تاثیر جهان بینی اسلامی در جایگاه مسجد به عنوان فضای شهری و نقش مسجد به عنوان یک رکن اساسی در شهر اسلامی در اقتصاد، فرهنگ و امنیت (نمونه موردی :شهر دزفول )

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشیار گروه آموزشی شهرسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

2 دانشجوی دکتری شهرسازی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

مسجد در شهرسازی سنتی، همواره در نقطه عطف محیط قرار می گرفت و در منظومه ای از عملکردهای متنوع و آشنا، بخشی از ملزومات حیات جاری شهر قلمداد می شد. هدف از مطالعه حاضر بررسی تاثیر جهان بینی اسلامی در جایگاه مسجد به عنوان فضای شهری و نقش مسجد به عنوان یک رکن اساسی در شهر اسلامی در اقتصاد فرهنگ و امنیت است. این پژوهش از نظر روش مطالعه، توصیفی - تحلیلی بوده و از حیث تجربی، شناخت فضایی و ساختاری فضایی کالبدی به وسیله نقشه پردازی شناختی از طریق کروکی پردازی برای سنجش باز نمایی های شناختی و مفاهیم رفتاری در تعاملات اجتماعی صورت می گیرد. منطقه مورد مطالعه شهر دزفول از استان خوزستان است.یافته ها نشان داد که تقلیل جایگاه مسجد (به عنوان یک عرصه عبادتگاهی )و برداشت بسیار ناقص و محدودی از مفهوم و واقعیت مسجد به عنوان یک فضای اجتماعی صورت گرفته است. مساجد به عنوان جزئی از ساختار فضایی-کالبدی شهر، عنصری شکل دهنده و از محوریترین و ارزنده ترین عنصر کالبدی متبلور کننده جامعه اسلامی است که دارای عملکردهای متعدد اجتماعی،اقتصادی، سیاسی و کالبدی در توسعه شهری دارند. بنابراین تثبیت محوریت مسجد از دیدگاه نظری به عنوان مفصلی انسجام بخش در ساختار کالبدی و فضایی محلات می باشد که می‌باید در برنامه ریزی و طراحی شهری در دستور کار مدیریت توسعه محلی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of the Islamic Worldview on the Position of the Mosque as an Urban Space and the Role of the Mosque as an Essential Pillar in the Islamic City in Economy, Culture and Security(Case study: Dezful city)

نویسندگان [English]

  • mehran Ali Al-Hesabi 1
  • Reza Kheiruddin 1
  • vahid sarafraz 2
1 Associate Professor, Department of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Iran University of Science and Technology
2 PhD student in Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Iran University of Science and Technology
چکیده [English]

In traditional urban planning, the mosque was always at the turning point of the environment and in a system of various and familiar functions, it was considered a part of the necessities of the current life of the city. The purpose of this study is to investigate the impact of the Islamic worldview on the position of the mosque as an urban space and the role of the mosque as an essential element in the Islamic city in the economy of culture and security. This research is descriptive-analytical in terms of study method and empirically, spatial and structural cognition of physical space is done by cognitive mapping through sketching to measure cognitive representations and behavioral concepts in social interactions. The study area is the city of Dezful in Khuzestan province. The findings showed that the position of the mosque (as a place of worship) has been reduced and a very incomplete and limited understanding of the concept and reality of the mosque as a social space has been done. Mosques, as a part of the spatial-physical structure of the city, is a formative element and one of the most central and valuable physical element crystallizing the Islamic society, which has various social, economic, political and physical functions in urban development. Therefore, establishing the centrality of the mosque from a theoretical point of view as a cohesive joint in the physical and spatial structure of neighborhoods, which should be on the agenda of local development management in urban planning and design.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mosque
  • neighborhood and residence
  • social and physical cohesion
  • social interactions and attachment to place
امامی، سید محمد؛ زبردست، اسفندیار(1393)، ارزیابی طرح های توسعه شهری بر اساس اصل همپیوندی و اتصال با استفاده از روش AHP"، فصلنامه مطالعات شهری، شماره 11، تهران.
امیرفخریان، مصطفی، پوراحمد، احمد، رهنما، رحیم، شکوهی، اجزاء، محمد(1394)، بررسی انسجام درونی محله‌های شهری در شهرهای اسلامی و تقابل آن با پروژه‌های نوسازی شهری، نمونه محله عامل شهر مشهد، 1394، مجله جغرافیای و توسعه فضای شهری، سال دوم شماره1، بهار و تابستان 1394، شماره پیاپی2
بمات، نجم الدین(1369)، شهر اسلامی، ترجمهمحمد حسین حلیمی، منیژه اسلامبولچی،  سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
بمانیان، محمد رضا، پورجعفر، محمد رضا، احمدی، فریال، صادقی، علی رضا­(1389)، ­بازخوانی هویت معنوی و انگاره­های قدسی در معماری مساجد شیعی­، فصلنامه پژوهشی شیعه شناسی، شماره 30
براتی، ناصر(1381)، ­نگاهی نو به مفهوم شهر از نظرگاه زبان و فرهنگ فارسی­، مجله علمی – پژوهشی هنرهای زیبا
پورجعفر، محمدرضا و اسماعیلیان، سحر(1392)، در جستجوی معیارهای شکل‌دهنده شبکه فضاهای شهری در بافت‌های تاریخی ایران، نمونه موردی: اصفهان، دردشت، مدیریت شهری، شماره 31.
توسلی، محمود، بنیادی، ناصر­(1371)، جلد اول، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول
تولایی، نوین(1385)، شکل شهر منسجم، صفه، دانشگاه شهید بهشتی، شماره 35
حبیبی، سیدمحسن­( 1367)،­مقدمه‌ای بر آشنایی با مبانی برنامه‌ریزی و طراحی شهری­، جزوه شماره 2، مرکز آموزش شهرسازی و معماری، جهاد دانشگاهی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران.
حبیبی، سید محسن­(1381)، ­چگونگی الگوپذیری و تجدید سازمان استخوان‌بندی محله­، مجلۀ هنرهای زیبا، شماره 13، تهران.
دانشپور، عبدالهادی، سپهری مقدم منصور، چرخچیان، مریم (1388)، تبیین مدل «دلبستگی به مکان» و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 1، شماره 38 ، تابستان 88
فصلنامۀ علمی_ پژوهشی نقش جهان، شماره 1- 5، تهران.
حبیبی، سیدمحسن­( 1383)، ­از شار تا شهر­، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
جعفری، محمد‌تقی­(1379)، ­فرهنگ پیرو و فرهنگ پیشرو­، انشارات کرامت، تهران
خیرآبادی، مسعود­(1376)،­ شهرهای ایران­، مترجمین: حسین حاتمی‌نژاد و عزت‌ا... مافی، مشهد، نشر نیکا
دانشپور، سید عبدالهادی، سپهری مقدم، منصور، چرخچیان، مریم­(1388)، تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن­، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، شماره38، تابستان88
سلطان‌زاده، حسین­(1386)، ­فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران­، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شکوهی،علی­(1392)، ­نقش سیره و اندیشه پیامبر اعظم (ص) در شکل گیری تمدن و شهرنشینی بزرگ اسلامی"
طاهری، جعفر، 1392، بازاندیشی مفهوم سکونت در معماری، دوفصلنامه معماری ایرانی، شماره4، پائیز و زمستان 92.
فاضلی، نعمت الله­(1389)، ­مسجد و مدرنیته­، وبلاگ فرهنگشناسی(http://www.farhangshenasi.com/persian)
فاضلی نعمت‌الله، (1387)،­مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران­، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، (مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران، ایسکانیوز، به نقل از سایت فرهنگ‌شناسی (وبلاگ شخصی دکتر فاضلی)
فرید، یدالله، 1375، جغرافیا و شهرشناسی، چاپ چهارم، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز
فکوهی، ناصر، (1383)، ­انسان شناسی شهری­، تهران: نشر نی، چاپ اول.
محمدصادق فلاحت؛ لیلا کمالی؛ صمد شهیدی(بی تا)، نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری دوره 14، شماره 46.
قبادیان، وحید، (1382)، ­معماری در دارالخلافه ناصری، سنت و تجدد در معماری معاصر تهران­، تالیف، نشر پشوتن و مهندسین مشاور معماری سفید
کریمی، اردلان، شرقی، زهرا. (1399)، بررسی مدلهای طراحی شهری فرایند محور و نقش آن در بهبود مداخلات در مراکز شهری. فصلنامه جغرافیا ( برنامه ریزی منطقه ای10(2-2), 809-821.
مدنی‌پور، علی­(1387)، ­فضاهای عمومی و خصوصی شهر­، ترج.مه فرشاد نوریان، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری
مهری عبدالکریم و ابراهیمی دهکردی، امین­(1396)، بازشناسی نقش مسجد در هویت و روند توسعه شهرهای اسلامی.کنفرانس پژوهش های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران.   
میر دهقان اشکذری، سید فضل الله، زارعی، محمد ابراهیم، نوری، جعفر(1398)، ساختار کالبدی- فضایی شهر یزد از آغاز دوره اسلامی تا پایان دوره آل‌مظفر براساس مدارک و شواهد موجود. فصلنامه جغرافیا ( برنامه ریزی منطقه ای), 9(4), 159-178.
میرزاخانی، عبدالرحمان؛ درویشی، صیاد(1393)، ­بررسی رابطه انسجام اجتماعی با پیشگیری اجتماعی از جرم­، فصلنامه مطالعات اجتماعی، شماره 38، تهران.
نصر، سید حسین 1375، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، دفتر مطالعات دینی هنر، تهران، 1375.
نقره‌کار، عبدالمجید­(1393)، ­مبانی اصول و ارزش های اسلامی در معماری و شهرسازی­، جزوه کلاسی، دانشگاه علم و صنعت ایران.
نقره کار، عبدالمحید، علی‌‍‌الحسابی، مهران(1396)، تحقق پذیری هویت در معماری و شهرسازی؛ با تأکید بر ارتقاء هویت اسلامی-ایرانی در شهرهای جدید، نشر:کتاب فکر نو، تهران.
نقی‌زاده، محمد(1385)، معماری  و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری)، انتشارات راهیان، اصفهان، 1385آ.
نقی زاده،محمد­(1392)، ­تحلیل و طراحی فضای شهری (مبانی، تعاریف، معیارها، و شیوه ها)­، انتشارات جهاد دانشگاهی
نقی‌زاده، محمد(1395)، نظریه؛ فضای حیات طیبه، شهر آرمانی اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، پائیز 1395.
یگانه، منصور؛ بمانیان، محمدرضا­(1394)، ­تحلیلی بر ابعاد پیوستگی توده و فضا در عرصه‌های عمومی شهری"، مجلۀ مدیریت شهری، شماره 39، تهران.
Allen, Barbara (2007), Le quartier a larticulation denjeux spatiaux temporal, dans: jean-Yves Authier, Le quartier. Enjeux scientifiques, actions politiques sociales, La Decouverte, coll.
Proshansky, H.M. (1978),"The City and Self-Identity", Environment and Behavior, 10:2, 147-169.
Falahat, M. (2005). Sense of Place in the Physical Design of Mosques. HONAR-HA-YE-ZIBA, 22 (5),35-42.
Ayhan, Irem and Cubukcu, k.mert (2010). Explaning histirical urban development using the  location of mosques:A Gis/spatial statics-based approach, Applied Geography,Vol.30229-238
Stock, Mathis (2003), Pratiques des lieux, styles dhabiter, regimes dhabiter. Pour une analyse trilogique des
Rezazade, R. (2004). The Role of Architecture in Revealing Meaning and Concepts. Mosque Architecture: Traditional or Innovative?. HONAR-HA-YE-ZIBA. 18, 37-48.