ارزیابی کیفیت اجرای طرح‌های هادی و اثرات آنها در روستاهای مرزی (مطالعه موردی: شهرستان زهک)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشگاه زابل، زابل، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

 در سال‌های اخیر، برنامه‌ریزان و سیاستگذاران به ویژه در کشورهای در حال توسعه به برنامه‌ریزی کالبدی سکونتگاه‌های روستایی به منظور هدایت منطقی عناصر کالبدی در عرصه‌های روستایی توجه زیادی کرده‌اند. پذیرش این واقعیت امری اجتناب‌ناپذیر است و هدایت پویش‌های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی سکونتگاه‌های روستایی بدون بهره‌گیری از برنامه‌ای هماهنگ و همسان در جهت توسعه کالبدی، کاری دشوار و گاه ناممکن به شمار می‌آید. هدف تحقیق حاضر، ارزیابی کیفیت اجرای طرح‌های هادی روستایی و بررسی اثرات اقتصادی- اجتماعی و کالبدی آنها در شهرستان زهک می‌باشد. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر، شامل تمامی روستاهایی است که اجرای طرح هادی در آنها اتمام یافته است و روستاهای نمونه شامل روستاهایی است که حداقل 2 سال از زمان اتمام اجرای طرح هادی در آنها سپری شده باشد. بر این اساس، در این پژوهش، 16 روستا مورد بررسی قرار گرفته است که با توجه به تعداد خانوارهای ساکن در آنها و با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 356 سرپرست خانوار به عنوان نمونه‌های خانوار تعیین گردید. برای تحقق اهداف مورد نظر، ضمن مطالعات اسنادی، طیف گسترده‌ای از شاخص‌ها با ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین و در چارچوب مطالعات میدانی مورد بررسی قرار گرفت. در این راستا، فرم‌های مشاهدات میدانی برای بررسی کیفیت اجرای طرح‌های هادی و پرسشنامه‌های خانوار برای بررسی اثرات آنها مورد استفاده بوده‌اند. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، ضمن بهره‌گیری از قابلیت‌های نرم‌افـزار ArcGIS برای تحلیل‌های فضایـی، از روش‌های آماری تحلیل واریانس یک‌طرفه One-way Anova) ) و آزمون همبستگی کندال (Kendall's tau-b) در نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. یافته‌های پژوهش مؤید آن است که در 3 روستا از 16 روستای مورد مطالعه، کیفیت اجرای طرح هادی در سطح مطلوب و در 5 روستا در سطح پایین می‌باشد. از طرف دیگر، بر اساس تحلیل‌های آماری، در روستاهای مورد مطالعه اختلاف معناداری بین سطح اثرات طرح‌های هادی در ابعاد مختلف وجود دارد. در این راستا، بیشترین میزان اثرات این طرح در بعد اقتصادی (با میانگین 07/3) و در سایر ابعاد نیز پایین‌تر از میانه نظری می‌باشد. همچنین نتایج آزمون همبستگی کندال بین برایند کلی اثرات طرح‌های هادی و نرخ رشد جمعیت روستاهای مورد مطالعه نشان می‌دهد که بین این دو متغیر، ارتباط مستقیم با همبستگی متوسط برقرار می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Evaluation of Operational Quality of the Guide Plan and its Effects in the Border Villages (Case Study: Zahak Township)

نویسندگان [English]

  • Sadegh Asghari Lafmejani 1
  • Mahdi Masoumi Jeshni 2
1 Assistant Prof. of Geography & Rural Planning, Dept. of Geography, University of Zabol, Zabol, Iran
2 Ph.D. student of Geography & Rural Planning, University of Ferdowsi, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Abstract
    In recent years, the planers and Policymakers especially in developing countries have focused on the physical planning of rural settlements in order to lead of physical elements logically in rural field. The acceptance of this reality is inevitable. Because the guidance of socio-economic and physical approaches related to rural settlements without a coordinated and consistent program in the field of physical development is so difficult and impossible. The goal of present research is the study of implementation quality of rural guide plan and its socio-economic and physical effects in the border villages of Zahak Township (situated in the east of Iran). The statistical population of this research covers all villages in which guide plan has been employed and the samples are villages that at least 2 years have passed since the completion of implementation of guide plan. Based on these, in this research, 16 villages have been investigated that according to the number of households residing in these villages and by using the Cochran formula, 356 heads of households was determined as household samples. In order to achieve research goals with the use of the documentary studies, a wide range of indicators with socio-economic and physical dimensions were determined and with the use of field studies, the situation of all of them have been investigated. In this regard, field observation forms for evaluating the implementation quality of guide plan and household questionnaires was used to evaluate their effects. On the other hand, In order to analyze the data obtained from the questionnaires and field observation forms, the capabilities of ArcGIS software for spatial analysis and the capabilities of SPSS software for statistical analysis (test of One-way Anova and test result of Kendall's tau-b correlation) are used. The results showed that Implementation quality of guide plan only in three villages of 16 villages is at the desired level and also in five villages is at a low level. On the other side, based on statistical analysis, there is a significant difference in the villages between the levels of guide plan effects in different dimensions and the highest effects of guide plan is in economic dimension (With an average of 3.07) and other dimensions are lower than middle level of effects. In addition, there is a direct relationship with a medium correlation between the level of guide plan effects in studied villages and their population growth rate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guide plan
  • Implementation quality
  • Border villages
  • Zahak Township
آمار، تیمور و صمیمی شارمی، رضا (1388)، ارزشیابی اثرات کالبدی اجرای طرح‌های هادی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان رشت- بخش خمام)، مجله مسکن و محیط روستا، صص 55- 44.
آسایش، حسین (1374)، کارگاه برنامه‌ریزی روستایی، تهران، انتشارات پیام نور.
احمدیان. رضا، ماکرانی، حمید محمد و موسوی، سیروس (1387)، ویژگی‌های شکل بافت‌های روستایی ایران، فصلنامه آبادی، سال 18، شماره 24، صص 24-16.
پاپلی یزدی، محمدحسین و ابراهیمی، محمد امیر (1391)، نظریه‌های توسعه روستایی، تهران، انتشارات سمت.
پژوهشکده سوانح طبیعی، (1388)، ارزشیابی اجرای طرح هادی روستایی، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
پورطاهری، مهدی، رکن‌الدین‌افتخاری، عبدالرضا و بدری، علی (1389)، راهبردها و سیاست‌های توسعه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی (با تأکید بر ایران)، تهران، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
دیو سالار، علی (1386)، ارتباط طرح هادی روستایی با طرح‌های فرادست توسعه روستایی، دهیاری‌ها، سال پنجم، شماره 22.
رضایی، روح‌الله و صفا، لیلا (1393)، تحلیل اثرات اجرای طرح هادی روستایی با استفاده از مدل معادلات ساختاری (مطالعه موردی: شهرستان زنجان)، فصلنامه فضای جغرافیایی، دانشگاه آزاد اسلامی اهر، سال چهاردهم، شماره 46، صص 171-151.
رضوانی، محمدرضا (1383)، مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران، تهران، نشر قومس.
زمردیان، محمدجعفر (1364)، اصول و مبانی عمران ناحیه‌ای، تهران، چاپ طلوع آزادی.
شارع پور، محمود (1372)، بازتاب اقتصادی- اجتماعی طرح‌های بهسازی در روستاهای آذربایجان شرقی، ماهنامه جهاد، شماره 164.
عاشری، امامعلی، نورمحمدی، سمیه، ققادری، رضا و رستمی، علیرضا (1391)، ارزیابی اثرات اقتصادی- اجتماعی و امنیتی احداث بازارچه‌های مرزی و نقش آن در توسعه مناطق مرزی (نمونه موردی: بازارچه مرزی جوانرود)، دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصادی با محوریت برنامه‌ریزی منطقه‌ای، دانشگاه آزاد اسلامی سنندج، 9 و 10 خرداد ماه 1391، صص 22- 1.
عظیمی، نورالدین.، مولائی هشجین، نصرالله و علیزاده. علیرضا (1390)، بررسی عوامل جغرافیایی موفقیت طرح‌های هادی روستایی در شرق استان گیلان، چشم اندازهای جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال ششم، شماره 16، صص 98-84.
عظیمی، نورالدین و جمشیدیان، مجید (1384)، بررسی اثرات کالبدی اجرای طرح‌های هادی روستایی (مطالعه موردی: غرب گیلان)، نشریه هنرهای زیبا، شماره 22، صص 34-25.
عنابستانی، علی‌اکبر و اکبری، محمدحسن) 1391)، ارزیابی طرح‌های هادی و نقش آن در توسعه کالبدی روستا از دیدگاه روستائیان (مطالعه موردی: شهرستان جهرم)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 44، شماره 4، صص 110-93.
مجتهدزاده، غلامحسین (1368)، مقدمه‌ای بر اصول و مبانی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، تهران، انتشارات مسعود.
مرکز مطالعات و خدمات تخصصی شهری و روستایی (1385)، آشنایی با طرح‌های هادی و کنترل و نظارت بر ساخت و ساز روستایی، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی.
مطیعی لنگرودی، سیدحسن (1382)، برنامه‌ریزی روستایی با تأکید بر ایران، مشهد، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
مهندسان مشاور شرکت عمران محیط (1371)، الگوهای مراکز خدمات عمومی در روستا (2)، مجله مسکن و انقلاب، شماره 44.
نصیری، اسماعیل (1388)، ارزیابی اثربخشی طر ح های هادی سکونتگاه‌های روستایی (نواحی روستایی شهرستان زنجان)، اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان. 8 و 9 مهرماه 1388، صص 13- 1.
وزارت امور اقتصاد و دارایی (1375)، بررسی عملکرد بازارچه‌های مشترک مرزی و تبیین راه‌هایی در جهت بهبود روند مذکور و بررسی جایگزین‌های مناسب، تهران، معاونت امور اقتصادی و دارایی.
وزارت بازرگانی (1379)، تحلیلی از وضعیت بازارچه‌های مشترک مرزی از آغاز فعالیت تاکنون، معاونت برنامه‌ریزی و بررسی‌های اقتصادی، تهران، دفتر پژوهش و بررسی‌های اقتصادی.
Albaladejo-Pina, I.P. & Diaz-Delfa, M.T. (2009), Tourist preferences for rural house stays: evidence from discrete choice modeling in Spain, Tourism Management, No.30, PP. 805- 811.
Brauw, A. D. & Rozelle, S. (2008), Migration and household investment in rural China, China Economic review, No.19, PP. 320-335.
Trotman, R. (2005), Evaluating local sustainable development projects insights from local and international experience, Sustainable Communities Department of Internal Affairs Auckland Regional Council.