تحلیل آسیب پذیری اجتماعی بافتهای فرسوده شهری کلانشهر کرج در برابر بحران زلزله با استفاده از مدل ویکور (مطالعه موردی کرج کهن)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسنده

دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور، ایران

چکیده

زلزله در جهان به عنوان یکی از مخرب‌ترین عامل انهدام حیات انسانی ـمحیطی مطرح می‌باشد و آسیب‌های ناشی از آن در ابعاد اجتماعی وقوع زلزله اثرات متفاوتی را بر گروه‌های اجتماعی داشته و ارتباط مستقیمی با شرایط اجتماعی شهروندان دارد.بطوریکه نتایج آن منطبق بر ساختار نابرابریهای اجتماعی در جوامع شهری است.کلان شهر کرج با مشکل وجود 551 هکتار بافت فرسوده شهری، ضرورت توجه به ابعاد آسیب‌پذیری اجتماعی را در این شهر گریز ناپذیر می‌سازد.آسیب‌پذیری شهری در برابر مخاطرات طبیعی در بافتهای فرسوده کلان شهر کرج تابعی از رفتارهای اجتماعی شهروندان است و در این مفهوم زلزله به عنوان متغیری است که باعث تغییرات و در نهایت آسیب‌پذیری سیستم‌های اجتماعی در داخل محلات شهری می‌شود از این رو بدون آگاهی از ابعاد آسیب‌پذیری اجتماعی، تحلیل حوادث طبیعی از جمله زلزله امکان پذیر نخواهد بود.با توجه به نقش تاثیرگذار عوامل اجتماعی در کاهش و افزایش آثار زلزله، در این پژوهش تاکید بر روی آسیب‌پذیری اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله است.این پژوهش با هدف تحلیل طیف‌بندی آسیب‌پذیری اجتماعی محله کرج کهن در قالب روش تحلیلی ـتوصیفی و با استفاده از مدل VIKOR انجام یافته است.در این پژوهش ابتدا به صورت نمونه‌گیری هفت محله از کرج کهن از بافت فرسوده کرج براساس طرح تفضیلی انتخاب و براساس فرمول کوکران حجم جامعه نمونه مشخص شد.بر این اساس در این پژوهش ضمن سنجش آسیب‌پذیری اجتماعی در محلات مورد هدف بدین منظور ابتدا شاخصهای موثر در آسیب‌پذیری محلات شهری شناسایی و تعریف عملیاتی شدند سپس با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شدند و در مراحل بعد با استفاده از روش VIKOR محلات مورد هدف مورد اولویت‌بندی و در نهایت با استفاده از آمار ناپارامتری مورد تحلیل قرار گرفت.بر این اساس در این پژوهش ضمن سنجش آسیب‌پذیری اجتماعی در نتایج تحقیق نشان داد قلمستان و کلاک در دامنه آسیب‌پذیری اجتماعی خیلی کم و محله ترک آباد در دامنه آسیب ‌پذیری متوسط و دامنه آسیب‌پذیری اجتماعی محله شیخ سعدی و کرج کهن خیلی زیاد است و محلات اصفهانی‌ها و قلمستان به ترتیب با 0=QI و 883=QI به گزینه ایده ال مدل ویکور نزدیک می‌باشند و از نظر شاخص‌های آسیب‌پذیری اجتماعی کمتر در معرض خطر قرار دارند.متغیرهای ظرفیتهای انسانی و اجتماعی 37/0 میزان طیف آسیب‌پذیری اجتماعی را در محلات مورد مطالعه پیش بینی می‌کند.بنابراین در تمام محلات مورد هدف شاخص‌های مذکور(43/0= (P<0/001,Betaارتباط مثبت و معنی دار با میزان و نقش پیش بینی کننده آسیب‌پذیری اجتماعی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Analysis of Social Vulnerability of the Metered Urban Waste Metals of the Karaj Metropolitan Region against the Earthquake Crisis Using the VIKOR Model (Case Study: Karaj, Ancient)

نویسنده [English]

  • esmael nasiri hendeh khaleh
Associate Professor of Geography and Urban Planning, Payame Noor University, Iran
چکیده [English]

. This research was conducted with the aim of analyzing the social vulnerability of the Karaj district in the descriptive analytical method using the VIKOR model. In this research, sampling of seven neighborhoods of Karaj from the old texture of Karaj was selected on the basis of a detailed design. Based on the Cochran formula, the population size of the sample was determined. Accordingly, in this research, while measuring social vulnerability in targeted areas, firstly, identifying and defining operational indicators that affect the vulnerability of urban neighborhoods. Subsequently, using the survey method and the questionnaire, the required information was collected and then, by using the VIKOR method, the target areas were prioritized and finally analyzed using non-parametric statistics. Accordingly, in this study, while measuring social vulnerability in the results of the research, it showed that the time and place in the area of social vulnerability is very low and the area of Turkabad is in the range of medium vulnerability and the social vulnerability of Sheikh Saadi and Karaj is very high. And Isfahani and Qalamstan neighborhoods with QI = 0 and QI = 883 respectively are close to the ideal model of the VIKOR model, are less vulnerable to social vulnerability indicators. The variables of human and social capacities predict 0.37 the rate of social vulnerability in the studied areas. Therefore, in all targeted neighborhoods, the mentioned indices (P

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social vulnerability
  • wear texture
  • VIKOR model
  • Karaj metropolis
احدنژادروشتی، محسن(1389).ارزیابی آسیب‏پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله نمونه موردی: شهر زنجان، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای. سال دوم، شماره هفتم، صص 71-90
احدنژاد، محسن؛ زلفی، علی؛ نوروزی، محمدجواد؛ جلیلی، کریم(1390). ارزیابی آسیب پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله نمونه موردی (شهر خرمدره). فصلنامه چشم انداز زاگرس، دوره3، شماره7، صص 81-98
پویان، ژیلا؛ ناطقی الهی، فریبرز (1378).آسیب پذیری ابرشهرها در برابر زمین لرزه؛ مطالعه ی موردی شهر تهران. سومین کنفرانس بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله. تهران. جلد چهارم
داداش پور، ‌هاشم؛ عادلی، زینب(1394).سنجش ظرفیت‌های تاب آوری در مجموعه شهری قزوین. فصلنامه مدیریت بحران، دوره 4، شماره 8، صص 73-84
رهنما، محمد رحیم، شاکری، کیان، عباسی، حامد(1397)شناسایی وتحلیل پیشرانهای موثربر توسعه منطقه‌ای استان البرز بارویکرد برنامه‌ریزی سناریومبنا، فصلنامه امایش سرزمین، دوره 10، شماره اول، صص139-166
زیاری، کرامت اله؛ محمدی ده چشمه، مصطفی؛ پوراحمد، احمد؛ قالیباف، محمدباقر، (1391).اولویّت بخشی به ایمن سازی بافت فرسوده ی کلان‌شهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چندمعیاری. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 79، تهران، صص 14-1
زیاری، کرامت الله، سید مصطفی حسینی(1395).ارزیابی ارتباط بین زیست‌پذیری و تاب‌آوری در محلات کلان‌شهر مشهد. فصلنامه خراسان بزرگ، سال هفتم، شماره 23، صص 26-11
شهریور روستایی؛محمد تقی، معبودی (1394).تحلیل فضایی آسیب‌پذیری اجتماعی مناطق شهری در مقابل زلزله با استفاده از مدل (SVI ) نمونه موردی: منطقه 2 شهرداری تبریز. فصلنامه ساختار و کارکرد شهری، دوره سه، شماره 11، صص 105-126
شرکت مادرتخصی عمران و بهسازی شهری ایران(1387).طرح توانمند سازی اسکان غیر رسمی پیرامون مجموعه شهری تهران. جلد اول مطالعات کالبدی-محیطی
قدیری، محمود؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا، (1392).رابطه ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب‌پذیری در برابر خطر زلزله (مطالعه موردی: محلات کلان شهر تهران). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 24، پیاپی 50، شماره 2، صص 174-153
قدیری، محمود؛ افتخاری، رکن الدین (1392).رابطه‌ی ساخت اجتماعی شهرها و میزان آسیب‌پذیری در برابر زلزله: مورد: محلات کلانشهر تهران. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 24، شماره 2، صص 174-153
قدیری، محمود؛ افتخاری، رکن الدین (1390).تبیین تمرکز اجتماعی-فضایی آسیب‌پذیری شهر تهران در برابر زلزله. فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، شماره 3، صص 63-48
مرکز آمار ایران(1395).نتایج مقدماتی سرشماری عمومی نفوس و مسکن. کلان شهر کرج.
مهندسین مشاور خودآوند(1382).تجدید نظر طرح جامع کرج.
مودت، الیاس؛ ملکی، سعید(1393).طیف‌بندی و سنجش فضایی آسیب‌پذیری فیزیکی-اجتماعی شهرها در برابر زلزله با بکارگیری تکنیک VIKOR, GIS در شهر یزد.فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، شماره11، صص 103-85
نظم فر، حسین؛ علوی، سعیده؛ عشقی چهاربرج، علی(1394).ارزیابی آسیب پذیری اجتماعی – فیزیکی شهرها در برابر زلزله (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان آذربایجان غربی). فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، دوره 7، شماره 27، صص 101-127
Armas, I, Alexandru, G. (2013). Social Vulnerability Assessment Using Spatial Multi-Criteria Analysis (SEVI model) and the Social Vulnerability Index (SVI model) a Case Study for Bucharest. Romania-Natural Hazards and Earth SystemSciences,no 13, 1481–1499
Barry.E.F,Edward,W.G. (2012). A Social vulnerability Index for Disaster Management. Journal of Homeland Security and Emergency Management, No.1,Artical3, pp1-20
Birmengan, Rowel(2017). sustainable live lipoids and disasters. new York press.
Carbin, Philippe(2015).Exploring social to earthquakes in the west Asia. social science quarterly, No88,pp20-33
Cutter,suzan(2009).Moral Hazard. the Annals of the American Academy of political and social science, no60, pp 101-112
Cutter, sirman(2010) The geography of social vulnerable, London press.
ECHO (1999). The Geography of Disasters, Geography in Humanitarian Assistance. European Community Humanitarian Office, available on: http://membres.lycos.fr/dloquercio /knowhow/
Kreimer,A(2003). Building safer cities. vol.3, the word Bank
Moritan,Pakan(2014). Disaster Prevention and management. Blackwell Press.
Napel, Alexander(2014).Resilience against earthquakes. journal of seismology and earthquake engineering, No13, pp 55-66
Smith, Kameron. (2015). Environmental Hazards: Assessing Risk and Reducing Disaster. 2nd Ed, Rutledge, London
Sorkhkamal, Daniel(2015).Evaluation Quality of life in Yazd city. cumhuriyet science journal, No36, pp3-20
Twigg J, (2006). Sustainable Livelihoods and Vulnerability to Disasters. Benfield Greig hazard Center, for the Disaster Mitigation Institute (DMI)
UNDP(2015).Reducing disaster risk. A global report, New York, USA, Bureau for crisis
Vale, L. & Campanella, T. (2005). The Resilient City: How Modern Cities Recover from Disaster. New York: Oxford University Press.
Wisner, B., Blaikie, P., Cannon, T., and Davis, I. (2007). At Risk: Natural Hazards, People’s Vulnerability and Disasters. London: Rutledge
Weichselgartner, Juergen., (2016). Disaster mitigation: the concept of vulnerability revisited. Disaster Prevention and Management. 10 (2): 85-94