق جدید تغییرات ژئوپلتیک"،فصلنامه راهبردی شماره39.
جرجیس،فواز.(1382)،"امریکا و اسلام سیاسی رویارویی فرهنگ‌ها یا تضاد منافع "،ترجمه سید کمال سروریان،انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
جوکار ،محمد صادق.(1387)، "جدال قدرت و دلایل نا ارامی‌های داخلی عراق"نیمه اردیبهشت همشهری دیپلماتیک،سال سوم.
زارعی،بهادر(1392)،"بنیادهای نظری جغرافیای سیاسی با تاکید بر اسلام و ایران"،انتشارات دانشگاه تهران.
غلامی ،طهمورث.(1390)،"رابطه پیچیده هویت دولت و امنیت در عراق"،مرکز بین المللی مطالعات صلح.
فاست،لؤیس.(1386)،"روابط بین المللی خاورمیانه"،ترجمه احمد سلطانی نژاد،تهران دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی
قوام،عبدالعلی و زرگر،افشین.(1387)،"دولت سازی ملت سازی و نظریه‌های رولبط بین الملل"اثار نفیس
مجموعه مقالات.(1384)،"ایران و خاورمیانه"،انتشارات مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
میرحیدر،دره(1383)،"اصول و مبانی جغرافیای سیاسی" ،تهران،نشر سمت.
نوروزی،نورمحمد و دیگران.(1382)،"چالش مشروعیت و بازسازی نظم سیاسی در خاورمیانه"،ترجمه اسدالله سلیمانی،معاونت پژوهشی:تهران دانشکده امام باقر.
واعظی ،محمود.(1388)،"ثبات سازی و امنیت در خلیج فارس و نقش متقابل عراق جدید و کشورهای منطقه"،معاونت پژوهشی سیاست خارجی (گروه مطالعات خاورمیانه و خلیج فارس).
علی­اکبر اسدی، استراتژی مهار ایران؛ ابعاد و چالش­های منطقه­ای، فصلنامه راهبرد، شماره 47، تابستان 1387، صص207ـ191.
کیهان برزگر، تضاد نقش­ها: بررسی ریشه‌های منازعه ایران و آمریکا بعد از حوادث 11 سپتامبر،  فصلنامه راهبرد، شماره 39، بهار 1385، صص170ـ 145.
فریدون برکشلی،تحریم­­های بین المللی آمریکاوکشورهای جهان سوم،فصلنامه راهبرد،شماره12،بهار1376
حاجی یوسفی، تهدیدات امنیتی منطقه­ای ایران پس از جنگ سرد: پیامدها و پاسخ­ها، فصلنامه سیاست خارجی، سال هیجدهم، شماره 3، پاییز 1383، صص649ـ611.
امیرحسین حسینی، راهبرد کنونی آمریکا در زمینه با سلاح­های کشتار جمعی و برنامه هسته­ای، ایران، فصلنامه سیاست خارجی، سال نوزدهم، شماره 4 و3، پاییز و زمستان 1384، صص538ـ509.
محمدتقی حسینی، موضوع هسته­ای ایران: چالش بزرگ، برداشت دوم (سری جدید)، سال پنجم، شماره 7، پاییز 1387، صص112ـ 87.
مهدی ذاکریان، «ایران، خاورمیانه و حقوق بشر آمریکایی»، فصلنامه مطالعات منطقه­ای، سال ششم، شماره 4و3، تابستان و پاییز 1384، صص28ـ13.
مهدی ذاکریان؛ حقوق بشروخاورمیانه،تهران،مرکزپژوهش­های علمی ومطالعات استراتژیک خاورمیانه،1382،صص8ـ97
احمد زیدآبادی، ایران، مانع روند صلح خاورمیانه یا عامل تسریع آن؟، 15/2/2009، برگرفته از سایت: http://www.bbc.co.uk
فاطمه سلیمانی پورلک، چالش­های ناشی از کاربرد قدرت نرم در حوزه امنیت ملی ایران، نامه دفاع15، تابستان1386، ص 102.
حمید معبادی، چالش­های ایران و آمریکا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381، ص 92.
محمدرضا ملکی، روابط ترکیه و اسراییل و آثار آن در آسیای مرکزی و قفقاز، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 24، زمستان 1377.
بهمن نعیمی ارفع، «اثر گذاری کنگره بر سیاست خارجی آمریکا و جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات منطقه ای، سال5، شماره 2، بهار 1383، ص 112.
بهرام نوازنی، کاربرد ابزار تحریم اقتصادی ایالات متحده در برخورد با جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه سیاست خارجی، سال نوزدهم، شماره 2، تابستان 1384، صص426ـ381.
وزارت خارجه آمریکا، گزارش الگوهای تروریسم جهانی سال 2007، 30 آوریل 2008، برگرفته از سایت: http://www.america.gov.
محمودیزدان فام،تحریم­های بین­المللی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران،فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نهم، شماره 4، زمستان 1385، صص820ـ789.
Kayhan Barzegar, "Detente in Khatami's Foreign Policy and its Impaction Improvement of Iran – Saudi Relations", Discourse: An Iranian Quarterly, Vol.2, No. 2, Fall2000, pp. 156-157.
Patrick Clawson." Could sanctions works Against Tehran? , "Middle East Quarterly, Winter2007
Mehran Kamrava, "The United States and Iran: A Dangerous but Contained Rivalry", The Middle East Institute Policy Brief, No.9, March 2008.
Kenneth Katzman, "Iran: Current Development and U.S. Policy", Congressional Research Service, Foreign Affair, Defense and Trade Division, Update April 25, 2003.
Vali Nasr and Ray Takeyh, "The Costs of Containing Iran", Foreign Affairs, January/February 2008
Henry Sokolski and Patrick Clawson, "Getting Ready a Nuclear-Ready Iran", The Strategic Studies Institute, October2005, pp1- 2 .
The Atlantic Council of the United States, "Thinking Beyond The Stalemate in US Iranian Relations", Policy Review, Volume 1, May 2001.
Onis, Ziya(2007)، Turkish Politics in a Changing World Global Dynamics and Domestic Transformations. Istanbul: Bilgi University Press.
Benli, Altunisik(2008)، “The Possibilities and Limits of Turkey’s Soft Power in the Middle East”. Insight Turkey, Vol.10 (2)،
Cetinsaya, Gokhan(2007)، “Turkish- Iranian Relations since the Revolution”. Turkish Review of Middle East Studies, Vol. 26 (2)،
Unger, David(2016)، “The Foreign Policy Legacy of Barack Obama”. the International Spectator, Vol. 51(4)،
Wendy, Kristiansen(2010)، “Turkey’s Soft Power Successes”. Le Monde Diplomatic, Vol.4 (7)،
Abdel Maguid, Mohamed(2017)، “Arab League Seeks Anti-Iran UN Security Council Resolution”. Available at: www.egypttoday.com/Article
Clinton, Hillary(2011)، “America's Pacific Century”. Available at: http://www.foreignpolicy.com/articles.
David, Javier E(2017)، “US-Saudi Arabia seal weapons deal worth nearly $110 billion immediately, $350 billion over 10 years”. Available at: https://www.cnbc.com.
Gady, Franz-Stefan(2016)، “Iran and Russia Negotiating $10 Billion Arms Deal”. available at: https://thediplomat.com.
Hardy, Catherine(2017)، “Saudi Arabia and Russia sign arms deal”. available at: www.euronews.com.
Kasapoglu, Can(2017)، “Why Turkey might Buy Russia's S-400 Defence System”. Available at: http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/.
McInnis, J. Matthew(2016)، “Can Saudi Arabia really ‘share the neighborhood’ with Iran?. available at: http://nationalinterest.org/blog.
Nasseri, Ladan(2017)، “Rouhani Urges Saudi Arabia to Avoid Teaming Up With U.S. and Israel”. available at: https://www.bloomberg.com/news/articles.
Özkök, Ali & Özkizilcik, Ömer(2017)، “Turkey Seeks to Expand its Influence in Syria”. available at: https://rusi.org/commentary.
the Guardian(2017)، “Iran's President says Saudi Arabia behind Hostility in Region”. available at: https://www.theguardian.com.
TRT World(2017)، “Turkey's Defence Budget Raised by Nearly 50 Percent”. available at: www.trtworld.com/turkey.