رویکرد عدم قطعیت در ارزیابی آسیب پذیری از زلزله در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه مورد کلان شهر کرمانشاه

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور ایران

2 استادیار گروه جغرافیای دانشگاه پیام نور ایران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور ایران

چکیده

زلزله از جمله سوانح طبیعی است که بیشتر شهرهای جهان با آن مواجه هستند. این مسئله عموما با گسترده ترین دخالتهای نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز تشدید می شود. ضرورت کاهش آسیب پذ یری شهرها در برابر زلزله، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبد ی، برنامه ریزی شهری و طراحی شهری محسوب می گردد. در این راستا، اولین گام، شناسایی میزان آسیب پذیری عناصر و اجزای فضای شهری و ارزیابی آن براساس مدلهای موجود در جهت تشخیص مناطق و بافتهای آسیب پذیر شهری برای کاهش اثرات زلزله پرداخت. در مقاله حاضر با بررسی های بنیادی و ارائه مبانی نظری در ارتباط با موضوع و محدوده مورد مطالعه نسبت به تشکیل پایگاه اطلاعاتی مورد نیاز در محیط نرم افزاریArcGIS اقدام گردید و سپس با ایجاد لایه های موثر و دخیل در فرآیند تحلیل و ارزیابی برای هر خوشه به صورت جداگانه مدل فازی اجرا در نهایت نقشه پهنه بندی آسیب پذیری نهایی بدست آمد. ارزیابی میزان آسیب‌پذیری کاربری‌ها، با توجه به شرایط محدوده مورد مطالعه پرداخته شده است که در نهایت آسیب پذیری کلانشهر کرمانشاه با توجه به معیارهای کمی و کیفی با استفاده از نرم افزار ArcGIS و مدل Fuzzy به صورت نقشه پهنه آسیب پذیر مشخص و راه‌های کاهش آسیب‌پذیری بررسی و نتایج بررسی‌ها براساس موقعیت مکانی محدوده ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Uncertainty approach in vulnerability assessment earthquake in GIS environment (case study of Kermanshah metropolis)

نویسندگان [English]

  • Esmaeil Aliakbari 1
  • mostafa taleshi 1
  • mohammadreza karami 2
  • kiomars maleki 3
1 Professor of Geography, Payame Noor University of Iran
2 Assistant Professor, Department of Geography, Payame Noor University of Iran
3 PhD student in Geography and Urban Planning, Payame Noor University of Iran
چکیده [English]

Earthquake is one of the natural disasters that most cities in the world face. This issue is generally exacerbated by the most widespread ill-considered human interventions in the natural environment, including unregulated constructions in the fault area, lack or disregard for construction rules and standards. The need to reduce the vulnerability of cities to earthquakes is considered as one of the main goals of physical planning, urban planning and urban design. In this regard, the first step was to identify the vulnerability of elements and components of urban space and evaluate it based on existing models to identify vulnerable areas and urban textures to reduce the effects of earthquakes. In the present article, with basic studies and theoretical foundations related to the subject and the study area, the required database was formed in the ArcGIS software environment, and then by creating effective layers involved in the analysis and evaluation process for each cluster. Separately, the fuzzy model was implemented and finally the final vulnerability zoning map was obtained. Vulnerability assessment of land uses has been done according to the conditions of the study area. Finally, the vulnerability of Kermanshah metropolis according to quantitative and qualitative criteria using ArcGIS software and Fuzzy model as a vulnerable zone map is identified and ways to reduce vulnerability are investigated. And the results of the surveys are presented based on the location of the area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vulnerability:
  • :Earthquake"
  • Fuzzy"
  • GIS"
  • "
  • Kermanshah metropolis"
ابلقی، علیرضا. 1384. یاداشت سردبیر. مجله هفت شهر. سازمان عمران و بهسازی شهری. شماره 18.
ابراهیمی. مجید، سلمانی مقدم. محمد، امیراحمدی. ابوالقاسم، نوری. مریم، 1394، ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای شهر بَردَسْکن در برابر زلزله با استفاده از مدل سلسله مراتبی وارون (IHPW)، مجلة مخاطرات محیط طبیعی، سال چهارم، شماره ششم، زمستان، صص: 105-137.
احمدی.حمید، بوچانی. محمد حسین، 1382 . پیشینه زلزله در ایران. ماهنامه شماره 58 شهرداریها.
اسدی نظری. مهرنوش، 1383،برنامه‌ریزی و مکان یابی اردوگاه‌های اسکان موقت بازماندگان زلزله نمونه موردی: منطقه1 (ناحیه 6) شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی(برنامه ریزی شهری و منطقه ای) گروه شهرسازی دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: دکتر محمد رضا پورجعفر، استاد مشاور: دکتر محمد رضا بمانیان، اسفند ماه، تعداد صفحات: 330.
ایری. عبدالجلال، 1377،برنامه‌ریزی کاهش اثرات زلزله در سطوح شهری نمونه موردی منطقه 20 شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، استاد راهنما: دکتر زهره عبدی دانشپور، استاد مشاور: دکتر فریبرز ناطقی الهی.
ایمانی. بهرام، کانونی. رضا، بی نیاز. محمد، عالی محمدی. احمد، 1395، راهبردهای کاهش آسی بپذیری بافت‌های فرسوده در برابر زلزله مطالعه موردی: محله امامزاده حسن تهران، باغ نظر، شماره 39، سال سیزدهم، خرداد و تیر، 67-82.
پوراحمد، احمد. مهدی، علی. مهدیان بهنمیری، معصومه. 1396، مطالعه بررسی روند گسترش کالبدی-فضایی شهر قم با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون، هلدرن و جینی، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال هفتم، شماره4، پاییز، صص: 59-76.
پورمحمدی. محمدرضا، رنجبرنیا. بهزاد، ملکی. کیومرث، شفاعتی. آرزو، 1391، تحلیل توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کرمانشاه، نشریه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شماره اول، تابستان، دانشگاه اصفهان.
پورمحمدی. محمدرضا، مصیب زاده. علی، 1387، آسیب‌پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله و نقش مشارکت محله ای در امداد رسانی انها، جغرافیا و توسعه، شماره 12، پاییز و زمستان، صص 117-144.
رستمی. مسلم، شاعلی. جعفر، 1388، تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در شهر کرمانشاه، فصلنامه علمی پژوهشی چشم انداز جغرافیایی، سال چهارم، شماره 9، پاییز و زمستان.
زندمقدم، محمدرضا. بازدار، سجاد. کامیابی، سعید. 1398، پهنه‌بندی و رویکرد فضایی بر مدیریت بحران با تاکید بر آسیب‌پذیری اجتماعی –فیزیکی شهرها در برابر زلزله (نمونه موردی استان ایلام)، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال نهم، شماره2، بهار، صص: 420-409.
زنگی آبادی. علی، تبریزی. نازنین، 1385، زلزلة تهران و ارزیابی فضایی آسیب پذیری مناطق شهری، پژوهش‌های جغرافیایی- شماره 56، تابستان، 115- صص 130 .
زنگی آبادی، علی؛ جمال محمدی، همایون صفائی، صفر قائد رحمتی، 1387، تحلیل شاخص‌های، آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله مطالعه موردی، شهر اصفهان، جغرافیا و توسعه، شماره 12، صص: 61-79.
زهرائی. سید مهدی، ارشاد. لیلی 1384، بررسی آسیب‌پذیری لرزه ای ساختمان‌های شهر قزوین. نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران. جلد 39. انتشارات دانشگاه تهران.
زینتی، سعید. مجتهدزاده، پیروز. لطفی، حیدر. 1398، تحلیل و بررسی پتانسیل‌های عمق ژئوپلیتیک ایران در مقابله با تحریم‌های همه جانبه غرب: مطالعه موردی آمایش سرزمینی مناطق غرب کشور، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال نهم، شماره2، بهار، صص: 640-615.
سالنامه آماری استان کرمانشاه، 1398
سعیدنیا. احمد، 1387، کاربری زمین شهری، نشریه شماره 99، انتشارات مرکز مطالعاتبرنامه‌ریزی شهری، شهرداری تهران.
صفری، عباس. 1376،برنامه‌ریزی مواجهه با سوانح طبیعی (مطالعه موردی زلزله منطقه طارم علیا)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی گرایشبرنامه‌ریزی شهری و منطقه ای، گروه شهرسازی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، استاد راهنما: مهندس سیاووش انصاری نیا، تعداد صفحات: 177.
ضرغامی. سعید، تیموری. اصغر، محمدیان مصمم. حسن، شماعی. علی، 1395، سنجش و ارزیابی میزان تابآوری محله‌های شهری در برابر زلزله (بخش مرکزی شهر زنجان)، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، زمستان .
عابدینی. اصغر، ثبات ثانی. ناصر، گلشنی. مینا، 1398، تحلیل تأثیر تغییرات کالبذی بر ساختار فضایی محذودة تاریخی شهر ارومیه به روش Space Syntax وGIS، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 51، شماره 1، بهار، صص: 79-96.
عزیزی، محمد مهدی، اکبری، رضا، 1387؛ ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب‌پذیری شهرها از زلزله، مطالعه موردی، منطقه فرحزاد، تهران؛ نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، تابستان .
عسگری. علی، پرهیزکار. اکبر، قدیری. محمودعلی، 1381، کاربرد روش‌هایبرنامه‌ریزی شهری (کاربری زمین) در کاهش آسیب‌پذیری خطرات زلزله با GIS مطالعه موردی منطقه 17 تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره مقاله 554، صص: 11448-11463.
علوی. سید علی، ابراهیمی. محمد، نجف پور محمودآباد. بهمن، خالدی. عبدالله، 1395، ارزیابی میزان آسیب‌پذیری بافت فرسوده ی شهر میناب در برابر زمین لرزه، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره نهم، بهار و تابستان.
علیدوستی. سیروس، 1371، کاربرد مدیریت بحران در کاهش ضایعات زلزله، انتشارات دانشگاه تهران.
عیسی لو. شهاب الدین، لطیفی. غلامرضا، گودرزی. وحید، 1395، ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی بافت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله احتمالی با استفاده از روش IHWP و سیستم GIS، فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 25، شماره 100، زمستان، صص: 73-87.
فتح نیا. امان اله، 1397، آمایش سرزمین استان کرمانشاه، مدیر پروژه جمال فتح اللهی، کارفرماه سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی استان، مجری دانشگاه رازی، گروه منابع طبیعی، جلد دوم.
فرجی ملایی. امین، پیله ور. مهدی، امیری شابنده. جواد، حاجیلو. مهران، 1396، تحلیلی بر روند گسترش کالبدی-فضایی کلانشهر مشهد و افزایش آسیب‌پذیری در برابر زلزله، نشریه مطالعات نواحی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال چهارم، شماره 1، پیاپی 10، بهار و تابستان، صص: 89-110.
فرزاد بهتاش، محمدرضا. کی نژاد، محمدعلی. پیربابایی، محمدتقی. عسگری، علی. ۱۳۹۲، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب آوری کلان شهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره 18 شماره 3 پاییز .
قائد رحمتی. صفر، 1387، تحلیل آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله نمونه موردی شهر اصفهان، رساله دکتری جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، استادان راهنما: دکتر علی زنگی آبادی و دکتر جمال محمدی، استاد مشاور: دکتر همایون صفایی، شهریور ماه.
قدیری. محمود علی، 1381، کاربرد روش‌هایبرنامه‌ریزی شهری، (کاربری اراضی) در کاهش آسیب‌پذیری مناطق شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی منطقه 17 تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: دکتر علی عسگری، اساتید مشاور: دکتر اکبر پرهیزکار و دکتر احمد نادرزاده، تابستان، تعداد صفحات: 208.
قنبری. ابوالفضل، سالکی ملکی. محمد علی، قاسمی. معصومه، 1392 , پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهرها در مقابل خطر زمین لرزه نمونه موردی شهر تبریز، مجله علمی پژوهشی، جغرافیا و مخاطرات محیطی دوره 2 , شماره 5 ; بهار، 21-35.
قنبری، سیروس و قاضی عسگری نایینی، آرمان، 1384، اصول و شیوه‌های مقابله با پیامدهای ناشی از وقوع زلزله با تأکید برایران، نشریه سپهر، شماره 56، زمستان.
کلانتری خلیل آبادی. حسین، حاتمی نژاد. حسین، آقا صفری. عارف، 1386، آسیب پذیری بافت تاریخی شهر یزد در برابر زلزله. مجله سپهر. دوره 16، شماره 61، صص: 54-60.
لحمیان، رضا. غلامی، غلام. 1398،برنامه‌ریزی بهینه اسکان موقت شهری در حوادث طبیعی(مطالعه موردی: شهر ساری)، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال نهم، شماره2، بهار، صص: 806-793.
لطفی، حیدر. مفرح، مجتبی. آفتاب، احمد. مجنونی، علی. 1397، نقش حکمروایی مطلوب شهری در افزایش تابآوری سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران(مطالعه موردی:کلانشهر تبریز)، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال هشتم، شماره2، بهار، صص: 224-210.
مختاری ملک آبادی، رضا. سقایی، محسن. گنخکی، عقیل. 1399، ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری نقاط حساس شهری بر اساس اصول پدافند غیرعامل (مطالعه موردی بندر دیر) فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال دهم، شماره2، بهار، صص: 856-841.
مرادی، بهروز. لطفی، حیدر. کرمی، زین العابدین. کفاشان طوسی، فرزان. 1398، تحلیل و بررسی تهدیدات امنیت ملی در مناطق مرزی (مطالعه موردی استان کردستان)، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال دهم، شماره1، زمستان، صص: 202-181.
مرندی. سید مرتضی، 1382، تحلیل ساختمان‌های آسیب دیده زلزله شهر بم و حومه، شرکت ساختمان و راهسازی 115.
ملکی. سعید، مودت، الیاس. 1392، ارزیابی طیف آسیبپذیری لرزهای در شهرها بر اساس سناریوهای شدت مختلف با استفاده از مدل‌های TOPSIS، Dµ وGIS (مطالعه موردی: شهر یزد)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره پنجم، بهار، صص: 127-142.
ملکی. کیومرث، 1397، برنامه آمایش سرزمین استان کرمانشاه، بخش اول، فصل چهارم، بخش مطالعاتی: پدافند غیرعامل و مخاطرات محیطی و محیط زیستی، کارفرما سازمان مدیریت وبرنامه‌ریزی استان کرمانشاه، مجری دانشگاه رازی، مدیر پروژه دکتر جمال فتح اللهی، تابستان.
ملکی. کیومرث، علی‌اکبری. اسماعیل، پاهکیده. اقبال، پور خداداد. بهناز، ۱۳۹۵، مراکز تهدید پذیر استان کرمانشاه و ملاحظات پدافند غیرعامل با رویکردی بر استراتژی پنج حلقه واردن، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، شماره 13، سال چهارم، بهار.
مهدیزاد. وفا، 1395، میزان تا بآوری شهر سنندج در بعد زیست محیطی، اولین همایش بین المللی اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل)، اردیبهشت.
Ainuddin, S., Routray, Jayant Kumar (2012), Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.
Church, Richard L., T. Murray, Alan(2009), Business site selection, location analysis and GIS, Published by John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey. Published simultaneously in Canada.
Elshehabi, O. (2015). Rootless Hubs: Migration, Urban Commodification and ‘the Right to the City’in the GCC. Transit States: Labour, Migration & Citizenship in the Gulf, London, Pluto Books, 101-131.
 Gunderson, L.H. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and Society. 15(2): 323-331.
Ebert, A., Karle, N., Stein, A (2008), Urban Social Vulnerability Assessment, urban social vulnerability assessment using object– oriented analysis of remot sensing and GIS data, A case study for tegucigalpa, Honduras, remote sensing and spatial information sciences, vol.wwwvll, part B7, Beijing, pp:1307-1311.
Lantada N., Pujades., L.S (2008), Vulnerability Index and Capacity Spectrum based method for Urban Seismic Risk Evaluation, Natural Hazards, DOI:10.007/s11069-007-9212-4.
Linares R., Alejandra. R (2012), Panama Prepares the City of david for Earthquakes, project highlights issue 9, panama, pp:1
Mayunga, Joseph S (2007), Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-base approach, A draft working paper prepared for the summer academy for social vulnerability are resilience building, Munich, Germany.
Moehle. J., Barkley. C., Bonowitz, D., Karlinsky, S., Maffei, J., Poland, C (2009)‚ the Resilient City-A Way of Thinking about Preparedness, Mitigation, and Rebuilding, Proceeding of the NZSEE conference‚ Apr 3-5, Christchurch.
Moor, J. (2001). ‘‘Cities at risk.’’ Habitat Debate, 7(4), 1–6.
.Pelling, M. (2003). The vulnerability of cities. London: Earth scan.
Rashed T., Weeks, J (2003), Assessing Vulnerability to Earthquake Hazards through Spatial Multicriteria Analysis of Urban areas, Geographica information science, vol.1, No.6, pp:547-567.
Wald, D.J., Jaiswal, K.S., ASCE, A.M.K., Marano, D., Bausch, D (2011), Earthquake Impact Scale, Natural Hazards Review, www.ascelibrary.org, pp:125-139.