تحلیل سیر تحولات شاخص‌های برنامه‌ای مراکز خرید تهران (نمونه موردی: ۶ مرکز خرید فعال در مقیاس شهری بین دهه‌های 70 تا 90 شمسی)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

3 استادیار گروه معماری، دانشگاه هنر، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

در دنیای مدرن امروزی، باتوجه‌به تغییر سبک زندگی افراد جامعه، فضاهای تجاری، جزو جدایی‌ناپذیر شهرها هستند و افراد پس از خانه و محل کار، بخش عمده‌ای از زمان خود را جهت رفع نیازهای مادی، گذران اوقات فراغت و تعاملات اجتماعی در آن‌ها سپری‌می‌کنند. گونه‌شناسی متفاوتی از فضاهای تجاری شاخص، نظیر بازارهای تاریخی، عرصه‌های تجاری، راسته‌ها و بورس‌ها، مراکز خرید تک‌صنفی و مراکز خرید شهری در تهران وجود‌دارد که در مقیاس‌های متفاوتی عمل‌می‌کنند. از بررسی ادبیات نظری پژوهش چنین برمی‌آید که عموم تلاش‌های انجام‌شده پیرامون مراکز خرید، به حوزه تاریخی و اجتماعی توجه داشته‌‌‌است. دراین‌میان کمتر پژوهشی انجام‌شده که سعی در پیوند مفاهیم مرتبط این حوزه با شاخص‌های برنامه‌ریزی معماری داشته‌‌باشد.
پژوهش حاضر درصدد است تا با نزدیک‌شدن به پاسخ این سؤال که چگونه می‌توان شاخص‌های برنامه‌ای تحول‌یافته در مراکز خرید سه دهه اخیر تهران را در قالب الگوهایی شناسایی‌نمود، به تحلیل پنج‌گانه مراکز خرید از منظر شاخص‌های برنامه‌ای، در راستای رسیدن‌به تبیینی معتبر و تکرارپذیر، بپردازد. بدین‌منظور، ضمن بررسی مراکز خرید فعال در مقیاس شهری، شش مرکز خرید به‌روش نمونه‌گیری خوشه‌ای موردسنجش قرارگرفته‌است. داده‌های کمی و کیفی حاصل از مشاهده، برداشت میدانی، ترکینگ، ترسیم گرافیکی و غیره درقالب نمودار و دیاگرام‌های تحلیلی مورد‌ارزیابی قرارگرفته‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مراکز خرید سه دهه اخیر شهر تهران، درراستای تغییر کارکرد خود، از صرف اقتصادی به فرهنگی و اجتماعی، دچار تغییر در برنامه شده‌ و این امر در شاخص‌هایی نظیر نوع و میزان اختلاط صنفی، نسبت فضای مکلف به غیرمکلف، تنوع تیپولوژی مخاطبین مراکز خرید و غیره بروز پیدا کرده‌‌است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Developments of Program Indicators in Tehran Shopping Centers (Case study: 6 active urban shopping centers between the 1970s and 90s)

نویسندگان [English]

  • mahya sadeghipour roudsari 1
  • parisa alimohammadi 2
  • manoochehr moazzami 3
1 Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Development, Azad University, Tehran Branch, Tehran, Iran.
2 Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Development, Azad University, Tehran Branch, Tehran, Iran.
3 Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Development, Art University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
In today's modern world, considering the changing lifestyle of people in the community, commercial spaces are an integral part of cities, and individuals spend most of their time in meeting material needs, spending leisure time and social interactions. There is a different typology of commercial spaces such as historical markets, business arenas, orders and stock exchanges, and urban shopping centers that operate on a variety of scales. The review of theoretical literature suggests that the public's efforts have been focused on the historical and social sphere around shopping centers. There are fewer researches that attempt to focus on architectural planning indicators.
The present study aims to analyze the five indicators of the developed shopping centers in Tehran for the last three decades in order to identify the five indicators of the shopping centers from the perspective of the programmatic indicators in order to reach a valid and Repeatable explanation. For this purpose, six shopping centers were investigated by cluster sampling method. Quantitative and qualitative data from observation, field surveys, tracking, graphic drawing, etc. have been evaluated in the form of analytical diagrams.
The results of the research indicate that the shopping centers of Tehran in the last three decades have changed from the purely economic, cultural and social ones to changes in the program, and in indicators such as the type and degree of tenant mix, the ratio of the space to inconsistently, the variety of individual typology, and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Shopping Centers
  • Program Indicators
  • Developments in recent decades
  • Tehran

مراجع

اباذری، یوسف و کاظمی، عباس. 1384. نظریه‌های خرید از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی، نامه علوم اجتماعی، شماره 25.
ازغندی، علیرضا. 1383. نقش بازاریان در انقلاب اسلامی، مجموعه مقالات کنفرانس بین‌المللی انقلاب اسلامی و چشم‌انداز آینده.
آب‌نیکی، الهه. 1391. بررسی جامعه‌شناختی استفاده جوانان از فضای عمومی در شهر تهران (مطالعه موردی منطقه شهرک غرب مجتمع تجاری میلاد نور و منطقه شهر ری مجتمع تجاری مهدی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران: دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.
آذری، نرگس. 1392. تجربه مدرنیته به روایت فضاهای تجاری شهر. تهران: انتشارات فروزش.
آهور، ایران و جاجرمی، کاظم و نظریان، اصغر. ۱۳۹۱. از بازار تا بزرگ بازار (مگامال)، آمایش محیط. شماره ۲۰.
اشکالی، آذین. 1392. تحلیلی بر تأثیر محیط فروشگاه‌ها بر افزایش خرید تصادفی گردشگران (فروشگاه‌های شهر شیراز). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: پردیس بین‌المللی کیش.
بقایی، پرهام و همکاران. 1392. عوامل تأثیرگذار بر فرایند خرید در مراکز تجاری با تأکید بر عوامل محیطی (مرکز تجاری سعیدیه و مرکز تجاری اریان واقع در همدان)، کنفرانس بین‌المللی عمران معماری و توسعه پایدار شهری.
توکل، محمد. 1380. بازار سنتی ایران در سه دوره، رکن قدرت، جنگ قدرت، اوج قدرت، چشم انداز ایران شماره 16.
جابری‌مقدم، مرتضی‌هادی. ۱۳۸۴. شهر و مدرنیته. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
چاووشیان، حسن و توانا، سهیل. 1394. فضای پرسه زنی شمال شهر تهران از دریچه روابط قدرت-مقاومت، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال یازدهم، شماره 34.
چگینی، شیده. 1388. شناسایی عوامل مؤثر بر انتخاب فروشگاه توسط خریداران (مورد پژوهی فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند رفاه سپه در سطح شهر تهران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا: دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی.
حبیبی، لیلا و محمودی‌پاتی، فرزین. ۱۳۹۶. از بازار تا پاساژ: تحلیلی بر سیر تحولات فضاهای تجاری مدرن در شهر تهران، باغ نظر، شماره ۴۹.
حسین‌آبادی، مهدی. 1387. فراغت جوانان در فضاهای خرید شهری (مطالعه مرکز خرید بوستان)، مطالعات جوانان، شماره 13.
حصاری، پگاه. 1392. بررسی نقش مراکز خرید بزرگ در تغییر رفتار خرید مردم شهر تهران در خرید کالاهای مصرفی بار درگیری پایین (مطالعه موردی-هایپراستار). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: دانشکده مدیریت.
حیدرزاده، کامبیز و عقبری، مریم. 1391. بررسی تأثیر تنوع فروشگاهی و شرایط محیط درونی و بیرونی بر رضایت مشتریان از مراکز خرید، فصلنامه توسعه و تحول، شماره 11.
خسروی، آرش و بهرامی، بختیار. 1392. تأثیر معماری داخلی مراکز خرید بر روی تمایل افراد برای ماندن در فضا، سومین همایش معماری داخلی و دکوراسیون.
خلیلی، گلنار. 1392. نقش و میزان اثرگذاری موسیقی پس‌زمینه در رضایت‌مندی و افزایش بازدهی فروش. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر: دانشکده موسیقی.
دانش، محمدامین. 1392. تأثیر محیط فروشگاه بر رفتار خرید مصرف‌کننده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: پردیس البرز.
دیرمینا، زهرا. 1392. شناخت عوامل مؤثر در افزایش رضایتمندی مشتریان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای موردمطالعه: مطالعه تطبیقی هایپراستار و شهروند. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران: دانشکده مدیریت و حسابداری.
رحمانیان، عمادالدین. 1391. بررسی تأثیر هیجان برند و کالا بر رفتار خرید مصرف‌کننده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: دانشکده مدیریت.
رجبی، آزیتا. 1385. ریخت‌شناسی بازار. تهران: نشر آگاه.
سعیدی. علی‌اصغر. ۱۳۸۳. فرهنگ مصرفی، هوای نفسانی جوانان و زنان در جامعه مصرفی. نامه پژوهش فرهنگی، شماره ۹.
سلطان‌زاده، حسین. 1380. بازارهای ایرانی. تهران: دفتر نشر پژوهش‌های فرهنگی.
سلگی، فاطمه. 1392. مطالعه تیپولوژی رفتار خریداران مراکز خرید در تهران (مطالعه موردی مرکز خرید میلاد نور و گلدیس). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: دانشکده علوم اجتماعی.
صومی، بابک. 1392. تأثیر عوامل آمیخته و عوامل شخصیتی و محیط درونی فروشگاه بر خریدانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه یزد: دانشکده مدیریت.
عباسی، دینا. 1392. بررسی تأثیر محرک‌های محیط خرده‌فروشی بر رفتار خرید تصادفی مشتریان مگامال تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علم و فرهنگ: دانشکده علوم انسانی.
غلامشاهی، تورج. 1392. بررسی تأثیر عوامل آمیخته و عوامل محیط فیزیکی بر رفتار خرید بی‌برنامه در فروشگاه‌های زنجیره‌ای (مورد مطالعه فروشگاه پروما شعبه مشهد مقدس). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد: دانشکده علوم اداری و اقتصاد.
غنی‌آبادی، مجید. 1391. تحلیل مردم شناختی نحوه کاربری فرهنگی-اقتصادی پاساژهای تجاری تهران (نمونه موردی پاساژ قائم و پاساژ مهدی شهرری). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی: دانشکده علوم اجتماعی.
فروتن، منوچهر و صنعتگر‌کاخکی، مریم و رضایی، محمدکاظم. ۱۳۹۲. روش ارزیابی سرزندگی محیطی در مجتمع‌های تجاری و مراکز خرید، پژوهش‌های شهری هفت‌ حصار، شماره ۶.
قوجالی، سعید. 1393. ارزیابی رضایت مشتریان از تجربه خرید در مراکز تجاری نوین مطالعه موردی مرکز تجاری لاله پارک تبریز. پایان‌نامه کارشناسی. دانشگاه تبریز: دانشکده جغرافیا.
کاظمی، عباس و حسین‌آبادی، مهدی. 1388. تیپولوژی خریداران در مرکز خرید شهر مطالعه نمونه موردی مرکز خرید بوستان، نامه علوم اجتماعی، شماره 37.
کاظمی، عباس و رضایی، محمد. 1387. دیالکتیک تمایز و تمایز زدایی پرسه‌زنی و زندگی گروه‌های فرودست شهری در مراکز خرید تهران، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، شماره 1.
کاظمی، عباس. 1384. زندگی روزمره در مرکز خرید نصر، اندیشه ایرانشهر، شماره 3.
کاظمی، عباس. 1385. اتنوگرافی مرکز خرید گلستان شهرک غرب، فصلنامه انسان‌شناسی، تابستان و پاییز (4): 36-58.
کاظمی، عباس. 1386. مرکز خرید قائم، ماهانه تخصصی معماری شهرسازی و مرمت، شماره سوم فروردین و اردیبهشت.
کاظمی، عباس. 1387. پرسه زنی و زندگی روزمره ایرانی؛ تأملی بر مصرف مراکز خرید. تهران: انتشارات آشیان.
گروت، لیندا و وانگ، دیوید. 1386. روش‌های تحقیق در معماری. ت: علیرضا عینی فر، تهران: دانشگاه تهران.
محمدپور، احمد و بهمنی، مریم. 1389. زنان پاساژ و مصرف نشانه‌ها، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان، شماره 47.
محمدزاده مستان‌آباد، سیمین و قربانی‌نیا انسیه. ۱۳۹۴. بررسی نقش مجتمع‌های تجاری-تفریحی به‌عنوان فضایی پویا با تکیه بر مفهوم جذب مخاطب و ارتقای تعاملات اجتماعی، همایش بین‌المللی معماری عمران و شهرسازی در آغاز هزاره سوم، تهران. کانون سراسری انجمن‌های صنفی مهندسان معمار ایران.
مسرورخواه، فاطمه. 1393. بررسی و رتبه‌بندی تأثیر ویژگی‌های فضای فروشگاهی بر تصمیم خرید مشتریان پوشاک (مطالعه موردی مرکز خرید الماس ایران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران: دانشکده علوم انسانی و مدیریت.
مسیبی، علیرضا. 1392. بررسی اثر محرک‌های حسی و اجتماعی فضای فروشگاهی بر رفتار خریدار در نقطه خرید (موردمطالعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس: دانشکده مدیریت و اقتصاد.
نصرتی، روح‌الله. 1392. مطالعه جامعه‌شناختی انسان‌شناختی کنش نیروهای بازار در میدان اقتصادی (مطالعه موردی بازار سنتی تهران و بازار مدرن هایپراستار). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: دانشکده علوم اجتماعی.
نیکوفرنژاد، نیوشا. 1390. تطبیقی عوامل انتخاب فروشگاه توسط مشتریان (مورد پژوهی فروشگاه‌های هایپراستار شهروند رفاه در مناطق 5/6 تهران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران: دانشکده علوم انسانی و مدیریت.
Azadarmaki, Marzieh. (2014). the synchronic Continuity of the Traditional Bazaar-Tra- ditionaland Modern Bazaar: Tajrish and Ghaem Shopping Center. Journal of Socio-Cultural Change, No, 1.
Casazza, J. and Spink, F.H. (1985). Shopping Centre Development handbook. Second edition. ULI-the Urban Land Institute, Washington, D.C. pp. 1-56.
Dawson. J. A. and Lord. J. D. 1985. Federal and State Intervention in Shopping Centre Development in the USA. In Dawson. J. A. and Lord. J.D. 1985. Shopping Centre Development: Policies and Prospects. Nichols Publishing Company. New York. p.1
Ozsoy, M. 2010. User preferences on transformations of shopping centers into private urban public spaces: The case of Izmir, Turkey. African Journal of Business Management, 4(10): 1990-2005.
Jackson, P. (1995). "Multiple Meaning: Shopping and Cultural Politics of Identity", Environment and Planning, 27 (12), pp. 930-931.
Tucker, G. 1981. The New Economics of Shopping Centre Location and Scale. In Sternlieb, G. and Hughes, J. W. 1981. Shopping Centers: U. S. A. Center for Urban Research. Rutgers, the State University of New Jersey. New Jersey.
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 8، شماره 32
آذر 1397
صفحه 91-104

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار