واکاوی موانع تاریخی توسعه دریامحورِ کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های شمالی خلیج فارس و دریای مکران: با تاکید بر موقعیت ژئواستراتژیک این دو پهنه آبی

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دکتری حقوق بین‌الملل، مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، تهران، ایران

2 استاد تمام گروه شیلات، دانشکده علوم و فنون دریایی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

3 دکتری حقوق بین‌الملل، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

خلیج فارس و دریایی مکران از مهم‌ترین مناطق دریایی دارای اهمیت استراتژیکی، اقتصادی و لجستیکی ممتازی می‌باشند. با وجود مزایای انکارنشدنی این مناطق اما کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های شمالی این مناطق از عدم توسعه رنج می‌برد. این مساله زمانی قابل تامل است که بدانیم در گذشته‌های دور به ویژه در دوران ایران باستان و ایران پس از اسلام، همواره این مناطق از رونق برخوردار بوده است و ایرانیان نقش مهمی در تجارت دریایی داشته‌اند. سوال اصلی این پژوهش در باب عدم توسعه این مناطق در طول دو سده گذشته است و اینکه چه موانعی در راه توسعه این مناطق قرار داشته است. چرا که می-تواند چراغ راه آینده و مبنای سیاستگذاری در مقطع کنونی باشد. به طور کلی عدم توسعه این مناطق به دو دلیل عمده مرتبط است. دلیل اول به عدم سرمایه‌گذاری برمی‌گردد که خود نیز به دلایل متعدد سیاسی، تاریخی، اقتصادی، فرهنگی و محیطی است. دسته دوم به دخالت دولت‌های خارجی در این منطقه مرتبط است. این دخالت در دو سده اخیر به ویژه از سوی انگلستان در مواردی مانند تسخیر بنادر مهم ایران، از بین بردن نیروی دریایی ایران و اعمال فشارهای اقتصادی عامدانه بارز بوده است که باعث خالی از سکنه شدن سواحل جنوبی ایران و در نتیجه عدم توسعه این مناطق شده است. امروزه نیز این موارد همچنان به عنوان موانع توسعه در این مناطق عمل می‌کنند. به ویژه حضور نیروهای فرامنطقه‌ای، مانع از همکاری و تجمیع کشورهای این حوزه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Exploration into Historical Obstacles to Marine Development of Northern Shores and Hinterlands of the Persian Gulf and the Sea of Makran: Emphasizing Geostrategic Position of These Two Bodies of Water

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Akbarpour 1
  • Ehsan Kamrani 2
  • Majid Akbarpour 3
1 PhD in International Law, Middle East Strategic Studies Center, Tehran, Iran
2 Full Professor of Fisheries Department, Faculty of Marine Science and Technology, Hormozgan University, Bandar Abbas, Iran
3 PhD in International Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Persian Gulf and the Sea of Makran are two bodies of water with great strategic, economic, and logistic importance. Despite the undeniable privileges of these areas, northern shores and hinterlands of them are suffering from underdevelopment. These bodies of water have always been among the prosperous areas in the distant past, especially in ancient Iran and post-Islamic Iran, considering the major role of Iranians in maritime trade. The main objective of this study was to identify the obstacles to the development of these areas over the past two centuries. Identification of these obstacles can provide a basis for current and future policymaking. There are two main reasons for the underdevelopment of these areas. The first reason is the low volume of investment, which is influenced by various political, historical, economic, cultural, and environmental factors. The second reason is the intervention of foreign states in these areas. An example of such interventions is the capture of important Iranian ports, destruction of the Iranian navy, and the imposition of deliberate economic pressure over the last two centuries, especially by the British government. These interventions have led to the depopulation of the southern coasts of Iran and, as a result, underdevelopment of the surrounding areas. The above-mentioned items continue to act as obstacles to the development of these areas. For instance, the presence of trans-regional forces has prevented the cooperation and integration of the Countries bordering the Persian Gulf and the Sea of Makran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marine development
  • Persian Gulf
  • Sea power
  • Maritime trade
  • Theory of sea power
احمدی، سیروس­(1395)، تحلیل تاریخی موانع توسعه صنعتی ایران، نشریه راهبرد توسعه، شماره ۴۶، صفحه 24
اداره کل شیلات بوشهر­(1399). تاریخچه سازمان شیلات، وب­سایت اداره کل شیلات بوشهر، قابل دسترس:
www.shilat-bushehr.ir/fa/pages/1368  (25 تیر 1399)  
اسلامی دولابی، فیصل و شیخی، محمد تقی­(1389). بررسی جامعه شناختی موانع توسعه گردشگری در جزیره قشم، ششمین همایش ملی فرهنگی-گردشگری خلیج همیشه فارس، تهران، صفحات 4 و 5
اعظمی، هادی و موسوی زارع، جواد­(1395). بررسی و تبیین اهمیت دریا از منظر موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، پژوهش ملل، شماره 7، صفحات 19 تا 24
افضلی ابرقویی، وجیهه و خانی قریه­گپی، نوشین­(1389)، علل و آثار فرار سرمایه در اقتصاد ایران، وب­سایت دنیای اقتصاد، قابل دسترس در:
www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-608758   (12 شهریور 1398)
تقوی­فر، حمید و یوسف جمالی، محمد کریم و جدیدی، ناصر­(1397). روابط بازرگانی دولت صفویه با عثمانی از دورﮤ شاه صفی تا سقوط صفویان (1039تا1135ق/1629تا1722م)، پژوهش­های تاریخی، دوره 10، شماره پیاپی 39، صفحات 25-39
چمنکار، محمدجعفر­(1387). استعمار بریتانیا در منطقه خلیج فارس و دریای مکران، ایران و استعمار انگلیس: مجموعه سخنرانی­ها و مقالات، جلد اول، تهران، انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش­­های سیاسی
حسینی، دیاکو (1393). ژئوپولیتیک، جهان ما و آینده قدرت دریایی، وب‌سایت خبر‌آنلاین، قابل دسترس:
www.khabaronline.ir/news/397291              (3 مهر 1398)
حق­شناس، علی (1389). حاکمیت تاریخی ایران بر جزایر تنب و بوموسی، تهران، سنا
خیراندیش، عبدالرسول و خلیفه، مجتبی (1386). تجارت دریایی ایران در دوره سلجوقی، سده های 5 و 6 هجری (با تاکید بر نقش بندر «تیز»)، علوم انسانی، شماره 65، صفحات 71 - 92
دریس، عادل (1389). استراتژی سهیم شدن در ثروت دریایی، ماهنامه بندر و دریا، شماره 173، صفحه 61
ذاکرحسین، عبدالرحیم (1369). تاریخ تحولات حقوق بین‌الملل دریاها، کانون وکلا، شماره‌ 152 و 153، صفحات 116-212
رهبر، فرهاد و مظفری خامنه، فرشید و محمدی، شاپور (1386). موانع سرمایه­گذاری و تاثیر آن بر رشد اقتصادی در ایران، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 81، صفحات 111-138
ریاحی، غلامرضا (1387)، قواعد حاکم بر جلب سرمایه‌گذاری خارجی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران
سازمان شیلات ایران (1396). سالنامه آماری سازمان شیلات ایران، تهران، چاپ گیلان
سعیدی، ناصر و مرادپور، کمال (1392)، نقش بنادر در فرایند توسعه اقتصادی کشور، ماهنامه بندر و دریا، شماره 201، صفحه 80
شالباف، محسن (1395). تغییر اهمیت راهبردی منابع نفتی و پیامدهای آن از نظرسیاست‌گذاری، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، دوره ششم، شماره 2، صفحات 241 - 250
صالح­آبادی، ریحانه (1395)، سواحل جنوبی ایران، توسعه و فرهنگ تمدن دریایی، همایش ملی فرآوری پتانسیل های ژئوپلیتیکی توسعه در کرانه­های اقیانوسی جنوب شرق ایران، تهران، پژوهشگاه شاخص پژوه
صالحی، وحید (1395). رقابت هند و پاکستان، فرصتی برای توسعه سواحل مکران، پایگاه خبری تحلیلی مکران، قابل دسترس:
www.makran.ir/?p=11012    (21 شهریور 1398)
عابدیان، احمد (1389). پیشینه تاریخی نیروی دریایی در ایران، فردوسی، شماره 84، صفحات 108 و 109
عامری، فیصل (1380)، سرمایه­گذاری مستقیم خارجی و نقش آن در انتقال تکنولوژی به کشورهای رشد یابنده، پژوهش حقوق عمومی، دوره سوم، شماره 5، صفحات 39-66
عجم، محمد (1388). اسناد نام خلیج‌فارس، میراثی کهن و جاودان، تهران، نشر اوین
علیزاده، نوید (1395). توسعه و بهبود فضای کسب‌ و کار پیش‌نیاز جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در دستیابی به رشد اقتصادی، مجله اقتصادی، سال شانزدهم، شماره­ ۷ و ۸، صفحات 33-51
غفرانی، علی  و شجاع قلعه دختر، راضیه (1391). مروری بر تاریخ سواحل مکران با تکیه بر اهمیت راه­های ارتباطی، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، چابهار، صفحه 5
غفوری، علی (1391). موانع و چالش‌های کشتی‌سازی در ایران، وب سایت ایران اقتصاد، قابل دسترس:
www.eghtesadeiranonline.com/vdchm-nw.23n6vdftt2.html     (126 مهر 1398)
فرامرزی، نگار (1391). انهدام نیروی دریایی ایران درجنگ جهانی دوم به دست انگلیس، ایران و استعمار انگلیس: مجموعه سخنرانی­ها و مقالات، جلد دوم، تهران، انتشارات موسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی
قرچانلو، حسین (1385). دریانوردی مسلمانان در سده­های نخستین اسلامی، فصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی، دوره 2، شماره 1، صفحات 3-16
قیم، بهادر (1393). بررسی تجارت در حوزه خلیج فارس با تأکید بر سه کالای استراتژیکی (خرما، مروارید وادویه) از قرون اولیه اسلام تا پایان فروپاشی دولت صفویه، پایان­نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه شهید چمران اهواز
مدیرشانه‌چی، محسن و محمدی خشتی، حسین (1390). سیاست خارجی ایران در دوران هخامنشیان، فصلنامه سیاست، شماره 17، صفحات 229-249
مرادی، نرجس خاتون و علیرضا، قاسمی (1390). جایگاه حمل و نقل دریایی در توسعه صادرات غیرنفتی، همایش ملی دریانوردی و حمل و نقل دریایی، چابهار، صفحه 1
مرکز مطالعات خلیج فارس (1393). سیطره ایرانیان بر دریانوردی و تجارت جهانی خلیج فارس، وب سایت مرکز مطالعات خلیج فارس: قابل دسترس در:
www.persiangulfstudies.com/fa/pages/75      (9 مهر 1398)    
مطیعی لنگرودی، سید حسن، فردوسی، سجاد و حمیدرضا شاه محمدی (1396). تبیین اثرات رضایتمندی گردشگران در بازاریابی گردشگری دریایی (مورد مطالعه: نواحی ساحلی استان گلستان)، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، شماره 26، صفحات 41 - 54
مطلبی، مسعود، موسوی، محمدرضا و سالاری، ادریس (1396). تأثیر الحاق­گرایی کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بر روابط با ایران، فصلنامه راهبرد سیاسی، شماره 1، صفحات 159-182
معیتی، جواد، لطفی، حیدر، مجتهدزاده، پیروز و ولی­شریعت پناهی، مجید (1399). تحلیل و بررسی نقش مؤلفه‌های ژئوپلیتیک در سیاست خارجی کشورهای منطقه‌ خلیج‌فارس، فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، دوره 10، شماره پیاپی 38، صفحات 1089-1109
منفرد، هاشم (1391). نقش راهبرد دریایی در توسعه قدرت دریایی جمهوری اسلامی ایران، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، چابهار
میرزاجانی، محسن و لطفی، حیدر (1396). نقش و تأثیر سواحل خلیج فارس و منطقه مکران در اقتصاد بین­الملل و تأثیر استراتژیکى آن بر ایران با ارائه یک مدل راهبردى در توسعه اقتصادى و سیاسى، فصلنامه جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، دوره هشتم، شماره پیاپی 29، صفحات 57-91
نجف­زاده، قدیر (1394). نقش بیگانگان در رکود و عقب­ماندگی ایران (مطالعه موردی: نقش انگلیس در قحطی بزرگ 1917-1919میلادی در دوره قاجار)، چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران
Blackmore, David (2011). Warfare on the Mediterranean in the Age of Sail: A History, 1571–1866, North Carolina, Publisher McFarland
Encyclopedia Britannica (2019). Population density, Encyclopedia Britannica Websit, Available at:
https://kids.britannica.com/students/assembly/view/73655#  (Retrieved August 2, 2020)
FAO (2014). Fishery and Aquaculture Statistics, The Food and Agriculture Organization of the United Nations Website, Available at:
www.fao.org/3/a-i5716t.pdf   (Retrieved May  12, 2019)
Hu , Yaowu And Shang , Hong And Tong , Hu And Nehlich , Olaf And Liu , Wu And Zhao , Chao And Yu , Jia And Wang , Marjorie C.  And Trinkaus , Erik And Richards , Michael (2009). Stable isotope dietary analysis of the Tianyuan 1 early modern human, PNAS, Vol 106, No 27, PP 10971-10974
Pars Times (2020). Key petroleum sector facilities, Pars Times Website, Available at:
www.parstimes.com/images/iran_petroleum_facilities_2004.jpg  (Retrieved July 28, 2020)
Pidwirny, Michael (2006). Fundamentals of Physical Geography, Physical Geography Website, Available at:
www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html   (Retrieved May 3, 2020)
Marine Vessel Traffic (2020). Persian Gulf Ship Traffic Live Map, Marine Vessel Traffic Website, Available at:
www.marinevesseltraffic.com/PERSIAN-GULF/ship-traffic-tracker?map=vf (Retrieved Agust 25, 2020)
Berger, Miriam (2020). Where U.S. troops are in the Middle East and Afghanistan, visualized, The Washington Post Website, Available at:
www.washingtonpost.com/world/where-us-troops-are-in-the-middle-east-and-could-now-be-a-target-visualized/2020/01/04/1a6233ee-2f3c-11ea-9b60-817cc18cf173_story.html (Retrieved August 1, 2020)
Weitz, Rockford (2018). Why is the Strait of Hormuz important?, The Conversation Trust Website, Available at:
https://theconversation.com/uk/who-we-are (Retrieved August 11, 2020)
World Bank (2018). International tourism, number of arrivals, World Bank Website, Available at:
https://data.worldbank.org/indicator/ST.INT.ARVL?end=2018&most_recent_value_desc=true&start=1995  (Retrieved August 1, 2020)