ساخت یابی الگوهای مشارکت سیاسی (مورد پژوهی: ایران در دوره جمهوری اسلامی)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی، گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه جامعه شناسی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف این مقاله بررسی ساخت­یابی الگوهای مشارکت­سیاسی در جمهوری اسلامی است. رویکرد نظری این بررسی مبتنی بر دیدگاه ­ساخت­یابی گیدنز است. روش تحقیق این مقاله روش تطبیقی و تکنیک گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی است. در این مقاله ابتدا به بررسی ساختار نظام سیاسی در جمهوری اسلامی پرداخته شده و بر آن است که بنیادی­ترین ویژگی نظام سیاسی جمهوری اسلامی که بر مشارکت­سیاسی موثر بوده، حق حاکمیت الهی است. به واسطه همین ویژگی بنیادین بوده که نظام جمهوری اسلامی در پی تقویت جامعه دینی در ایران بوده است. زیرا نیروهای سیاسی هوادار نظام سیاسی، برآمده از همین جامعه دینی­اند. اما در کنار جامعه دینی، جامعه مدنی نیز حیات داشته که از دل آن نیروی­های سیاسی برآمده­اند که لزوما هوادار نظام ­سیاسی موجود نیستند. به واسطه عملکرد نظام سیاسی و بر اساس نظریه ساخت­یابی گیدنز سه الگوی مشارکت­سیاسی در ایران شناسایی شده است. این الگوها عبارتند از: الف) الگوی رابطه تخاصم که پیروان آن بیرون از فرآیند مشارکت­سیاسی قرار گذاشته شده­اند؛ ب) الگوی حمایتی که برآمده از جامعه­دینی بوده و در پی صیانت از حق حاکمیت الهی هستند و به دلیل حمایت نظام سیاسی از پیروان این جریان فکری، بر اساس سلسله مراتب مشارکت­سیاسی دارای الگوی مشارکتی فراگیر و چرخه کامل مشارکت­سیاسی بوده­اند؛ ج) الگوی سوم الگوی مشارکت­سیاسی غیرحمایتی و برآمده از جامعه­مدنی بوده که بر اساس سلسه مراتب مشارکت­سیاسی دارای الگوی مشارکتی ناقص است و به طور مداوم در حال جذب و طرد از جریان اصلی قدرت سیاسی در ایران هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Structuration of political participation patterns (case study: Iran during the Islamic Republic)

نویسندگان [English]

  • shahram tahmasebi 1
  • mehrdad javaheripour 2
  • reza ali mohseni 3
1 Free researcher
2 Assistant Professor of sociology in Islamic Azad University, Central Tehran Branc
3 Sociology Department,faculty of social science,Islamic Azad University ,central Tehran Branch,Tehran,Iran
چکیده [English]

The purpose of this Article is to investigate the Structuration of participatory patterns in the Islamic Republic of Iran. Theoretical approach is based on the viewpoint of the Giddens Structuration. This study is comparative research method and documentary technique. The article believes that the most fundamental feature of the political system of the IRI is the rule of God. Due to, the political system sought to strengthen the religious community in Iran, because the political forces that supported the political system came from this religious community. But civil society has also survived, because of those political forces that are not necessarily proponents of the existing political system. According to the Structuration theory, three participatory patterns have been observed: (a) the pattern of conflict; (b) the pattern of support C) an unprotected pattern that has an incomplete participatory pattern and is constantly attracting and rejecting the mainstream of political power in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Structuration
  • Political Support Participation
  • Political non-Support Participation
  • Rule of God
اسدی، علی (1378). جامعه‌شناسی تـوسعه. تهران: نشریه مـدیریت تـوسعه مرکز آمـوزش مـدیریت دولتی.
اصلاحچی، مرتضی (1387). پیش­بینی ناپذیری، کنش سیاسی ایرانان. مجله گزارش. ش 200: 29 - 31.
اونیل، پاتریک (1391). مبانی سیاست تطبیقی (نظام­های سیاسی تطبیقی). ترجمه سعید میرترابی. تهران: نشر قومس.
باور، یوسف (1373). بررسی تاثیر پایگاه اقتصادی و اجتماعی دانشجویان (دانشگاه شیراز) به نگرش آنان نسبت به مشارکت­سیاسی زنان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
بشیری، سعید؛ و ازغندی، علیرضا (1393). بررسی پایگاه اجتماعی وزیران دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران. رهیافت انقلاب اسلامی. ش 29: 117 - 139.
بهروزلک، غلامرضا (1386). جهانی­شدن و اسلام سیاسی در ایران. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
پارکر، جان (1385). ساخت­یابی. ترجمه حسین قاضیان. تهران: نشر نی.
پورسعید، بهزاد (1383). مجلس ششم؛ درس­هایی از تعارض­ها و تعامل­ها. راهبرد. ش 34: 299 - 310.
جعفریان، رسول (1383). جریان­ها و سازمان­های سیاسی و مذهبی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
جلائی­پور، حمیدرضا؛ و محمدی، جلال (1392). نظریه­های متاخر جامعه­شناسی. تهران: نشر نی.
جوادی­آملی، عبدالله (1368). پیرامون وحی و رهبری. قم: الزهرا.
جوان آراسته، حسین (1395). نظام سیاسی اسلام و جمهوری اسلامی ایران. فقه و مبانی اسلامی. ش 14: 51 - 68.
جوانی، یدالله (1386). دوم خردادی­ها (اصلاح طلبان): از گذشته، حال و راهبردهای انتخاباتی. حصون. ش 14: 115 - 144.
حسینی­بهشتی، محمدحسین (1377). مبانی نظری قانون اساسی. تهران: انتشارات بقعه.
حسینی­زاده، ابوالفضل؛ و حسینی­زاده، محمدعلی (1393). مسئله آزادی در دو گفتمان اصولگرا و اصلاح­طلب. سپهر سیاست. ش 1: 61 - 82..
حسینی­زاده، محمدعلی (1386). اسلام سیاسی در ایران. قم: انتشارات دانشگاه مفید.
خواجه سروری، غلامرضا؛ رزم­جو، علی اکبر؛ و شارعی، محمدحسن (1392). تاریخ سیاسی انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
خواجه­سروری، غلامرضا؛ و شارعی، محمد حسن (1393). جریان­شناسی نیروهای سیاسی (بین سال­های 57 تا 62). راهبرد، ش 73: 195 - 215.
دارابی، علی (1390). جامعه­شناسی جریان­های سیاسی در دهه چهارم از انقلاب اسلامی. مطالعات سیاسی، ش 14: 43- 72.
دشتگلی هاشمی، مانا؛ خانیکی، هادی؛ و شاوردی، تهمینه (1395). تحولات کنش ارتباطی، حوزه­ی عمومی، جامعه مدنی و دموکراسی در ایران (مطالعه موردی: فاصله جنبش مشروطه تا انتخابات ریاست جمهوری دهم). پژوهش سیاست نظری. ش 20: 231 -267.
دهقانی­فیروزآبادی، سید جلال (1391). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات سمت.
رضی، داوود (1374). بررسی تطبیقی میزان مشارکت مردم در انتخابات شش دورة ریاست جمهوری پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 72 -1358؛ پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
زیباکلام، صادق؛ افشاری، داود؛ و اصلانزاده، عبدالله (1389). علل روی کارآمدن خاتمی (دولت اصلاحات 1376) «براساس نظریه توسعه نامتوازن ساموئل هانتینگتون». تحقیقات سیاسی و بین المللی. سال دوم، ش 263: 51 - 76.
سراج زاده، حسین (1368). بررسی میزان شرکت مردم در انتخابات بعد از انقلاب در شهرستان های کشور و رابطه آن با برخی از متغیرهای اجتماعی، پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
سیف­زاده، حسین (1374). تحول مشارکت منفعلانه به مشارکت فعالانه تاملی نظری. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، سال چهارم، ش 5.
شجره­نامه احزاب متمایل به راست (1390). گزارش، ش 226: 9 - 11.
شفیعی، محمود (1391). حاکمیت خدا و مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. حقوق بشر. ش 2: 67 - 80.
صافی­گلپایگانی، لطف­الله (1415ق). ضروره الوجود الحکومه او ولایت الفقها فی عصر الغیبه. قم: دارالقرآن الکریم.
صوفی آبادی، فاطمه (1387). از مجاهدت در راه خلق تا خیانت به خلق (مروری بر اقدامات تروریستی منافقین در تابستان 1360). پانزده خرداد. ش 16: 281- 324.
طباطایی موتمنی، منوچهر (1380). حقوق اساسی. تهران: نشر میزان.
عبدالهی، محمد (1383). زنان و نهادهای مدنی مسائل، موانع و راهبردهـای مشـارکت مـدنی زنـان در ایران. جامعه شناسی ایران. سال پنجم. ش 2.
علویان، مرتضی و موسوی، سیدصالح (1395). چالش­های تخاصمی بین ایران و رژیم صهیونیستی در دولت نهم و دهم. تحقیقات جدید در علوم انسانی. ش 4: 13 - 28.
فرجام فر، جلال (1379). بررسی انگیزه­های روانی، اجتماعی مشارکت دانشجویان ساکن تهران دانشگاه تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
فقیهی، ابوالحسن؛ ذاکری، محمد؛ و اسدی، اسماعیل (1393). ارزیابی عملکرد مجالس شورای اسلامی ایران. راهبرد. ش 72: 174- 200.
فیرحی، داود (1396). فقه و حکمرانی حزبی. تهران: نشر نی.
قادری، طاهره؛ و عالی­زاد، اسماعیل (1392). سیاست­های دولت و توسعه سیاسی در ایران (1368-1384). علوم اجتماعی. ش 60: 1 - 42.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1385). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به کوشش شهره پور شقاقی. تهران: راه دانایی.
قانون بودجه سال 1394 کل کشور.
قزل­ایاق، ایمان (1390). روند تشکیل دولت اسلامی: نیم­نگاهی به دولت شهیدان رجایی و باهنر. پاسداران اسلام. ش357: 21 - 24.
قمی، محسن (1393). جایگاه و اهمیت مجلس خبرگان رهبری در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. پژوهش­های انقلاب اسلامی. ش 8: 7 - 34.
قهرمانی، زری (1375). سنجش میزان مشارکت اجتماعی زنان در بین معلمین و دبیران آموزش و پرورش زنجان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد زنجان.
کامروا، مهران؛ و دلفروز، تقی (1378). تحلیل ساختاری از دولت­های غیردموکراتیک و آزادسازی سیاسی در خاورمیانه. مطالعات خاورمیانه. ش 20: 141 - 178.
کرایب، یان (1378). تئوری اجتماعی مدرن، پارسونز تا هابرماس. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر آگاه.
کولائی، الهه؛ و صفرپور، مهدی (1388). زمینه­های سقوط اولین رییس جمهور (ابولحسن بنی­صدر). سیاست. ش 9: 241 - 260.
مارش، دیوید؛ و جری استوکر (1378). روش و نظریه در علوم‌ سیاسی. ترجمه امیر محمد حاج یوسفی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
محمدی، مجید (1376). جامعه مدنی. تهران: نشر قطره.
مردوخی، ایزید (1373). مشارکت مردم در فرایند توسعه و طرحی برای سنجش میـزان آن. فصـلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه. شماره 6.
مصباح یزدی، محمدتقی (1379). بحثی ساده و کوتاه پیرامون حکومت اسلامی و ولایت فقیه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1394). حکیمانه­ترین حکومت: کاوشی در نظریه ولایت فقیه. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مصباح­یزدی، محمدتقی (1378الف). نظریه سیاسی اسلام. جلد 2. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح­یزدی، محمدتقی (1378ب). نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصفا، نسرین (1375). مشارکت­سیاسی زنان در ایران. تهران: موسسه چاپ و انتشار وزارت امور خارجه.
مکارم­شیرازی، ناصر (1411ق). انوارالقاهه (کتاب البیع). قم: مدرسه امیرالمومنین (ع).
موسوی خمینی، روح الله (1378). صحیفه نور. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی، میرطاهر (1377). مشارکت اجتماعی یکی از مؤلفه­های سرمایه اجتماعی. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی. سال ششم، ش 22.
مهدوی، هوشنگ (1389). سیاست خارجی دوران پهلوی. تهران: نشر پیکان.
هاشم­زهی، نوروز (1387). کنکاشی نظری در الگوهای رفتاری اقشار بسیجی. مطالعات راهبردی بسیج. ش 40: 51 - 90.
Barthelemy, Joseph et Duez, Paul (2004). Traite de droit constitutionnel, paris: Panthéon-Assas.
Dowse R.E and Hughes. J.A (1975). Political sociology, johnwiley sons, printe in Great Britain by Whitstable titho Ltd.
Enayat, Halimeh (2002). Political Participation of Women in Iran: A Sociological Study”, Ph. D. Thesis, Punjab University, Chandigarh, India
Fakouhi‌, Naser‌ (2004‌). Humanism theory on villager think about political‌ participation‌. Sociology magazine, NO.26. pp 25-67(in persion).
Giddens, Anthony (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration, Cambridge: Polity press.
Jahanbakhsh, Forough (2001). Islam democracy and religovs modernism in Iran, Brill.
Lipset, Simor Martin (1994). The social Requistes of Democracy Revisited, American sociological review, no, 59.
Seidmam, Steven (1996). Contested‌ Knowledge;‌ Social‌ Theory in Post modern Era.2ed. Oxford: Blackwell Publisher.
Sibeon, roger (2004). Rethinking social theory, London: SAGE Publications.
رسانه خبری تحلیلی گفت­وگو (2/12/1392). همه روزنامه­های توقیف شده از سال 76 تا کنون، (1/5/96)، از اینترنت:         /24923/http://www.goftogoonews.com/Pages/News 
همشهری (10/9/1392). توقیف 46 نشریه در دولت احمدی­نژاد، همشهری آنلاین (1/5/1396)، از اینترنت:
همشهری (31/6/1390). همه شاکیان کیهان (1/5/1396). از اینترنت:
خبرگزاری مشرق (13/7/1392). دورخیز فتنه­گران برای بازگشت به قدرت (1/5/96)، از اینترنت:
باشگاه خبرنگاران جوان (27/1/1392). انتخابات ریاست جمهوری از دیروز تا امروز، باشگاه خبرنگاران جوان (15/5/1396)، از اینتنرت:http://www.yjc.ir/fa/news/4313590/
پونه­زار (9/12/1392)، نگاهی اجمالی به پشت پرده روزنامه­ها و سایت­های خبری ایران، (10/5/1396)، از اینترنت:
پایگاه حوزه هنری (5/5/1396). از اینترنت:http://sourehonar.ir/aboutus
پایگاه خبری یافته (4/4/1394). نتایج انتخابات دوره نهم مجلس شورای اسلامی، یافته (15/5/1396) از اینترنت: