واکاوی نقوش در هنر پارچه‌بافی دوران آل‌بویه و جوامع اسلامی

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد، گروه هنر و معماری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

3 استاد، دانشکده هنر و معماری، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

4 استاد پژوهش هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

یکی از مشهورترین نقوش پارچه در جوامع اسلامی، نقوش پارچه‌های دوران آل‌بویه است که ریشه در اعتقادات و باورهای دینی و مذهبی دارند. ورود اسلام و دگرگونی‌های فرهنگی و هنری زمینه‌ساز این تغییرات بود. هنر دوران آل‌بویه را می‌توان یکی از متعالی‌ترین دوره‌های هنر اسلامی- ایرانی لحاظ کرد. پژوهش حاضر پیوندی است میان نقوش هنر پارچه‌بافی عرضه‌شده در دوران آل‌بویه و جوامع اسلامی که نشان از اصول حاکم بر شکل‌گیری این هنر است. در این راستا ، به این پرسش‌ها پرداخته شد که نقوش به‌کاررفته در دوران آل‌بویه به چه صورت تصویر شده‌اند؟رنگ‌بندی و ترکیب این نقوش در دوران آل‌بویه و جوامع معاصر اسلامی چگونه است؟ روش پژوهش انتخابی ، تفسیری – تحلیلی با رویکردی تاریخی است و با مطالعات کتابخانه‌ای، اسنادی و مطالعات میدانی به‌طور مستقیم جمع‌آوری‌شده است. نتایج حاکی از آن است که در دوره آل‌بویه نقوش پارچه‌ها در دسته خط ، نقش‌مایه‌های انسان ،حیوان و گیاه تقسیم می‌شوند، استفاده از خط کوفی، نسخ و خطوط روان‌تر، تزیینات بیشتر در نقوش، تقارن ، توجه به فضای مثبت و منفی، نقوش نمادین و اسلیمی به‌صورت متنوعی بافته می‌شده است. پارچه‌ها دارای کیفیت بالا، استفاده از رنگ‌های طبیعی ، بافت نرم و لطیف که باعث می‌شود این نقوش به‌صورت دستی بسیار آسان بافته شود،رابطه مستقیمی با کاربری آن‌ها دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of motifs in the art of fabric weaving in Al-Buyeh era and Islamic societies

نویسندگان [English]

  • Nooshin Safiyari 1
  • Abolfazl Davodi Roknabadi 2
  • Ali Nazari 3
  • Mohammadreza Sharifzadeh 4
1 Department of Comparative and Analytical History of Islamic Art, Islamic Azad University, Central Tehran Branch
2 Professor, Department of Art and Architecture, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran.
3 Academic staff of Islamic Azad University, Yazd branch.
4 Academic staff of Islamic Azad University, central Tehran branch
چکیده [English]

One of the most famous fabric motifs in Islamic societies is the fabric motifs of the Al-Buyeh era, which are rooted in religious beliefs. The arrival of Islam and cultural and artistic transformations were the foundation of these changes. The art of Al-Boyeh period can be considered as one of the most sublime periods of Islamic-Iranian art. The current research is a link between the motifs of textile art offered during Al-Boyeh era and Islamic societies, which shows the principles governing the formation of this art. In this regard, the following questions were addressed: How were the motifs used in the era of Al-Buyeh depicted?

The research method is selective, interpretative-analytical with a historical approach and it is collected directly with library studies, documents and field studies. The results indicate that in the period of Al-Boyeh, fabric motifs are divided into lines, motifs of humans, animals and plants, the use of Kufic script, more smooth lines, more decorations in motifs, symmetry, attention to positive and negative space, symbolic motifs. And slimy is woven in a variety of ways. The fabrics have high quality, use of natural colors, soft and delicate texture that makes these motifs very easy to weave by hand, has a direct relationship with their use.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cloth weaving
  • Al Boyeh
  • Islamic communities
  • animal motifs

مراجع

اتینگهاوزن، ریچارد و الگ گرابر.1384، «هنر و معماری اسلامی »، ترجمه یعقوب آژند؛ تهران؛ انتشارات سمت.
بیکر ، پاترشیا.1385 ، منسوجات اسلامی ، مهناز شایسته فر ، تهران ، چاپ اول ، موسسه مطالعات هنر اسلامی
پوپ، آرتر آپهام .1384، شاهکارهای هنر ایران ، پرویز ناتل خانلری، جلد سوم ، تهران ، چاپ اول ، انتشارات علمی و فرهنگی
پوپ، آرتر آپهام .1384، شاهکارهای هنر ایران ، پرویز ناتل خانلری، تهران – نیویورک ، انتشارات فرانکلین
پرایس، کریستین؛ 1347. «تاریخ هنر اسلامی »؛ ترجمه مسعود رجب نیا؛ تهران؛ انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب؛
پیله ور، رضوان؛ طوسیان شاندیز، غالم رضا و شجاعی قادی کالئی، حسین. 1395. تاثیر نقش پرندگان بکار رفته در تزیینات ساسانی در هنر و منسوجات دوران اسلامی و کاربرد آن در طراحی آرم. چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهش در مهندسی، علوم و تکنولوژی، دوره چهارم .17-1
ثاقبی،حسین . 1379، نمایش لباس ایران از هزاره ی سوم پیش از میلاد تا دوران قاجار، صنعت حمل و نقل، شماره188
چیت ساز، محمدرضا. 1379، تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله مغول، تهران: سمت
حسینی، ناهید. 1391 ،بررسی نقوش البسهی حاکمان با رویکرد نشانهشناسی گفتمان، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسالمی واحد تهران مرکزی، 1387 ،پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: انتشارات آگاه
حقیقت(رفیع)، عبدالرفیع؛ 1369. «تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی، از کهن ترین زمان تاریخی تا پایان دوره قاجاریه»؛ از مانی تا کمال الملک؛ تهران .
خاکی، غلامرضا، روش تحقیق (با رویکردی به پایان‌نامه‌نویسی)،1378، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مرکز تحقیقات علمی کشور،کانون فرهنگی، تهران، انتشاراتی درایت
دادور، ابولقاسم؛حدیدی، الناز. 1392، بررسی نقوش منسوجات قرون اولیه ی اسلامی(از قرن اول ه.ق. تا اواخر دوره ی سلجوقی)، جلوه هنر، شماره 6، صص15-22
دیماند، موریس اسون.1383، « راهنمای صنایع اسلامی »؛ ترجمه عبداالله فریار؛ تهران؛ انتشارات علمی و فرهنگی؛ .
زارع خلیلی، مریم. 1399. بررسی نقش و نوشتار در منسوجات آل بویه مطالعه موردی: پارچه های مکشوفه در آرامگاه بی بی شهربانو و نقاره خانه شهر ری، سید ابوتراب احمدپناه ، مریم کامیار.مجله هنرهای صناعی ایران، سال سوم،شماره 2.ص95- 108
زکی، محمد حسن.1363. «تاریخ صنایع ایران(بعد از اسلام ») ؛ ترجمه محمد علی خلیلی؛ تهران؛ انتشارات اقبال؛
روح فر، زهره.1367 ، نقش عقاب بر کفن های آل بویه، مجله باستان شناسیو تاریخ 2، ص135-160
صابری، نسترن و مافیتبار، آمنه. 1399. نمادینگی نقش ماکیان در منسوجات ساسانی از منظر آنکولوژی اروین پانوفسکی(مورد مطالعاتی: خروس، مرغابی ، طاووس ) رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی، دورۀ سوم )6 .
طالب پور، فریده؛خطایی،  سوسن.  1390،  بررسی  تصویر  انسان  در  ابریشمینههای  آلبویه  و  سلجوقی، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 46، صص47-54
غیبی، مهرآسا؛ 1385. «هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی »؛ انتشارات هیرمند؛ تهران
غالم رضایی، زهرا. 1394. نگاره های منسوجات ایرانی از دورۀ باستان تا عصر صفوی. فرهنگ مردم ایران،
فاستر.ج.م.1378. جوامع سنتی و تغییرات فنی.ترجمه س.م، ثریا. تهران:نشر کتافزا
فتحی، لیدا؛فربود، فریناز. 1388، سیر تحول نقوش پرنده و موجودات اساطیری بالدار در منسوجات آل بویه و سلجوقی، نگره، شماره 12، صص40-51
کاهن، کلود؛کبیر، م.1384 ،بویهیان، ترجمه یعقوب آژند، تهران،مولی
مقدسی، ابوعبدالله.1361، احسن التقاسیم فی معرقه الااقالیم، علینقی ویزیری، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران.
میرزایی، زهرا. 1392 ،عوامل مؤثر در پیشرفت اجتماعی، فرهنگی و علمی شیعیان ری در دوره آلبویه ،مطالعات تاریخ فرهنگی ،شماره 15، صص 109-127
موسوی، بی بی زهرا و آیت اللهی، حبیب الله. 1390. بررسی نقوش منسوجات در دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی. نگره، سال ششم .17
نامجو، عباس و فروزانی، سیدمهدی 1392. مطالعه نمادشناسانه و تطبیقی عناصر نقوش منسوجات ساسانی و صفوی. علم و فرهنگ، سال اول .1
Bouman, Z. (2002). Society under Siege. Cambridge: polity press
Mackie, Louise W., 2015, Symbols of power, Luxury Textiles from Islamic Lands , 7th–21st Century (Cleveland Museum of Art)
(1990). Burgers and EngberenT. (1996) van Kempen and Macusc (1998).
(1999). World Communication Report: The Media and challenges of The New Technologies. Paris : NNESCO.
(1997). World Communication & Information Report. Paris: NNESCO.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار