بررسی راهبرد سیاست خارجی روسیه در منطقه ژئوپلیتیک خاورمیانه در پرتو گسترش افراط‌گرایی دینی در قرن 21

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای روابط بین الملل، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.

2 دانشیار دانشگاه پیام نور، گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

3 گروه حقوق و علوم سیاسی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

چکیده

مطالعه زندگی مسلمانان روسیه پس از سقوط شوروی سابق، به ویژه پس از سال ۲۰۰۰م، افزایش افراط گرایی در مسلمانان این کشور را نشان می دهد محققان روسی هشدار داده‌اند رادیکال‌ها و سلفیون مسلمان با ارائه‌‌ی پاسخ به سؤالات و معضلات جوانان، در حال جذب کردن این قشر تأثیرگذار هستند و در روسیه امروز سلفی­ها نقش عمده­ای در سامان دهی اسلام مد نظر خود بر عهده دارند و بیشتر عملیات­های ضدروسی صورت گرفته در منطقه­ی قفقاز و دیگر شهرهای روسیه نیز توسط همین سلفی­ها صورت گرفته است. این عده به طور خاص در خاورمیانه و به خصوص کشورهای عربستان، مصر، تونس و سوریه آموزش می بینند. حضور خیل گسترده مبارزان جهادی روس در مناطق مختلف جهان اسلام از جمله عراق و سوریه، شاهدی بر همین مدعاست. حضور چشمگیر روس­ها در جمع مبارزان تکفیری با توجه به ویژگی­ها و توانمندی­های فراوان آن­ها در مبارزه، بیانگر اهمیت بررسی علل این پدیده است. از طرفی منطقه خاورمیانه به علت داشتن مرزهای نامتجانس سیاسی، نگرش های بعثی، ملی گرایانه، عروبت و جنبش های اسلامی و تضادهای انسانی از یک سو، و حضور کنشگران فرا منطقه ای از سوی دیگر، از ابتدای قرن بیستم تاکنون محل نضج و سازماندهی گروه های بنیادگرای اسلامی بوده است. در این منطقه ژیوپلیتیکی و حساس تاثیرگذاری دین به طور اعم و بنیادگرایی دینی به طور اخص در آن به صورتی کاملا آشکار نمایان شده و مصادیق بارز آن حوادث سال های اخیر در کشورهای عراق، سوریه، یمن و... است. با توجه به این مقدمه سوال اصلی مقاله این است که راهبرد سیاست خارجی روسیه در خاورمیانه در پرتو گسترش افراط گرایی دینی با تاکید بر چهار بازیگر اصلی ایران، ترکیه، عربستان و سوریه از ابتدای قرن حاضر و به ویژه سالیان متاخر چگونه بوده است؟ روش انجام مقاله توصیفی- تحلیلی است. در ۱۰ سال اخیر، تمام حملات تروریستی صورت گرفته در قلمرو شوروی، از سوی سلفی های تکفیری بوده کرملین نگران است موفقیت هر چند نسبی افراط­گرایی دینی در خاورمیانه، باعث تشویق جمعیت بزرگ مسلمان منطقه ی آسیای مرکزی شود و در نتیجه، احتمال مداخله ی بین­المللی را فراهم سازد. علاوه بر این، احتمال می رود که بنیادگرایان مسلمان در چچن بار دیگر خواهان جدایی از فدراسیون روسیه شوند. بدون تردید افزایش نفوذ اسلام رادیکال در میان نیروهای شورشی سوریه، عزم روسیه برای حمایت از رژیم اسد را تقویت کرده است. منطقه­ی قفقاز شمالی، که جمهوری­های داغستان، چچن، اینگوشتیا، اوستیای شمالی، کاباردینو بالکاریا، قره چای، چرکس و آدیغه را در بر می گیرد، موطن ده­ها گروه قومی است. بعد از فروپاشی شوروی، عربستان مبلغان بسیاری را برای جذب مسلمانان روسیه، قفقاز و آسیای مرکزی به این مناطق اعزام کرد. بنابراین تنها اندکی بعد از فروپاشی، روس­ها شاهد ظهور و گسترش وهابیت در روسیه و منطقه بودند و اکنون نیز حمایت مالی و تسلیحاتی عربستان و قطر از سلفی ها برای روسیه نگران کننده است. در حال حاضر نیز عربستان نفوذ زیادی در مناطق جنوبی روسیه دارد و با خرج پول های زیاد و تعلیم جوانانی که برای تحصیل به این کشور می­روند، به ترویج اندیشه های سلفی گری و وهابیت می پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Examining Russia's foreign policy strategy in the Middle East geopolitical region in the light of the spread of religious extremism in the 21st century

نویسندگان [English]

  • Seyed Noureddin Vahedpour 1
  • Mohsen Diant 2
  • Soheil Soheili Najafabadi 3
1 PhD Student in International Relations, Qeshm Branch, Islamic Azad University, Qeshm, Iran.
2 Associate Professor, Payame Noor University, Department of Political Science, Payame Noor University, Tehran, Iran
3 Department of Law and Political Science, Qeshm Branch, Islamic Azad University, Qeshm, Iran
چکیده [English]

The Middle east, due to its heterogeneous political borders, Ba'athist, nationalist attitudes, extremism and Islamic movements and human conflicts on the one hand, and the presence of trans-regional activists on the other, has been a place of maturity and organization since the beginning of the twentieth century. Has been Islamic fundamentalists. In this geopolitical and sensitive region, the influence of religion in general and religious fundamentalism in particular has become quite obvious, and the obvious examples are the events of recent years in Iraq, Syria, Yemen, and so on. According to this introduction, the main question of the dissertation is what has been Russia's foreign policy strategy in the Middle East in the light of the spread of religious extremism with emphasis on the four main actors of Iran, Turkey, Saudi Arabia and Syria since the beginning of this century and especially in recent years? The method of doing the dissertation is descriptive-analytical. For the past 10 years, all terrorist attacks in Soviet territory have been carried out by Takfiri Salafis. And, as a result, provide the possibility of international intervention. In addition, it is likely that Muslim fundamentalists in Chechnya will once again demand secession from the Russian Federation. Undoubtedly, the growing influence of radical Islam among Syrian rebel forces has strengthened Russia's resolve to support the Assad regime. The North Caucasus region, which includes the republics of Dagestan, Chechnya, Ingushetia, North Ossetia, Kabardino-Balkaria, Qarachai, Circassia and Adygea, is home to dozens of ethnic groups. After the collapse of the Soviet Union, Saudi Arabia sent many missionaries to attract Muslims from Russia, the Caucasus, and Central Asia. Thus, only shortly after the collapse did the Russians witness the rise of Wahhabism in Russia and the region, and now Saudi Arabia and Qatar's financial and weapons support for the Salafis is worrying for Russia. At present, Saudi Arabia has a lot of influence in the southern regions of Russia, and by spending a lot of money and educating the young people who go to this country to study, it promotes the ideas of Salafism and Wahhabism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Russia
  • religious extremism
  • deterrence
  • Middle East

مراجع

ابوالحسن شیرازی، حبیب اله(1387)، گرجستان از انقلاب رز تا جنگ با روسیه، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال اول، شماره دوم.
اتوتایل، ژئاروید و دیگران(1380)، اندیشه‌های ژئوپلیتیک در قرن بیستم، ترجمه محمدرضا حافظ نیا و‌هاشم نصیری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
اخباری، محمد­(1387)، ترتیبات امنیت منطقه‌ای در خلیج فارس، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر، مجموعه مقالات همایش ملّی جایگاه خلیج فارس در تحوّلات استراتژیک، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلّح
آذری نجف آبادی، محمد مهدی(2001)، تغییر مرکز ثقل سیاست خارجی آمریکا پس از یازده سپتامبر 2001.م، فصلنامه­ی سیاست خارجی، سال بیست و پنجم، پاییز 1390، شماره 3، صص. 702-734.
ازغندی، علیرضا و جلیل روشندل(1387)، مسائل نظامی و استراتژیک معاصر. جلد دوم. تهران: سمت.
آشوری، داریوش­(1354)، فرهنگ سیاسی، تهران: مروارید، چاپ هشتم.
اطاعت، جواد(1375)، ژئوپلیتیک و سیاست خارجی ایران، نشر مفید، تهران 1375، ص53.
افتخاری، اصغر(1381)، ساختار و تأویل‌ امنیت‌ (درآمدی‌ بر روش‌شناسی‌ تفسیری‌)، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 5، شماره 15.
افتخاری، قاسم و علی باقری دولت آبادی(1389)، اعمال فشار امریکا و تشدید گرایش ایران به استراتژی بازدارندگی، فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره 40، شماره 4.
آقاحسینی، علیرضا و امام جمعه‌زاده، سیدجواد و فروغی، عاطفه­(1392)، مطالعه سیاست خارجی روسیه در بحران داخلی سوریه از منظر سازه‌انگاری (2011). پژوهش‌های راهبردی سیاست، 2(7):125 -146
آقایی، سید داود(1368)، سیاست و حکومت در عربستان سعودی- تهران، موسسه خدمات فرهنگی انقلاب، 1368
امام خمینی، سید روح‌الله(1385)، صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی(ص)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، جلد 12، 1385.
امیر حسین، ثابتی منفرد(1388)، روز شمار هشت ماه نبرد مقدس: 22 خرداد تا 22 بهمن 1388، چاپ دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، (1390)، ص 267
امیراحمدیان، بهرام­(1390)، روسیه و خاورمیانه­، همشهری دیپلماتیک، شماره 47. 
انتظار، امیر­(1384)، "آمریکا میهمان ناخوانده" نشریه اعتماد ملی.
باقری‌کبورق، علی(1370)، کلیات و مبانی استراتژی و جنگ، تهران: نشر بین‌الملل.
برادن، کتلین و فرد شلی­(1383)، ژئوپلیتیک فراگیر­، ترجمه علیرضا فرشچی و حمیدرضا رهنما، تهران: دوره عالی جنگ دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه.
بلوچی، حیدر علی(1381)، جهانی شدن و بازدارندگی هسته‌ای فصلنامه سیاست خارجی، سال شانزدهم شماره سوم.
بهشتی پور، حسن­(1390)، ­همکاری دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و روسیه در قفقاز جنوبی؛ نگاهی به فرصت­ها و تهدیدها­، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، ش 74.
بهشتی پور، حسن(1991)، مقایسه تطبیقی سیاست ایران و روسیه در قبال سوریه، دسترسی در 1991 در سایت: http://www.mardomsalari.com/template1
بهمن، شعیب­(1391)، روسیه و بهار عربی(بیداری اسلامی)؛ چالش‌ها و پیامدها. آسیای مرکزی و قفقاز، 77:25
بوزان، باری(­1387)، مردم، دولت‌ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوفر، آندره(1366)، مقدمه‌ای بر استراتژی، ترجمه مسعود کشاورز، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه ج.ا.ایران.
بیلیس، جان و جیمز ویرتز و الیوت کوهن و کالین گری(1382)، استراتژی در جهان معاصر. جلد دوم. تهران: ابرار معاصر.
پیشگاهی فرد، زهرا و ناصر سلطانی خلیفانی(1388)، تحلیل سیاست‌های آمایش سرزمینی ایران و ترکیه در مناطق مرزی همجوار، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، دوره 42، شماره 69،
تضمینی، غنچه­(1991)، روابط ایران و روسیه، مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، http://peace-ipsc.org
جکسون، رابرت وگئرک سورنسون­(1385)، در آمدی بر روابط بین‌الملل، ترجمه مهدی ذاکریان، تهران: انتشارات میزان.
جلالی، علی احمد(1382)، همکاری همه جانبه ایران و روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال یازدهم، شماره41، بهار1382، ص165
جمشیدی، محمد(1381)، جایگاه بازدارندگی متعارف در استراتژی دفاعی دولت باراک اوباما در قبال جمهوری اسلامی ایران، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هشتم، شماره 1.
جهان بین، اسماعیل و ماشاالله مشهدی(1376)، مناطق استراتژیک جهان، تهران: مرکز تحقیقات اسلامی سپاه.
حاجی یوسفی، امیرمحمد؛ ذوالفقاری، عباس­(1396)­ فرهنگ راهبردی و سیاست خارجی خاورمیانه‌‌‌ای روسی، فصلنامه روابط خارجی، سال نهم، شماره دوم، صص 165-192.
حاجی یوسفی، محمد و عباس ذولفقاری­(1396)، فرهنگ راهبردی و سیاست خارجی خاورمیانه‌ای روسیه، فصلنامه روابط خارجی، شماره 34
حافظ نیا محمدرضا و محمدحسین افشردی(1381)، تحلیل ژئوپلیتیک قفقاز؛ بستری برای تدوین سیاست خارجی مناسب‌تر در منطقه، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی،  دوره 34، شماره 42.
حافظ نیا، تهران، انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
حافظ نیا، محمدرضا­(1382)، ­خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه‌ی هرمز، چاپ سوم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حافظ نیا، محمدرضا(1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
حدادی، راحله(1387)، همکاری‌های منطقه‌ای در روابط ایران و روسیه، ، در کتاب روابط ایران و روسیه به کوشش مهدی سنایی و جهانگیر کرمی، ایراس، صحفه 323.
حشمت زاده، محمد باقر(1379)، ارتباط و امنیت ملی در جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ.
حیدری، غلامحسین­(1384)، نظام ژئوپلیتیک جهانی در قرن 21 و موقعیت ایران، دومین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران.
خسرو، صادق عزت اله عزتی و رحیم سرور­(1395)، تاثیر همکاری‌های نظامی ایران و روسیه بر استراتژی ژئوپلیتیکی ایران.
خلیلی، محسن(1390)، بایستگی­های ژئواکونومیک توسعه­ی منطقه­ی جنوب شرق ایران، فصل­نامه­ی روابط خارجی، سال سوم، شماره­ی چهارم، زمستان 1390، صص.81-124.
Halford Mackinder, "The round world and wining of the peace", Foreign Affairs ××I (July 1963), P.601
Agnew, Jahn(1999).“Revisioning world politics”. London: Routhledge Publication.
Al Rawi, Ahmed K. (2014). The Arab Spring and Online Protests in Iraq. International Journal of Communication, 8:916-942.
Bodansky, Yossef (2015). Russia, Syria, and the Crossroads of Strategic Development. ISPSW Strategy Series: Focus on Defense and International Security,378: 1-27.
Brisov, Timofey (2018). Russian arms exports in the Middle East. In:Russia’s return to the Middle East Building sandcastles?. Edited by Nicu Popescu and Stanislav Secrieru. European Union Institute for Security Studies. DOI:10.2815/639920.
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 11، شماره 45
دی 1400
صفحه 685-722

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار