سنجش میزان تفاوت تاب آوری جوامع شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی نمونه موردی شهرستان گلپایگان

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای برنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار جغرافیا وبرنامه ریزی روستایی، واحد یادگار امام (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار آب و هواشناسی، واحد یادگار امام (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 دانشیار برنامه ریزی محیطی، واحد یادگار امام (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

5 استادیار ژئومورفولوژی، واحد یادگار امام (ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر سنجش میزان تفاوت تاب آوری جوامع شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی در شهرستان گلپایگان است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی-توسعه‌ای و به لحاظ روش انجام کار، توصیفی- تحلیلی است. در فرآیند پژوهش، ابتدا مبانی نظری تاب آوری و سوابق مطالعاتی آن موردمطالعه قرار خواهدگرفت. جامعه آماری پژوهش را سرپرستان خانوار دو جامعه شهری و روستایی شهرستان گلپایگان تشکیل می‌دهند که براساس سرشماری سال 1395 برابر با 90086 نفر برابر با 30419 خانوار بوده است. برای انتخاب حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است که به وسیله آن تعداد 379 نفر به عنوان حجم نمونه به صورت تصادفی طبقه بندی شده انتخاب شد. جهت تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش از آزمون تی تک نمونه‌ای و تحلیل رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای نشان داد که وضعیت تاب‌آوری اجتماعی در جوامع شهری برابر با 117/3 و در روستاها برابر با 831/2 ارزیابی شده است. وضعیت تاب‌آوری اقتصادی در جوامع شهری برابر با 232/3 و در روستاها برابر با 779/2 ارزیابی شده است. وضعیت تاب‌آوری کالبدی- محیطی در جوامع شهری برابر با 282/3 و در روستاها برابر با 109/3 ارزیابی شده است. وضعیت تاب‌آوری نهادی در جوامع شهری برابر با 207/3 و در روستاها برابر با 101/3 ارزیابی شده است. نتایج رگرسیون خطی نشان داد که شاخص اقتصادی با ضریب بتای 434/0 بیشترین تاثیر را بر جوامع شهری و روستایی دارد و شاخص نهادی با ضریب بتای 167/0 کم-ترین تاثیر را داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measuring the Resilience of Urban and Rural Communities to Natural Hazards in the Case of Golpayegan County

نویسندگان [English]

  • Amir Safaei 1
  • majid shareeatpanahi 2
  • mohsen ranjbar 3
  • batoul bahak 4
  • bahram azadbakht 5
1 Ph.D. student of rural planning, Yadgar Imam (RA) Shahr Ray Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor of Geography and Rural Planning, Yadgar Imam (RA) Shahr Ray Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Assistant Professor of Hydrology and Meteorology, Yadgar Imam (RA) Shahr Ray Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
4 Associate Professor of Environmental Planning, Yadgar Imam (RA) Shahr Ray Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
5 Assistant Professor of Geomorphology, Yadgar Imam (RA) Shahr Ray Unit, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study was to measure the resilience of urban and rural communities to natural hazards in Golpayegan county. The present study is descriptive-analytical in terms of purpose-development and in terms of method of work. In the research process, the theoretical foundations of resilience and its research background will be studied first. The statistical population of the research consists of household heads of two urban and rural communities of Golpayegan city which according to the Census of 1395 equals 90086 persons with 30419 households. The Cochran formula was used to select the sample size. 379 individuals were selected as the sample size randomly classified. One-sample t-test and linear regression analysis were used to analyze the data. The results of one-sample t-test showed that social resiliency status in urban communities was 3. 117 and in rural areas was 2.831. The status of economic resilience in urban communities is 3.23 and in rural areas is 2.779. Physical-environmental resiliency status in urban communities is 3.28 and in rural areas is 3.109. The status of institutional resilience in urban communities is 3.207 and in rural areas is 3.01. The results of linear regression showed that economic index with beta coefficient of 0.434 had the highest impact on urban and rural communities and institutional index with beta coefficient of 0.167 had the least effect. Also social index with beta coefficient of 0.317 and physical-environmental index with beta coefficient of 265 have impact on resilience of urban and rural communities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "natural hazards"
  • " resilience"
  • "urban and rural communities"
  • " t-test"
  • " Golpayegan county"
بذرافشان، جواد؛ طولابی نژاد، مهرشاد و طولابی نژاد، میثم، (1397)، تحلیل فضایی تفاوت­های تاب­آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی مورد مطالعه: شهرستان پلدختر، فصلنامه پژوهش­های روستایی، دوره9، شماره1، صص116-135.
بذرافکن، شهرام؛ آروین، محمود و شاکری، الهه، (1397)، ارزیابی تاب­آوری در محلات منطقه 9 شهر تهران با استفاده از تکنیک تاپسیس، مجله دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره8، شماره2، صص187-197.
برقی، حمید؛ حسنی نژاد، آسیه و شایان، محسن، (1396)، ارزیابی آثار سموم شیمیایی کشاورزی بر محیط زیست روستاها: مطالعه موردی روستاهای شهرستان زرین دشت، مجله مدیریت مخاطرات محیطی، دوره4، شماره3، صص247-262.
برقی، حمید؛ هاشمی، صدیقه و جعفری، نسرین، (1396)، سنجش تاب­آوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله مطالعه موردی دهستان معجزات در شهرستان زنجان، مجله پژوهش و برنامه ریزی روستایی، سال6، شماره1(17)، صص81-97.
بسطامی نیا، امیر؛ رضائی، محمدرضا و سرایی، محمدحسین، (1397)، تبیین و تحلیل تاب­آوری اجتماعی برای مقابله با سوانح طبیعی، مجله دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره8، شماره3، صص209-224.
حاجی زاده، فاضل و ایستگلدی، مصطفی، (1397)، تحلیلی بر تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی با تاکید بر زلزله مطالعه موردی دهستان حومه شهرستان لامرد، مجله مدیریت مخاطرات محیطی، دوره5، شماره1، صص67-83.
حیدری ساربان، وکیل و مجنونی توتاخانه، (1395)، نقش تنوع معیشتی در تاب­آوری خانوارهای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه در برابر خشکسالی، مجله تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال3، شماره4، صص49-70.
داداش­پور، هاشم و عادلی، زینب، (1394)، سنجش ظرفیت­های تاب­آوری در مجموعه­ی شهری قزوین، دوفصلنامه مدیریت بحران، شماره8، صص73-84.
حیدری، مهدی، (1395)، پهنه­بندی کیفی آب گلپایگان براساس شاخص NSFWQI با سامانه GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی لقمان حکیم گلستان، گروه مهندسی آب، رشته سازه­های آبی، گرگان.
دخت بدیع، پروین و رحیمی، محمود، (1397)، بررسی و سنجش تاب­آوری شبکه ارتباطی شهری با رویکرد مدیریت بحران مطالعه موردی منطقه 2 تهران، مجله نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال10، شماره2، صص41-65.
رضایی، محمدرضا، (1389)، تبیین تاب آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی: مطالعه موردی کلانشهر تهران، پایان نامه دکتری ، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده جغرافیا، گروه برنامه ریزی شهری،تهران.
روستا، مجتبی؛ ابراهیم زاده، عیسی و ایستگلدی، مصطفی، (1396)، تاب آوری کالبدی، در برابر زلزله مطالعه موردی بافت فرسوده ی شهر مرزی زاهدان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره46، صص1-18.
زیاری، یوسفعلی؛ عباداله زاده ملکی، بهناز و بهزادپور، الناز، (1397)، ارزیابی میزان تاب­آوری کالبدی در برابر مخاطرات زلزله با رویکرد دستیابی به مدیریت پایدار مطالعه موردی منطقه یک تهران، مجله نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال10، شماره2، صص97-112.
شایان، محسن؛ پایدار، ابوذر و بازوند، سجاد، (1396)، تحلیل تاثیرت ارتقای شاخص­های تاب­آوری بر پایداری سکونتگاه­های روستایی در مقابل سیلاب: مطالعه­ی موردی نواحی روستایی شهرستان زرین دشت، مجله مدیریت مخاطرات محیطی، دوره4، شماره2، صص103-121.
صادقلو، طاهره و سجاسی قیداری، حمدالله، (1393)، بررسی رابطه زیست پذیری سکونتگاه­های روستایی بر تاب­آوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوه تپه و پالیزان، مجله مدیریت بحران، شماره6، صص37-44.
صادقیان، مسعود، (1395)، بررسی تاثیر رودخانه­های فصلی بر منظر بوم شناختی شهری نمونه موردی رودخانه اناربار گلپایگان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران شرق، رشته طراحی شهری، تهران.
عزمی، آئیژ؛ میرزایی قلعه، فرزاد و درویشی، سبا، (1394)، جایگاه دانش بومی در مدیریت مخاطرات طبیعی در روستاها مطالعه موردی دهستان شیزر شهرستان هرسین، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 13، صص23-39.
عزیزپور، فرهاد؛ حمیدی، محمدسعید و چابک، جمشید، (1394)، تحلیل مشارکت محلی در مدیریت مخاطره سیل در نواحی روستایی مطالعه موردی روستاهای حوزه آبخیز رودخانه بشار شهرستان بویراحمد، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیط طبیعی، سال2، شماره4، صص77-94.
عنابستانی، علی اکبر؛ جوانشیری، مهدی؛ محمودی، حمیده و دربان آستانه، محمدرضا، (1396)، تحلیل فضایی سطح تاب آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطرات محیطی مطالعه موردی بخش مرکزی شهرستان فاروج، مجله تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال4، شماره4، صص17-38.
کاظمی، داود و عندلیب، علیرضا، (1396)، ارزیابی مولفه­های موثر تاب آوری اجتماعی سکونتگاه­های روستایی در شرایط بحرانی، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 158، صص131-145.
مبارکی، امید؛ لاله­پور، منیژه و افضلی گروه، زهرا، (1396)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مولفه های تاب آوری شهر کرمان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 47، صص89-104.
محمدی شهرودی، حامد؛ رحیم نیا، فریبرز؛ ملک زاده، غلامرضا و خوراکیان، علیرضا، (1397)، تبیین ویژگی­ها و ابعاد تاب­آوری سازمانی در سازمان­های تولیدی مواجه با مخاطرات و چالش­ها، مجله مدیریت مخاطرات محیطی، دوره5، شماره1، صص111-126.
معظمی، رهنما و رحیمی، محمود، (1395)، سنجش و تدوین راهبردهای تاب­آوری در مقابل بحران، در بافت قدیم شهری مطالعه موردی محله فیض آباد کرمانشاه، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطیف سال پنجم، شماره هجدهم، صصصص23-34.
ملکی، سعید؛ امانپور، سعید؛ صفایی پور؛ پورموسوی، سیدنادر و مودت، الیاس، (1396)، ارزیابی طیف تاب آوری اجتماع های شهری در برابر بحران زلزله بر اساس سناریوهای شدت مختلف و استفاده از نمایه کوپراس، مجله برنامه ریزی شهری، سال8، شماره31، صص19-40.
نوری، سیدهدایت الله و سپهوند، فرخنده، (1395)، تحلیل تاب­آوری سکونتگاه­های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی با تاکید بر زلزله مطالعه موردی دهستان شیروان شهرستان بروجرد، مجله پژوهش­های روستایی، دوره7، شماره2، صص275-285.
نیری، مهدی؛ شیعه، اسماعیل، رضایی، محمود و سعیدی رضوانی، نوید، (1397)، مدیریت تاب­آوری محله در مواجهه با زلزله در بافت­های فرسوده شهری به روش FAHP مطالعه موردی محله عبدل آباد شهر تهران، مجله جغرافیا، سال8، شماره2، صص21-38.
Ainuddin, S., Routray, Kumar, J. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction,Vol. 2,pp. 25-36.
A. (2015). Developing an integrated framework to quantify resilience of urban systems against disasters, Natural Hazards,Vol. 78, No. 3, pp. 1729-1748.
S. L, Ash. K. D, and Christopher T. Emrich. (2016). Urban–Rural Differences in Disaster Resilience, Annals of the American Association of Geographers, Vol.106, No. 6, pp.1236- 1252.
Falco, G. J. (2015). City Resilience through Data Analytis: A Human-centric Approach. Procedia Engineering, 118, 1008-
P, Tewari. H. R. and Bhowmick. P. K. (2014). Livelihood vulnerability index analysis: an approach to study vulnerability in the context of Bihar: original research. Jamba: Journal of Disaster Risk Studies,Vol. 6, pp.1-13.
Martinelli, D., Gian Paolo, C. and Vesna,T., Stephen, M. 2014. Analysis of Economic Resiliency of Communities Affected By Natural Disasters: The Bay Area Case Study. 4th International Conference on Building Resilience, Building Resilience, Economics and Finance, 18: 959 – 968. DOI: 10,1016/S2212-5671 (14)01023-5.
Matyas, D. and Pelling, M. (2015). Positioning resilience for 2015: the role of resistance, incremental adjustment and transformation in disaster risk management policy. Disasters,Vol. 39,No. 1,1-19.
Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). De fining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147, 38-
M. Newton. S, and Von Meding, J (2017), Predicting the resilience of transport infrastructure to a natural disaster using Cox’s proportional hazards regression model, Natural Hazards,Vol. 85, No. 2, pp. 1119- 1133.
M, Gomez-Baggethun. E, Benayas.J, and Tilbury. D. (2016). Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities, Sustainability,Vol. 8, No. 8, pp.1- 19.
Sue, T., Simon, M., Hazel, F., & Meghan, (2010). Social vulnerability to natural hazards, Flood Hazard Research Centre (FHRC), Middlesex University.