دیالکتیک اقلیم و جنبش‌های اجتماعی در اندیشه مارکس

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

2 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی

3 عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

تبارشناسی نظری، اندیشمندان متأخر نشان می‌دهد که هنوز جنبه‌های مختلفی از اندیشه‌های کلاسیک‌ها زنده است. مارکس یکی از این کلاسیک‌ها است که هنوز ردپای او را در حوزه‌های مختلف علوم انسانی از جمله نظریه‌های جدید جنبش‌های اجتماعی می‌توان مشاهده کرد. کارل مارکس و همکارش فردریش انگلس در تبیین پدیده‌های اجتماعی از روابط دیالکتیکی، پیش گزاره‌های هستی اجتماعی شروع می‌کنند. به عقیده آن‌ها بنابر منطق حاکم برماتریالیسم تاریخی به دلیل تنوع عناصر پیش گزاره‌های هستی تنوعات اجتماعی مختلفی در ارض جغرافیایی و دوران‌های تاریخی بوجود آمده است. این رابطه دیالکتیکی متأثر از تنوع اقلیم اروپای غربی و کشورهای موسوم به شیوه تولید آسیایی دو گونه رابطه استثماری و تضاد انسان و انسان را یکی در غرب و دیگری در شرق رقم زده است. مشخصه اولی تضاد طبقاتی و مشخصه دومی تضاد دولت و ملت است. این دو گونه روابط دیالکتیکی دو گونه جنبش‌های اجتماعی کلاسیک یکی از نوع غربی و دیگری از نوع شرقی را در طول تاریخ ملت‌ها نمایان کرده است که هر کدام ویژگی‌های خاصی دارند. این دو گونه جنبش‌های اجتماعی متأثر از تضاد نیروهای اجتماعی درون مرزهای سیاسی یک کشور است. اما از آنجا که نیروهای سرمایه داری میل به گسترش به بیرون از مرزها را دارند، شکل گیری روابط استثماری و تضاد انسان و انسان در سطح بین بین المللی نیز منجر به جنبشی در این سطح بین دو دسته از کشورها که یکی دیگری را مورد بهره کشی قرار می‌دهد خواهد شد. زیرا در این مدل نیروهای سرمایه‌داری از پایین‌ترین سطح تا بالاترین سطح باید جای خود را به صورت بندی غیرطبقاتی دهند. پس در مدل مارکس علاوه بر یک شکل جنبش در روابط بین المللی دو گونه جنبش کلاسیک در سطح ملی وجود دارد، اما در واپسین تجدید نظرهای او می‌توان نشانه‌هایی از باور به جنبش‌های اجتماعی غیرانقلابی نیز هرچند بطور گذرا یافت. با مرور دستگاه نظری مارکس از ماتریالیسم تاریخی تا جنبش‌های جهانی برخی از مهم‌ترین عناصر و مفاهیم حساس در نظریه‌پردازی جنبش‌های اجتماعی همچون؛ تضاد، شکاف‌های اجتماعی، دیالکتیک، روابط استثماری و سلطه بدست آمد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Region Dialectic and Social Movement in Marx Viwe

نویسندگان [English]

  • Mostafa Abdi 1
  • Hussein Abolhasan Tanhaei 2
  • Abolfazel Delavari 3
1 Islamic Azad University, Central Tehran Branch
2 Faculty member, Islamic Azad University, Central Tehran Branch
3
چکیده [English]

Abstract
    Theoretic genealogy of the recent intelligentsia shows that some aspects of classical thoughts still exist. One of these classics is Marx whose trace is detectable in different domains of human studies such as new theories of social movements. Carl Marx and his fellow Friedrich Engles use social existence proposition of dialectic relations in explicating social phenomena. In their belief, based on the dominant logic in historical materialism, there exist social varieties in geographical territories and historical eras because of the various existence proposition. This dialectic relation influenced by regional diversity of Western Europe and countries known as Asian Mode of Production resulted in two kinds of exploitative relation and human-human contradiction, one in west and one in east. The first element is class conflict and the second one is nation-government conflict. These two kinds of dialectic relation has brought about two forms of classical social movements of western and eastern kind during the history each of which has its own nature. These kinds of social movements are influenced by contradiction between social forces inside the political borders of a country. However, capital forces tend to go beyond the geographical borders; which forms international exploitative relations and human-human contradiction and results in another movement in this level between two groups of counties that one exploits the other. Since in this model capital forces from the lowest to the highest level have to concede to classless formation. Therefore, in Marx model there are two kinds of classical movements at national level as well as one kind of movement at international relation, however, in his late revisions there are signs of belief in non-revolutionary and social movements. Reviewing Marx’s theoretical system from historical materialism to global movements, we can find some of most important elements and crucial concepts in theorizing social movements, such as: contradiction, social gap, dialectic, exploitative relations and authority.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social Movements
  • historical materialism
  • contradiction
  • dialectic
  • Region
  • social class

مراجع

آرون، ریمون (1381) مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی، ترجمه باقر پرهام، تهران، علمی و فرهنگی.
آندرسون، پری (1388) گذر از عهد باستان به فئودالیسم، ترجمه حسن مرتضوی، تهران، ثالث.
آندرسون، پری (1390) تبارهای دولت استبدادی، ترجمه حسن مرتضوی، تهران، ثالث.
استانفورد کوهن، آلوین (1380) تئوری‌های انقلاب، ترجمع علی‌رضا طیب، تهران، قومس.
ام. زایتلین، اورینگ (1381) ابعاد تفکر اجتماعی مارکس و موقعیت کنونی آن، ترجمه غلامعباس توسلی، در آینده بنیانگذاران جامعه شناسی، تهران، قومس، چاپ دوم.
بشریه، حسین (1384) تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم: اندیشه‌های مارکسیستی، تهران، نی، جلد اول، چاپ ششم.
برمن، مارشال (1386) مارکس و مدرنیسم و مدرنیزاسیون، ترجمه یوسف اباذری، در: مبانی نظری مدرنیسم (مجموعه مقالات)، ارغنون 3، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم.
برلین، آیزایا (1387) کارل مارکس، ترجمه رضا رضایی، تهران، ماهی.
تامپسون، کنت (1392) نقل قول‌های کلیدی، ترجمه نیره توکلی، تهران، ثالث.
تنهایی، ح. ا. (1391 الف) بازشناسی تحلیلی نظریه‌های مدرن جامعه‌شناسی در مدرنیته درگذار، تهران، علم.
تنهایی، ح. ا. (1391 ب) بازشناسی تحلیلی نظریه‌های مدرن جامعه شناسی در مدرنیته میانی، تهران، علم.
تنهایی، ح.ا. (1392) جامعه شناسی نظری، تهران، بهمن برنا، چاپ چهارم.
تنهایی، ح. ا. (1393) درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه شناسی، تهران، نشر مرندی و نشر بهمن برنا، چاپ هفتم.
گورویچ، ژرژ (1351) دیالکتیک یا سیرجدالی و جامعه‌شناسی، ترجمه حسن حبیبی، تهران، سهامی انتشار.
جِسُپ، باب (1379) کارل مارکس، ترجمه مهرداد میردامادی، در: متفکران بزرگ جامعه‌شناسی، تهران، مرکز، چاپ دوم
ج.گرپ، ادوارد (1373) نابرابری اجتماعی: دیدگاه‌های نظریه پردازان کلاسیک و معاصر، ترجمه محمد سیاهپوش و احمد غروی زاد، تهران، نشر معاصر.
جلایی‌پور، حمیدرضا (1389) جامعه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی، تهران، طرح‌نو، چاپ دوم.
راک مور، تام (1384) مارکس پس از مارکسیسم، ترجمه شهریار خوٌاجیان، تهران، بازتاب نگار.
رحیمی، مصطفی (1383) مارکس و سایه‌هایش، تهران، انتشارات هرمس با همکاری مرکز بین المللی گفتگوی تمدن‌ها.
روبنشتاین، دیوید (1386) مارکس ویتگنشتاین، ترجمه شهناز مسمی پرست، تهران، نشر نی.
سیدمن، استیون (1388) کشاکشی آراء در جامعه شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی، چاپ دوم.
عبدی، مصطفی، بیرقی فرد، علی (1395) تبارشناسی نظری نظریه‌های جامعه شناسی محمدعلی همایون کاتوزیان، تهران، انجمن جامعه شناسی ایران، سومین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران.
لهسائی‌زاده، عبدالعلی (1387) نظریه‌های جدید در مکتب تضاد، فصلنامه تخصصی جامعه‌شناسی، سال سوم، شماره دوم، دانشگاه آزاد اسلامی آشتیان.
مارکس، کارل و انگلس، فردریک (1386) مانیفست کمونیست، ترجمه حسن مرتضوی و محمود عبادیان، در: مانیفست پس از 150 سال، گردآوری و ترجمه حسن مرتضوی، تهران، آگاه، چاپ سوم.
مارکس، کارل و انگلس، فردریک (1380) پنج مقاله، ترجمه داور شیخاوندی، تهران، آتیه.
مارکس، کارل و انگلس، فردریک (1380) درباره تکامل مادی تاریخ، گردآوری و ترجمه خسرو پارسا، تهران، نشر دیگر، چاپ دوم.
مارکس، کارل و انگلس، فردریک (1389) ایدئولوژی آلمانی، ترجمه پرویز بابایی، در لودویگ فوئر باخ و ایدئولوژی آلمانی، تهران، نشرچشمه، چاپ چهارم.
مارکس، کارل (1378) گروندریسه: مبانی نقد اقتصاد سیاسی، ترجمه باقر پرهام و احمد تدین، تهران، آگه، چاپ سوم، جلد اول و دوم.
مارکس، کارل (1389) تزهایی درباره فوئرباخ، ترجمه پرویز بابایی در لودویگ فوئر باخ و ایدئولوژی آلمانی، تهران، نشر چشمه، چاپ چهارم.
محیط، مرتضی (1389) کارل مارکس: زندگی و دیدگاه‌های او (تحقیقات اقتصادی)، تهران، نشر دات، جلد سوم.
میلسینز وود، آلن (1389) ماتریالیسم تاریخی در صورت‌های مقدم بر تولید سرمایه داری، ترجمه حسن مرتضوی، در: گروندریسه کار مارکس، به کوشش مارچلوموستو، مشهد، نشر نیکا.
مندالیوس، جان (1385) جامعه‌شناسی تاریخی، در: تاریخ‌نگاری و جامعه‌شناسی تاریخی ترجمه هاشم آقاجری، تهران، کویر
و.وود، آلن (1386) کارل مارکس، ترجمه شهناز مسمی پرست، تهران، ققنوس.
آگوست ویتفوگل، کارل (1391) استبداد شرقی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشرنی.
هاروی، دیوید (1386) جغرافیای قدرت طبقاتی، ترجمه حسن مرتضوی، در: مانیفست پس از 150 سال، تهران، آگاه، چاپ سوم.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1395) سخنرانی در بخش پایانی همایش: جامعه شناسی تاریخی ایران (بررسی و نقد آثار محمدعلی -همایون کاتوزیان)، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، زمستان.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1392) ایرانیان دوره باستان، دوره معاصر، ترجمه حسین سعیدی، تهران، مرکز، چاپ سوم.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1384) تضاد دولت و ملت، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر نی، چاپ سوم.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1382) اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، چاپ نهم.
A. Giddens. (1971) Capitalisms and Modern Social Theory, (pp.18-24), Cambridge U. P. London.
E. Bernstein.(1961) Evolutionary Socialism: A Criticism and Affirmation, New York.
Ferd, Halliday, (1994). Rethinking International Relations, (pp. 47-73), London, Mac Millan.
G. Licktheim, (1961). Marxism: An Historical and Critical study, Routledge & kegan Paul,( pp. 289-290) London.
Helle, Horst Jurgen, (2005). “Simmel, Georg”, in: Encyclopedia of social theory, London: Sage.
Marx, K., and Engels, F.(1953). Selected Correspondes, Moscow: Foreign Language Publishing House.
P. Gay,(1962).  The Dilemma of Democratic Socialism: Edward Bernstein’s Challenge to Marx, New York.
Ralph Miliband, (1969).The state in Capitalist Society, London: Weidenfel & Nicolson.
Turner Bryan S, (1978) . Weber and Islam  ACritical study, Boston: Routlege and Kegan Paul.
Wallace, C. Richard and Wallac, D. Wendy,(1989). Sociology, Boston, Allyn Bacon.
Zeitlin T. M.(1968).  Ideology and development of sociological theory, Englewood cliffs N.J: Prentice – Hall.
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 6، شماره 25
اسفند 1395
صفحه 267-296

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار