بررسی ارتباط عناصر شهر ایرانی اسلامی با ساختار کالبدی بافتهای تاریخی (مطالعه موردی : بیرجند)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

چکیده

شهرهای کهن ایرانی – اسلامی با برقراری پیوند کالبدی و فضایی میان مولفه های اقتصادی، اجتماعی، اداری، فرهنگی و زیست محیطی، نظامی یکپارچه و پایدار را تشکیل داده‌اند. از جمله این ویژگیها می‌توان به انسجام شهری، رعایت سلسله مراتب، تقسیم بندی فضاها، ساختار گروهی و اجتماعی محله‌ها ، انسجام کالبدی و فضایی بازار و مسجد جامع بایکدیگر اشاره کرد. بافت تاریخی بیرجند با قدمت طولانی به عنوان نمادی از شهری ایرانی- اسلامی نیز ازاین قاعده مستثنی نیست. از همین رو تحقیق حاضر باهدف بررسی ارتباط عناصر شهر ایرانی – اسلامی مانند انسان محوری، امنیت، اصل سلسله مراتب، طبیعت‌گرایی و حد و حریم با ساختار کالبدی بافت‌های تاریخی به مطالعه این ارتباط در بافت تاریخی بیرجند پرداخته است. نوع تحقیق حاضر از نوع تحلیلی - تفسیری و داده‌های مورد استفاده اطاعات موجوددر زمینه ویژگیهای شهر ایرانی- اسلامی مستخرج در کتب و نوشتارهای تاریخی و نقشه وضع موجود بافت تاریخی بیرجند است که در نرم‌افزارGIS ARCترسیم شده‌ و نتایج حاصل از این مقایسه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان داد که براساس ارتباط بین ویژگیهای تاریخی و فرهنگی بافت با عنصر محله محوری، ارتباط عناصر جغرافیایی بافت با عنصر طبیعت‌گرایی، کارکرد مذهبی بافت با عنصر انسان‌محوری هم‌راستا و منطبق بر الگوی ایرانی- اسلامی بوده است. اما بر مبنای اصل سلسله مراتب و پیوستگی محلی به جهت احداث خیابانهای جدید و از بین رفتن ارتباط بین کوچه‌ها و همچنین تغییرات در نوع ساختمان بافت دچار تغییرات شده و از الگوی شهر ایرانی- اسلامی فاصله گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the relationship between the elements of the Islamic Iranian city and the physical structure of historical contexts (Case study: Birjand)

نویسنده [English]

  • Mahdi vafaei fard
Faculty member of Geography Department, Birjand University, Birjand, Iran.
چکیده [English]

The ancient Iranian-Islamic cities have formed an integrated and stable system by establishing a physical and spatial connection between the economic, social, administrative, cultural and environmental components. Among these features, division of spaces, group and social structure of neighborhoods, physical and spatial cohesion of the bazaar and the Grand Mosque with each other. Therefore, the present study aims to investigate the relationship between the elements of the Iranian-Islamic city such as human-centeredness, security, the principle of hierarchy, naturalism and boundary with the physical structure of historical contexts to study this relationship in the historical context of Birjand. The type of the present study is analytical-interpretive and the data used is the information on the characteristics of the Iranian-Islamic city extracted in historical books and writings and the current map of the historical context of Birjand, which is drawn in GIS ARC software and the results of this comparison. Has been analyzed. The results showed that based on the relationship between the historical and cultural characteristics of the texture with the neighborhood-centered element, the relationship between the geographical elements of the texture and the element of naturalism, the religious function of the texture with the human-centered element was in line with the Iranian-Islamic model. However, based on the principle of local hierarchy and continuity, due to the construction of new streets and the loss of communication between alleys, as well as changes in the type of building, the texture has changed and has moved away from the Iranian-Islamic city model.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian-Islamic city
  • physical structure
  • historical context of Birjand
  • ARC GIS

مراجع

احمد عرب عامری، ‌هاشم امیری، مصیب عباسی، زهرا سرجوانی شیراز، حسین محمدی (1399)، تبیین و تحلیل شاخص‌ها و اصول مادی و معنوی آرمان شهر اسلامی، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 1، صفحه 203-218
بحری مقدم عباس، یوسفی­فر شهرام (1392): عوامل اجتماعی فرهنگی در شکل­گیری محله در شهر ایرانی – اسلامی و کارکردهای آن، مجله تاریخ و تمدن اسلامی، سال نهم، شماره هفدهم، بهار و تابستان 1392، ص 116- 101
بورکهارت، تیتوس (1346)، «روح هنر اسامی»، ترجمه حسین نصر، هنر و مردم، شماره 55، بهار.
پورجعفر، محمدرضا و تقوایی، علی اکبر (1381)، معیارهای بهینه برنامه‌ریزی و طراحی بافت مسکونی شهرها با توجه به ارتباطات متقابل اجتماعی، فصلنامه مدرس هنر، سال اول، ش 1، د.
پورجعفر، محمدرضا(1383)، زندگی معاصر و هنر مطلوب، مجموعه مقالات هنر وزندگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
توکلی نیا جمیله، صرافی مظفر، دستواره فرشته(1396)، تحلیل تطبیقی رهیافتهای مرتبط با شهر ایرانی- اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال هفتم شماره بیست و هشتم تابستان 139، صص 20- 5
 چنگیزی نگار، احمدیان رضا (1392)، بررسی شاخصهای هویّت فضای شهری در بافت تاریخی (نمونه موردی: بازار کرمان)، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره یازدهم بهار 1392، صص 63-53
حبیبی، کیومرث، احمد پور احمد وابولفضل مشکینی، 1386، بهسازی ونوسازی بافت‌های کهن شهری، انتخاب، تهران
حمید رضا زراعت پیشه، خسرو موحد، وحیده حجتی (1399)، بررسی رابطه بین ارزش‌های فرهنگی و شکل‌گیری چشم انداز فضاهای مسکونی در محدوده محله قصردشت شیراز، دوره 11، شماره 1- شماره پیاپی 1، صفحه 715-734
حمیدی اکبر، آروین محمود (1393): بررسی و ارزیابی منظر شهرهای جدید با رویکرد ایرانی – اسلامی (مطالعه موردی شهر جدید پردیس)، کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، موسسه بین الملی مطالعات معماری و شهرسازی مهرازشهر 1393
خاتمی متین (1391): احیاء بافت‌های قدیمی شهری با تاکید بر ساختار اصلی (مطالعه موردی طراحی شهری خیابان امام سمنان)، پایانامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکده معماری و شهرسازی، استاد راهنما، دکتر مسعود علیمردانی، مهرماه 1391
خدابین مصطفی(1396)،‌گذار از شهر معاصر به شهر ایرانی- اسلامی با تاکید بر مشارکت مردمی، مجله شهر و ساختمان، شماره 99، فروردین ماه 96، صص 20- 15
سیده کهربا سیدبرنجی، سید محسن حبیبی، منوچهر طبیبیان (1399)، بررسی نقش بناهای تاریخی در بازآفرینی پایدار و ارتقاء هویت شهری (مورد پژوهی: میدان مرکزی و تاریخی رشت)، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 3، صفحه 1-15
شکوهی مهشید(1388): ارتقاء عملکردی – کالبدی گذر تاریخی هفت منبر، دوفصلنامه دانشگاه هنر، شماره سه، پاییز و زمستان 88،
شماعی علی، اقبال محمدرضا(1395)، عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت محیط پیاده راه‌های شهرهای ایرانی- اسلامی (مورد مطالعه: پیاده راه میدان امام حسین)ع(و هفده شهریور)، فصلنامه علمی – پژوهشی الگوی پیشرفت سلامی ایرانی، سال چهارم شماره هفتم، بهار و تابستان 1395، صص 151-127
فاطمه طهرانی، مجید ولی شریعت پناهی، فریده اسدیان (1399)، بررسی شاخصه‌های علمی فرهنگی هویتی موثر در برنامه‌ریزی و شکل‌گیری شهر اسلامی نمونه موردی: تهران دوران معاصر دوره 10، شماره پیاپی 39، صفحه 641-651
کیانی محمد یوسف (1365): شهرهای اسلامی" نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران". تهران
مختاری ملک آبادی رضا و همکاران(1394)، تبیین معیارهای بومی‌سازی شاخصهای مکانی فضای شهر خلاق با رویکرد ایرانی – اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره بیست و دوم زمستان 1394، صص 39-23
مشهدی زاده دهاقانی، ناصر(1373)، ویژگیهای برنامه‌ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران.
مطوف شریف، خدائی زهرا (1388): الگوهای رونق بخشی، نوسازی و بهسازی بافت فرسوده، ، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال تول، پیش شماره سوم
نقره کار، عبدالمجید(1395)، برداشتی از حکمت اسلامی در هنر و معماری، انتشارات چپر، تهران.
نقی زاده، محمد و همکاران(1388)، طرح کلی برنامة جامع احیاء شهر اسلامی، نشریه کتاب ماه هنر، شماره 136، تهران.
نقی زاده محمد، زمانی بهادر و کرمی اسلام.(1389). ملاحظات فرهنگی در شکل دهی به نماهای شهری با تکیه بر ساختار نماهای شهری ایرانی در دوران اسلامی، فصلنامه هویت شهر، دوره 4، شماره 7، پاییز و زمستان 1389، صص 61 تا 74
وفایی فرد، (1384)، در جستجوی هویت شهری بیرجند، وزارت مسکن وشهرسازی.تهران.
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 11، شماره 45
دی 1400
صفحه 497-510

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار