توزیع فضایی خدمات بهداشتی – درمانی از منظر عدالت اجتماعی (نمونه موردی: شهرستان‌های استان مازندران)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانش آموخته ی دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

هدف کلی برنامه­ریزی فضایی برقراری عدالت اجتماعی و توزیع رفاه و ثروت در بین افراد جامعه است. عدم توازن در بین مناطق در جریان توسعه، موجب شکاف و تشدید نابرابری منطقه­ای می­شود. بر این اساس، مطالعۀ نابرابری­های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و رفاه منطقه­ای، یکی از اقدامات اساسی برای برنامه­ریزی در جهت تامین رشد اقتصادی همراه با عدالت اجتماعی و آرایش فضایی اقتصاد ملی و منطقه­ای است. نوشتار حاضر دارای رویکرد کاربردی بوده و روش تحقیق پژوش توصیفی-تحلیلی می‌باشد. با بهره­گیری از تکنیک­ها و مدل­های ضریب تغییرپذیری، ضریب آنتروپی، شاخص مرکب، منحنی لورنز و ضریب جینی در چارچوب نرم­افزارهایSPSS، GIS و Excel و با استفاده از سیزده شاخص بهداشتی-درمانی به تجزیه و تحلیل داده­ها پرداخته می­شود. داده­های مورد نیاز از سالنامه­های آماریِ مرکز آمار ایران و سایر سازمان‌های مربوطه گردآوری شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که مقدار ضریب پراکندگی شاخص­های متعدد خدمات بهداشتی-درمانی تفاوت زیادی باهم دارند؛ بنحوی که مقدار ضریب تغییرپذیری از 25/0 تا 01/1در سطح استان متغیر است. از دلایل عمدۀ این مسئله تغییرات در تقسیمات جغرافیایی استان، تفاوت در تعداد فارغ­التحصیلانِ رشته­های متعدد پزشکی و سرمایه­گذاری­های خصوصی در بعضی از شاخص­ها می­باشد. براساس مقدار شاخص مرکب بدست آمده، شهرستان­ ساری و بابلسر به ترتیب در ردیف برخوردارترین و محروم­ترین شهرستان­های استان از لحاظ برخورداری از خدمات بهداشتی- درمانی می­باشند. ضریب جینی بدست آمده در سال 1390 بیانگر این نکته است که توزیع فضایی خدمات بهداشتی-درمانی در شهرستان های استان از تعادل کافی برخوردار نیست، اما محاسبه ضریب آنتروپی در دهه اخیر نشان می دهد که روند توزیع و سازمان­یابی خدمات بهداشتی-درمانی در استان مازندران به سمت تعادل و انتظام فضایی بیشتر در جریان است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spatial distribution of health and treatment from social justice view Case study: cities of Mazandaran province

نویسندگان [English]

  • Amer Nikpour 1
  • Morteza Mehralitabar Firuzjahi 2
  • Morteza rezazadeh 3
  • Fatemeh Allahgholitabar Nesheli 3
1 Department of Geography and Urban Planning, University of Mazandaran,Iran
2 PhD. D Geography and Rural Planning, University of Khwarizmi
3 MA Graduate in Geography and Urban Planning, University of Mazandaran
چکیده [English]

The overall purpose of spatial planning is to establish social justice and distribution of wealth and welfare among people of community. Unbalancing among the developing countries cause to gap and increased regional inequality. In this regard, studying economic, social and educational inequality and regional welfare is an important intervention for planning to economic growth, social welfare and spatial arrangement of national/regional economic. The present paper has an applied approach and the research method is descriptive-analytic. For analyzing data these procedures are used which include: techniques and models of Variation coefficient, Entropy coefficient, Composite index, Lorenz curve and Gini coefficient within SPSS, GIS also by thirteen health and treatment indexes. Required data were provided from statistical center of Iran and other organizations. Findings of this investigation indicate that dispersion coefficient of several health and treatment services indexes are very different: in this manner that variation coefficient is varied .25 to 1.01 in the province. The main reason of this variation in geographical divisions of Mazandaran is the differences in number of graduated students of medical science and private investments in some indexes. Based on achieved Composite index, Sari and Babolsar are the most possessed and deprived cities in Mazandaran with regard to health and treatment services. Gini coefficient achieved from 1390 state show that spatial distribution of health and treatment services has not been balanced yet. However, calculating the entropy coefficient in shows that the distribution of health services is moving towards more balance and spatial regulation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • spatial analysis
  • social justice
  • health and treatment services
  • Mazandaran

مراجع

افراخته، حسن، (1387)، مقدمه­ای بر برنامه­ریزی سکونتگاه­های روستایی، انتشارت گنج هنر، تهران، صص 110-117.
 بهشتی، محمدباقر، زالی، نادر، ( 1389)، شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه­ای با رویکرد برنامه­ریزی بر پایۀ سناریو، مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی، مجله مدرس علوم انسانی – برنامه­ریزی و آمایش فضا، دورۀ پانزدهم، شمارۀ 1، صص 41-63.
پولادی، کمال، (1380)، عدالت. دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­ها کشور، صص 587-594.
 تقدیسی، احمد، پیری، سیامک، بهاری، عیسی، (1391)، تحلیل فضایی و سطح­بندی شاخص­های توسعه خدمات بهداشتی – درمانی با استفاده از تحلیل عاملی و تکنیک خوشه­ای (مطالعه موردی شهرستان­های استان گیلان)، فصلنامه آمایش و محیط، شماره 18، صص 145-176.
 تقوایی، مسعود، اکبری، محمود، (1388)، تحلیل فضایی شاخص‌های توسعه در مادر شهرهای منطقه­ای ایران، جغرافیا(نشریه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال هفتم، شماره 20 و 21، صص 2-13.
جعفری، محمد، سیفی، حسن، جعفری، علی، (1393)، سنجش میزان توسعه یافتگی بخش بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان زنجان به روش تاکسونومی عددی در سال 1390، فصلنامه مدیریت بهداشت و درمان، شماره4، صص 61-69.
حاتمی­نژاد، حسین، راستی، عمران، (1382)، عدالت اجتماعی و عدالت فضایی (منطقه­ای) بررسی و مقایسه نظریات جان رالز و دیوید هاروی، مجله سیاسی – اقتصادی، وزارت اطلاعات، تهران، صص 40-52.
حافظ­نیاء، محمدرضا، احمدی­پور، زهرا، قادری­حاجت، مصطفی، (1391)، سیاست و فضا. انتشارات پاپلی، مشهد، صص 291.
 حکمت­نیا، حسن، (1390)، شناخت الگوی توسعه کالبدی – فضایی شهرهای مناطق خشک (مطالعه موردی شهر بافق)، فصلنامه جغرافیایی مناطق خشک، سال دوم، شماره ششم، صص 109-124.
داداش­پور، هاشم، رستمی، فرامرز، (1390)، سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات شهری براساس توزیع جمیعت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج، فصلنامه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال سوم، شماره دهم، صص 1-22.
داداش پور، هاشم، علیزاده، سمانه، رفیعیان، مجتبی، (1392 )، سنجش سطوح توسعه یافتگی و نابرابریهای فضایی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره21، صص 1-19.
سعیدی، عباس. 1387. عدالت اجتماعی، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­ها کشور، صص 195-220.
 شریف­زادگان، محمدحسین. 1386. راهبردهای توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی، فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره 24، صص 9-30.
شکویی، حسین، 1378. اندیشه­های نو در فلسفه ­جغرافیا. انتشارات گیتاشناسی، تهران.
عزیزپور، فرهاد، محسن­زاده، آرمین. 1389. نظریه­ها و رویکردهای سازمان­یابی فضایی سکونتگاه­های روستایی، انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایران، تهران.
کاویانی­راد، مراد. 1384. نسبت عدالت جغرافیایی و امنیت ملی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال نهم، شماره دوم، صص 282.
کلانتری، خلیل و عبداله­زاده، غلامحسین. 1391. برنامه­ریزی فضایی و آمایش سرزمین، نشر مهندسین مشاور طرح و منظر، تهران.
کلانتری، خلیل. 1382. پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی، تهران، نشر شریف؛
کلانتری، خلیل، 1381، برنامه ریزی و توسعه منطقه ای، انتشارات خوشبین، تهران.
محمدی، جمال، عبدلی اصغر، فتحی بیرانوند، محمد. 1391. بررسی سطح توسعه یافتگی شهرستان­های استان لرستان به تفکیک بخش­های مسکن و خدمات رفاهی – زیربنایی، کشاورزی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال دوازدهم، شماره 25، صص 120-131.
مرصوصی، نفیسه. 1383. تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در شهر تهران، رساله دورۀ دکتری، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس تهران.
مرصوصی، نفیسه. 1386. تحلیل جغرافیایی از تئوری عدالت اجتماعی، نشریه علوم جغرافیایی، جلد 7، شماره 10، صص 107.
مرکز آمار ایران. 1390. سالنامه آماری استان مازندران.
نسترن، میهن. 1380. تحلیل و سنجش درجه تمرکز و پراکنش شاخص­های بهداشتی – درمانی شهر اصفهان، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، پاییز و زمستان 1380، اصفهان.
هاروی، دیوید. 1379. عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان و محمدرضا حائری، انتشارات شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری، چاپ دوم، صص 145-162.
Fiho, W.L. 2000. Dealing with Misconception on the concept of sustainability International lourrnal of sustainability in Higher education, 1 (1).
Noorbakhsh, F. 2003. Human Development and Regional Disparity in India, University of Glasgow.
PBOIRI (Plan and Budget Organisation of the Islamic Republic of Iran) and United Nations, 1999. Human Development Report of the Islamic Republic of Iran. 1999. Plan and Budget Organization of the Government of Iran and the United Nations, Tehran.
Rawls, John, 1972. A Theory of Jstice, cleared on Press of Oxford.
Smith, David 1994, geography and Social Jastice, Blakell, Oxford, Uk & Combrige, USA. George. V and p. wilding, 1996. Ideology and Social Policy, Routledge
 
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 8، شماره 32
آذر 1397
صفحه 145-158

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار