مبانی مسئولیت مدنی خسارت‌ های ناشی از آلودگی‌های نفتی بر محیط زیست

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسنده

استادیار، گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران

10.22034/jgeoq.2024.236554.2579

چکیده

یکی از آلاینده‌های اصلی محیط زیست نفت و فرآورده‌های نفتی است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد؛ چرا که آلودگی‌های نفتی حتی در مقیاس و مقادیر ناچیز، می‌تواند خسارت‌های فراوان و غیرقابل‌جبرانی را بر محیط زیست وارد نماید. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی صورت‌گرفته است سه دیدگاه اصلی و اساسی که راجع به مبانی مسئولیت مدنی خسارت‌های ناشی از آلودگی نفتی وجود داشت، مورد تبیین و واکاوی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که هرچند مبنای مسئولیت در قوانین موضوعه کشور، مبتنی بر تقصیر می‌باشد که براساس آن زیان‌دیده ملزم به اثبات تقصیر مرتکب می‌باشد؛ اما در خسارات وارده بر محیط زیست که از آلودگی‌های نفتی نشأت می‌گیرد نمی‌توان قائل به چنین دیدگاهی شد؛ چرا که اثبات تقصیر مرتکب در اغلب موارد امری دشوار و غیر ممکن می‌باشد. از این‌رو به نظر می‌آید با پذیرش نظام مسئولیت محض و تغییر رویکرد، می‌توان خسارات مذکور را بر مبنای مسئولیت بدون تقصیر قابل‌جبران دانست، بدون توجه به اینکه عامل اصلی آلودگی‌های نفتی و خسارات ایجاد شده دولت باشد یا اشخاص حقوق خصوصی. بر این اساس طراحی چنین نظامی جهت جبران خسارات ناشی از آلودگی‌های نفتی دارای ضرورت می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Basics of civil liability for damages caused by oil pollution on the environment

نویسنده [English]

  • Mahdi Rahmani
Assistant Professor, Department of jurisprudence and Private Law, Tehran Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the main pollutants of the environment is oil and oil products, which are of special importance; Because oil pollution, even in small scale and quantities, can cause great and irreparable damage to the environment. In this research, which was carried out in a descriptive-analytical method, the three main and basic points of view regarding the foundations of civil liability for damages caused by oil pollution were explained and analyzed, and it was concluded that although the basis of liability in the relevant laws of the country, It is based on fault based on which the victim is required to prove the fault of the perpetrator; However, such a view cannot be taken in the environmental damage caused by oil pollution; Because proving the guilt of the perpetrator is difficult and impossible in most cases. Therefore, it seems that by accepting the system of pure responsibility and changing the approach, the aforementioned damages can be compensated on the basis of no-fault liability, regardless of whether the main cause of oil pollution and damages is the government or private individuals. Based on this, it is necessary to design such a system to compensate for the damages caused by oil pollution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Oil pollution
  • civil liability
  • compensation
  • fault
  • environment
اصلانی، حمیدرضا، (1384)، «مفهوم و جایگاه تقصیر در مسئولیت مدنی و قراردادی»، الهیات و حقوق، سال 5 ،ش15و16، صص 94-51.
امین‌زاده، الهام و ساناز یوسفی، (1401)، « نقش بیمه اجباری در جبران خسارت‌های زیست‌محیطی ناشی از آلودگی‌های نفتی»، مطالعات حقوق انرژی، دوره 8، شماره 1، بهار و تابستان 1401، صص 42-21.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1374)، ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1378)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، گنج دانش، تهران.  
خوئینی، غفور و سعید کرمی، (1393)، «مسئولیت مدنی ناشی از آلودگی‌های زیست‌محیطی در انفال»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی دانش حقوق مدنی، سال سوم شماره اول، 1393، صص 70-59.
شیلتون، دینا و الکساندر کیس، (1394)، کتابچه قضایی حقوق محیط زیست، ترجمه محسن عبداللهی، انتشارات خرسندی، چاپ دوم، تهران.
صادقیان، علیرضا و مهدی صهبا، (1391)، «بررسی اثرات زیست محیطی پالایشگاه ها و ارائه راهکارهای کاهش اثرات»، کنفرانس بین المللی نفت، گاز، پتروشیمی و نیروگاهی. صص8-1.
صفایی، سید حسین و رحیمی، حبیب‌الله، (1397)، مسئولیت مدنی تطبیقی، شهردانش، تهران.
فهیمی، عزیزاله و علی مشهدی، (1390)، فقه شیعه و تحول در مبانی مسئولیت مدنی زیست محیطی، فصلنامه حقوق،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 41، ش1.
کاتوزیان، امیرناصر، (1378)، الزامات خارج از قرارداد و مسئولیت مدنی، شرکت سهامی انتشار، تهران.
کاتوزیان، ناصر و مهدی انصاری، (1387)، « مسئولیت ناشی از خسارت‌های زیست محیطی»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، ش 2.
کاتوزیان، ناصر،(1370)، حقوق مدنی(مسئولیت مدنی)، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
کاتوزیان، ناصر، (1386)، وقایع حقوقی، شرکت سهامی انتشار،چاپ دوازدهم، تهران.
مشهدی، علی، (1389)، ترمینولوژی حقوق محیط زیست، چاپ اول، انتشارات خرسندی، تهران.
موسوی، سیده معصومه، (1392)، «بررسی وضعیت جرائم مربوط به آلودگی‌های نفتی ونحوه پیشگیری از آنها»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمدصالح ولیدی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق.
نوری، جعفر. (1372)، فرهنگ جامع محیط‌زیست، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
هنری، مرتضی، (1362)، «محیط زیست و توسعه»، مجله محیط زیست، سال سوم، شماره 18.
باقری، زرین و قبائی، حسین، (1392)، ضمانت‌های کیفری زیست‌محیطی در نظام حقوقی ایران و انگلستان، چاپ اول، انتشارات خرسندی، تهران.
بادینی، حسن، شعبانی کندسری، هادی، رادپرور، سجاد. (1391)، «مسؤولیت محض؛ مبانی و مصادیق» مطالعات حقوق تطبیقی، 3(1)، 19-36.
حکمت‌نیا، محمود و حسین هوشمند، (1394)، «ادله قرآنی مسئولیت مدنی»، مجله قرآن، فقه و حقوق اسلامی، سال اول، شماره 2، ص116-91.
انتظاری، علیرضا، (1394)، مسئولیت مدنی ناشی از خسارات زیست‌محیطی، چاپ اول، مخاطب، تهران.
معین، محمد، (1386)، فرهنگ معین، چاپ چهارم، انتشارات ادنا، تهران.
فهیمی، عزیزاله، (1391)، مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران، چاپ اول، پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، تهران.
دارابی نیا، مرتضی، حسین فروغی‌نیا و محمد نقوی مرمتی، (1392)، «مبانی فقهی رسیدگی به جرایم زیست محیطی ناشی از آلودگی مواد نفتی توسط دیوان کیفری بین المللی»، نشریه تعالی حقوق، سال پنجم شماره 3، صص 146-125.
هوشمند فیروزابادی، حسین، (1398)، «مسئولیت مدنی ناشی از خسارات زیست‌محیطی»، فصلنامه تخصصی دانشنامه‌های حقوقی، شماره 3، صص 424-397.
Bergkamp, Lucas (2003). Liability and Environment Private and Public Law Aspects of Civil Liability for Environmental Harm in an International Context, the Hague – The Kluwer International Law. at: http://jel.oxford Journals.org/cgi/reprint/15/3/427
Coleman, Jules (1992), Risks and Wrongs, Cambridge Studies in Philosophy and Law, first Published, Cambridge University press.
Faure, Michael (2009). Environmental Liability, in Tort law and Economics 247.
Flour, Iuc aubert (2003). Les Obligation, le Fait Juridique, Armand Collin.
Pavliha, Marko &, Mitja Grbec, LL. M , (2008),The 2003 Supplementary Fund Protocol: an Important Improvement to the International Compensations system for Oil pollution Damage, Zbornik PFZ, 58,lipanj 2007.
Topfer, Kolaus,(2010), Training Manual on International Environmental Law, United Nations.
Velvet Nelson (2010): ‘R.I.P. Nature Island’: the threat of a proposed oil refinery on Dominica's identity”, Social & Cultural Geography, 11:8, 903-919.