مدرنیته و شکل گیری هویت یکپارچه ایرانی؛ رویکرد نخستین منورالفکران قاجاری در مواجهه با هویت های خرد و بومی ایرانی با تاکید بر برنامه ریزی شهری

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 عضو هیات علمی گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22034/jgeoq.2024.178679

چکیده

مدرنیته، تفکری همه‌گیر و سلطه‌گر است که یک کلان روایت را تولید می‌کند و هویت‌های خرد در آن ذوب شده و در ساختن روایت کلان مورد استفاده قرار می‌گیرند. منورالفکران با تأکید بر ناسیونالیسم، درصدد ارائه یک روایت کلان از هویت ایرانی برآمدند و در این راستا، هویت‌های خرد و بومی را به‌عنوان مانعی بر سر راه تحقق روایت خود پنداشته و به طرد یا حذف آن دست زدند. در این نگاه، هر چیزی که موجب گسسته شدن مفهوم کلان ایران می‌شد کنار گذاشته و یا با بدبینی بدان نگریسته شد. روایت از تاریخ از مبنای اسلامی، مبنایی ایرانی یافت و به تاریخ باستان به‌عنوان سوژه‌ای مستقل نگریسته شد، برای همه‌گیر شدن تعلیم و پیدا شدن هویت مشخص، اصلاح زبان و الفبا پیشنهاد شد و به قومیت‌ها و هویت‌های بومی خصوصاً اعراب به‌عنوان عامل مهمی در عقب ماندگی ایران و شکل نگرفتن «وطن» نگریسته شد. در این مقاله، نگارنده با بررسی آثار سه منورالفکر ایرانی (میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی و جلال‌الدین میرزا قاجار) به دنبال واکاوی نوع نگاه آنان به هویت‌های خرد برآمده است تا نشان دهد که این نگاه تأثیر زیادی در روشنفکری عصر مشروطه و دوره‌ پهلوی اول که با تأکید بر ناسیونالیسم بود، برجای گذاشت و همین امر خود موجبات تقویت هویت ایرانی و فرهنگ بومی و نمود آن در شهرها و برنامه‌ریزی شهری بوده است چرا که شهرها نباید از هویت اصلی و بومی خود فاصله بگیرند چرا که خود باعث ناهنجاریهای اجتماعی و کالبدی و هویتی در شهرها و شهروندان می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Modernity and the formation of a unified Iranian identity; The approach of the first Qajar enlightened thinkers in the face of Iranian micro and indigenous identities with emphasis on urban planning

نویسندگان [English]

  • mostafa mirzayi 1
  • Ali Bigdeli 2
  • abasgholi ghafari fard 2
1 PhD Student in History, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Faculty member, Department of History and Archeology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Modernity is an universal and dominant thought, that produces a great narrative and it includes small identities and they are being used to create a great narrative.Intellectuals tried to present a great narrative about Iranian identity,with emphasis on nationalism and in this way, they considered small and native identities as an obstacle to the realization of their narrative and they tried to reject or remove that. In this attitude,anything that disrupted Iran`s great concept was discared or was looked at it with pessimism. The narration of history from the Islamic basis found an Iranian basis and ancient history was viewed as an independent subject. In order to spread education and find a clear identity, it was suggested to improve the language and alphabet, and ethnicity and native identities specially Arabs, was viewed as an important factor in Iran`s backwardness and non_formation of the “home land”. In this article, the author examines the works of three Iranian intellectuals (Mirza FathAli Akhundzadeh,Mirza AgaKhan Kermani and Jalaluddin Mirza Qajar) and seeks to analyze their view of micro-identities to show that this view has a great impact on the intellectualism of the constitutional era and left the first Pahlavi period, which was with an emphasis on nationalism, and this in itself has strengthened the Iranian identity and indigenous culture and its manifestation in cities and urban planning, because cities should not distance themselves from their original and indigenous identity because they themselves It causes social and physical and identity anomalies in cities and citizens.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modernity
  • Great and small identities
  • Intellectuals
  • AKHUNDZADEH
  • AQAKHAN KERMANI

مراجع

ادوارد پولاک، یاکوب(1368)، سفرنامه پولاک (ایران و ایرانیان)، مترجم کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
اکبری، محمدعلی(1386)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی عصر قاجاریه و پهلوی اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
استفانی، کرونین (1393)، رضاشاه و شکل­گیری ایران نوین، ترجمه: مرتضی ثاقب فر. تهران: نشر جامی.
اقوامی قدم، عارف (1378)، شهر، شهرسازی و مدرنیسم در ایران 1320-1299 ه.ش. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران. استاد راهنما: دکتر سیدمحسن حبیبی.
آبراهامیان، یرواند(1389)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشرنی.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی(بی تا)، بی­تا مکتوبات ، بی­نا.
آریان­مهر، علیرضا و پورمهابادیان، الهام و محمودی، مهدی­(1400)، ارزیابی معیارهای برنامه­ریزی بناهای بلندمرتبه از دیدگاه زیبایی­شناسی منظر در راستای طرح جامع شهری و برنامه­ریزی سیستمی مورد پژوهی: منطقه 22 تهران، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال یازدهم، شماره 1، بهار، صص 868-844.
آدمیت، فریدون(1349)، اندیشه­های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران: خوارزمی.
بازایی، محمد و قاسمی­سیجانی، مریم و شجاعی، سید علیرضا و مداحی، سید مهدی­(1400)، بررسی تغییرات سبک زندگی و تأثیرات آن بر کالبد معماری و پیکره­بندی فضایی خانه­های بومی (مطالعه بومی دوره قاجار و پهلوی شیراز)، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال نهم، شماره 2، بهار، صص 71-45.
برزگر، نصرت و لطفی، حیدر و حسن­آبادی، داود و رضویان، محمدتقی­ (1398)، نقش سیاست­های قومی و مذهبی در مشارکت اقوام در امنیت، توسعه همه جانبه و همگرایی با تأکید بر ترکمن­های شمال و شمال شرق ایران، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال نهم، شماره 2، بهار، صص 455-433.
پورسیستانی، پونه و محمودی زرندی، مهناز، مداحی مشیزی، جواد­ (1400)، بازتعریف الگوهای طراحی مسکن معاصر بر اساس معیارهای مردم شناختی در راستای برنامه ریزی شهری (نمونه موردی: خانه های شهر بم)، فصلنامه علمی- پژوهشی نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، دوره 13، شماره 3، تابستان، صفحه 420-447.
توکلی طرقی، محمد(1382)، تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ،  تهران: نشر تاریخ ایران
حبیبی محسن­(1397)­، ­از شهر به شهر: تحلیل تاریخی مفهوم شهر و ظاهر ظاهری آن: تفکر و تصور" ، ناشر: دانشگاه تهران ، ص: 254.
جواد. مهدی زاده­ (1382)­، "نگاهی به روند تاریخی توسعه کالبدی - مکانی تهران (4) (دوره شکل گیری مجموعه شهری تهران 1357 تا امروز)" ، تابستان 1382 - شماره 5 (صفحات: 34 تا 41 ).
جهانبگلو، رامین­(1384)، موج چهارم، مترجم: منصور گودرزی، نشر نی، چاپ چهارم.
جلال الدین میرزا قاجار. 1288ق. نامه خسروان. تهران: چاپخانه علیقلی خان قاجار
شمیم، علی اصغر(1387)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: بهزاد
قیصری، علی(1389)، روشنفکران ایران در قرن بیستم، ترجمه محمد دهقانی، تهران: هرمس
کچوئیان، حسین(1387)، تطورات گفتمان­های هویتی ایران؛ ایران در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد،تهران: نشرنی
کرزن، لرد(1362)، ایران و قضیه ایران، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، ج2، تهران: علمی و فرهنگی
کرمانی، میرزا آقاخان. بی­تا. آیینه سکندری،تهران: بی­نا
کرمانی، میرزا آقاخان(2000)، سه مکتوب، به کوشش و ویرایش بهرام چوبینه، آلمان: نیما
کلانتری, عبدالحسین, بخشی زاده, حسن­(1398)، تغییرات اجتماعی شهر تهران در دوره پهلوی اول. توسعه محلی (روستائی-شهری)، (2)11، 436-409.
کرونین،استفانی(1389)، جنگ و صلح در ایران دوره قاجار:یک ارتش نو،ترجمه حسن انوشه،تهران: نشر مرکز
گلنر، ارنست(1388)، ناسیونالیسم، ترجمه محمدعلی تقوی، تهران: مرکز
میلانی،عباس(1381)، تجدد و تجددستیزی در ایران، تهران: اختران
ملک­زاده، الهام و علیزاده بیرجندی، زهرا­(1390)، عوامل مؤثر در شکل­گیری سیاستها و تحولات جمعیتی در دوره رضاشاه طی سالهای­(1320-1304)، فصلنامه جمعیت، شماره 75/7.
محبی، رضا و کاظمی شیشوان، مهروش و حمیدزاده خیاوی، سهیلا و نصیری، نگار­(1400)، تبیین و بررسی میزان تأثیرگذاری مؤلفه­های چیدمان فضایی بر امنیت کودکان با تاکید بر برنامه­ریزی بهینه شهری (مطالعه موردی: پارک­های محله­ای منطقه 2 شهرداری تهران)، فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، سال یازدهم، شماره 2، صص 425-407.
مختاری اصفهانی و دیگران(1392)، پهلوی اول:از کودتا تا سقوط، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه. - نبوی، نگین(1388)، روشنفکران و دولت در ایران، ترجمه حسن فشارکی، تهران: شیرازه
نظریان اصغر­(1370)­، «گسترش فضایی تهران و پیدایش شهرهای اقماری» ، تحقیقات جغرافیایی بهار 1370 شماره 20 .
هودشتیان، عطاء(1381)، مدرنیته، جهانی شدن و ایران، تهران: چاپخش
هورکاد برنارد، حبیبی محسن(1384)، اطلس کلانشهر تهران، ناشر: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، چاپ اول، ص 372.
Douglas,M,1952,”Wordl’sMostAmazingHorses”ScienceDigest XXXII(October).pp 17-21
Goldsmid,M.G,Sir Fredric John,1874,”Notes on Recent Persia Travel. J.R.C.A.S.XLIV.PP183-203
Lambton,A.K.S,1953,Landlord  and  peasant in Persia.London.
Wilson, sir Arnold Talbot Loyalties,1916, Report on Fars.Simla.
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 12، شماره 48
مهر 1401
صفحه 636-661

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار