بررسی نقش مؤلفه های اثرگذار اجتماعی و زیست‌محیطی اقتصاد سیاسی بر سازمان‌یابی فضایی کلانشهر رشت

نوع مقاله : مقاله های برگرفته از رساله و پایان نامه

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اسلامشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

2 استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور ، تهران ، ایران

3 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر ، ایران

4 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

5 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران

چکیده

با افزایش تعداد کلانشهرها، که نمودی از تمرکز فوق‌العاده جمعیت در فضای معینی در کشورهای در حال توسعه است؛ با تحولات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی در فضا رو‌به‌رو هستیم. متناسب با چگونگی شرایط محیط طبیعی و نظام اجتماعی ـ اقتصادی شهر، اَشکال متفاوتی از سازمان فضایی در نواحی کلانشهرها به وجود می‌آید. که این امر سبب تحول در سازمان‌یابی فضایی این گونه شهرها شده است.در این بین اقتصاد سیاسی و مؤلفه‌های متاثر از آن یکی از این متغیر‌های تاثیرگذار بر روی تحولات و دگرگونی‌های فضاهای شهری است. هدف اصلی این تحقیق نیز، شناسایی مؤلفه‌های اثرگذار اجتماعی و زیست‌محیطی اقتصاد سیاسی بر سازمان‌یابی فضایی کلانشهر رشت با استفاده از تکنیک دیماتل است. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت و روش توصیفی ـ تحلیلی است. یافته‌ها حاکی از آن است که در بین مؤلفه‌‍‌های اجتماعی اقتصاد سیاسی، متغیر وضعیت اجتماعی ساکنین شهر، با رتبه 51.08 ؛ در بین مؤلفه‌‍‌های زیست محیطی اقتصادسیاسی؛ متغیر انجام پروژه های ساخت و ساز انبوه بدون توجه به مسایل زیست محیطی با 53.01 امتیاز، اترگذارترین نقش در دگرگونی سازمانیابی فضایی را دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of influential social and environmental components of political economy on spatial organization of Rasht metropolis

نویسندگان [English]

  • Hossein Mehr Sabet 1
  • Esmaeil Aliakbari 2
  • Touba Amir Azodi 3
  • Ahmad Pourahmad 4
  • Hamidreza Judaki 5
1 PhD student in Geography and Urban Planning, Islamshahr Branch, Islamic Azad University, Islamshahr, Iran
2 Professor, Department of Geography, Payam-e-Noor University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of Geography and Rural Planning, Islamshahr Branch, Islamic Azad University, Islamshahr, Iran
4 Professor, Department of Geography and Urban Planning, University of Tehran, Tehran, Iran
5 Assistant Professor, Department of Geography and Urban Planning, Islamshahr Branch, Islamic Azad University, Islamshahr, Iran
چکیده [English]

We are facing economic, political, social and environmental changes in space with the increase in the number of metropolises in developing countries. Depending on the conditions of the natural environment and the socio-economic system of the city, different forms of spatial organization occur in metropolitan areas. This has led to a change in the spatial organization of such cities. Meanwhile, political economy and its components are one of the influential indicators on the changes and transformations of urban spaces. The main purpose of this study is to identify the effective social and environmental components of political economy on the spatial organization of Rasht metropolis using the Dematel technique. The present study is applied in terms of purpose and is descriptive-analytical based on the nature. Findings indicate that among the social components of political economy, the social status variable of city residents, ranked 51.08; As well as among the environmental components of political economy; The variable of mass construction projects, regardless of environmental issues, with 53.01 points, have the most important role in the transformation of spatial organization of Rasht metropolis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Economy
  • Rent economy
  • Spatial organizing
  • Rasht metropolis
  • Dematel technique
افراخته، حسن؛ حجی پور، محمد(1394). اقتصادسیاسی فضا و تعادل منطقه‌ای ایران، اقتصاد فضا و توسعه روستایی ، سال چهارم، شماره 4 (پیاپی14)، صص 110-87.
ایمانی شاملو، جواد ؛ رفیعیان، مجتبی؛ داداشپور، هاشم( 1395).سوداگری شهری و واگرایی فضایی تحلیل تحولات فضایی کلانشهر تهران مبتنی بر اقتصاد نفت ، فصلنامه ژئوپلیتیک ـ سال دوازدهم، شماره 1.
امانپور، سعید ؛ سجادیان، مهیار ( 1395). مداقه ای آسیب شناسانه بر سازمان‌یابی فضایی و مدیریت کلانشهر تهران منطبق بر رهیافت ها و رهنمودهای منبعث از آرمان مدیریت یکپارچه در کشور ، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس، دوره 8، شماره30.
امیری، مهین‌دوخت ؛ مطلق ، محمدتقی ؛ مهدی‌زاده، جواد ؛صراف‌زاده، هایده ؛جهانشاهی، محمدحسین ؛ و پیرزاده‌نهوچی ، محمدحسین (1392). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری( تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران)، انتشارات آرمانشهر.
برهانی، کاظم ؛ رفیعیان، مجتبی ؛ مشکینی، ابوالفضل (1396). تغییرات کاربری زمین شهری و اقتصاد سیاسی فضا: ارائه مدل مفهومی ـ تلفیقی، مجله جامعه شناسی ایران، دوره هجدهم، شماره 3.
پورشیخیان، علیرضا (1389). پیدایش منطقه کلان شهری و بازتاب فضایی آن، مطالعه موردی شهر رشت، جغرافیایی سرزمین، سال هفتم ، شماره 27.
پیران، پرویز (1370). دیدگاه‌های نظری در جامعه شناسی شهر و شهرنشینی: تحولات واحد پول ایران و نرخ برابری، مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره 51و 52.
پیران، پرویز (1369). دیدگاه‌های نظری در جامعه شناسی شهر و شهرنشینی، مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، شماره 40.
ترکمه ، آیدین(1395). اقتصاد سیاسی فضا( مطالعه موردی: محله هرندی تهران)، اولین همایش بین‌المللی اقتصاد شهری(با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل).انجمن علمی اقتصاد شهری ایران.
جعفری، فیروز؛ مؤذنی، مهدی ؛ بدلی، احد(1399).آینده پژوهی تغییرات کاربری شهری در کلانشهر تبریز، فصلنامه برنامه‌ریزی فضا(جغرافیا)، سال دهم ، شماره دوم، (پیاپی37)، صص22-1.
حاتمی نژاد، حسین ؛ ناصح عبدی (1386).اقتصاد سیاسی و فضای شهری، مجله سیاسی اقتصادی، شماره‌ی 238- 238 .
خندان، مینا؛ لعلا، جهانشاهلو ؛ ذبیحی ، حسین(1398). واکاوی عوامل مؤثربر افزایش رانت زمین شهری در منطقه یک کلانشهر تهران، فصلنامه جغرافیا ( برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، سال نهم، شماره 2، بهار 1398، صص: 239-255.
درسخوان، رسول؛ جعفری‌پابندی، سید محمد‌حسین (1396). تحلیل اثرات اقتصاد‌سیاسی اسلامی بر توسعه پایدار شهری (مورد مطالعه: شهر زنجان)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 6(1(پیاپی21))، صص 31-15.
سایت آمار و عملکرد شهرداری رشت ( 1399). http://amar.rpcrasht.ir
سرور، رحیم ؛ هومن مسگریان (1395). بررسی نقش مولفه‌های تاثیر گذار اقتصاد سیاسی بر سازمانیابی فضایی شهری با تاکید برتهران، چهارمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، دبیر خانه دائمی کنفرانس دانشگاه شهید بهشتی، 27-29 دسامبر 2016.تهران.
سعیدی‌فرد، فرانک ؛ رضویان ، محمد‌تقی ؛ قورچی، مرتضی(1397). تبیین بازتاب اقتصاد رانتی بر سازمان فضایی کلانشهرها ( نمونه موردی: منطقه 1 شهر تهران)، پژوهش‌های دانش زمین، سال نهم، شماره 34.
شکویی ، حسین (1381). اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، جلد اول، انتشارات گیتاشناسی.
طرح جامع رشت، 1386، جلد7، ، سازمان مسکن و شهرسازی استان گیلان.
ضابط محبوب، حمیدرضا ؛ امین زاده ، بهرام و برنافر ، مهدی (1392). توزیع تراکم جمعیت در شهر رشت با استفاده از روش AHP .فصلنامه آمایش محیط. شماره 28.
علوى تبار، علیرضا ( 1374). اقتصاد سیاسى تورم و تثبیت اقتصادى، راهبرد، شماره 6.
غلامپور، علی(1386). تاثیرات جهانی شدن اقتصاد بر نقش دولت در اقتصاد‌سیاسی محیط‌زیست در کشورهای در حال توسعه:موردایران، فصلنامه سیاست، دوره37، شماره4، صص 152-125.
فرامرزی، مهسا ؛ بابایی فینی، ام‌السلمه ؛ جعفری، سیدمحمدحسین(1397). واکاوی نقش اقتصاد سیاسی بر زیست‌پذیری شهری (مطالعه موردی: شهر زنجان)، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال9، شماره پیاپی 35، صص96-83.
کاتوزیان، محمدعلی (1382). اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه نفیسی و عزیزی، چاپ نهم، نشر نی، تهران.
کارگر، احمد ؛ سرور، رحیم (1395). شهر حاشیه امنیت ، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، 79-33 .
کارگر، ده‌بیدی؛اسماعیلی، عبدالکریم(1396).ارزیابی عوامل اقتصادی مؤثر بر آلودگی زیست‌محیطی در ایران، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، جلد9، شماره4، صص108-85.
کریمی، آرام؛ پورطاهری، مهدی ؛ احمدی ، حسن (1396). تحلیل سازمان فضایی و سطح‌بندی نظام شهری استان کردستان وارائه الگوی توسعه نظام شهری، مطالعات محیطی هفت حصار، شماره 19، سال ششم.52-31.
گیلپین، رابرت(1378). ماهیت اقتصاد سیاسی، ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، سال سیزدهم، شماره ، 144 – 143مرداد و شهریور.
مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران(1391). مدخلی بر اقتصاد سیاسی نظام شهری در ایران با تأکید بر کلانشهر تهران، گزارش شماره 135، مدیریت فناوری اطلاعات و مرکز اسناد.
محمدپــور، علــى؛ میرزاپــور باباجــان، اکبر(1394).تجزیــه و تحلیــل معیارهــاى پرتفــوى بــا ســتفاده از تکنیــک دیمتــل فــازى. مجلــه مهندســی مالــی و مدیریــت اوراق بهــادار ص131-119.
مهدوی‌وفا ، حبیب‌اله ؛ رضویان، محمد تقی ؛ مؤمنی ، مصطفی (1388). نقش اقتصاد سیاسی در ساختار فضایی تهران و پیرامون، مجله محیط شناسی، سال سی‌‌و‌پنجم، شماره‌ی 50، تابستان 88.
هاروی، دیوید (1387). شهری شدن سرمایه، مترجم: اقوامیمقدم، عارف، تهران: انتشارات اختران. (کتاب)
هاروی، دیوید(1394). عدالت اجتماعی و شهر، مترجم: حائری، محمدرضا، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
Alsayyad, N. (1993). Squatting and Culture: A Comparative Analysis of Informal Developments in Latin America and the Middle East. In Habitat International 1993, Vol. 17, No. 1, pp. 33-44.
Johansen, P. G. (2008). a political Economy of Space: Social organization and the Production of an Iron Age Settlement Landscape in Northern Karnataka, Ph.D. of Social Science dissertation, University of Chicago.
Ross, M. L. (2001). Does oil hinder democracy? World politics, 53(3), 325-361.
Weidman, Florian, Salma, Ashraf and Thierstein, Alain. (2012). Urban Evolution of the City of Doha: An Investigation into the Impact of Economic D Transformations on Urban Structures, URBAN EV, (29:2), pp. 35-61