ارزیابی ناپایداری توسعه شهری اراک و راهبردهای ساماندهی آن

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسنده

استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور تهران

چکیده

اراک اگرچه در ابتدا برپایه یک نقشه مهندسی ساخته شد اما جمعیت پذیری آن در دهه‏های بعدی روند فزاینده یافت. با تبدیل آن به قطب صنعتی صنایع مهمی در این شهر مستقر شدند. از آنجایی که این توسعه بدون توجه به ظرفیت طبیعی منطقه بود باعث تاثیرگذاری منفی در عناصر زیستی و محیطی شد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به ارزیابی فرایند صنعتی شدن اراک و پیامدهای محیط زیستی آن با استفاده از مدل ترکیبی SWOT و مدل برنامه‎ریزی استراتژیک QSPM می‎پردازد. با شیوه پژوهش کتابخانه‎ای اطلاعات مربوطه جمع‎آوری و ارزیابی یافته‎ها مورد توجه قرار گرفت. با توجه به رویکرد علمی، برای تبیین بهتر و روشن‎تر یافته‎ها، از مدل سوات بهره گرفته شد. یافته‎های پژوهش تاکید دارند توسعه شهری اراک و تبدیل آن به کلانشهر به پایداری منجر نگشته و امروزه به عنوان یکی از کلانشهرهای ایران از توسعه ناپایدار رنج می‎برد. جدول اولویت بندی استراتژی های انتخاب شده QSPM بیانگر آنست که از بین شش استراتژی مهم انتخاب شده برای ساماندهی محیطی زیستی شهر اراک ، به ترتیب استراتژی تقویت صنایع محلی و بومی که با محیط زیست سازگاری دارند با نمره ،621/11 ، بهینه سازی صنایع و اتخاذ رویکرد توسعه پایدار در خصوص صنایع موجود با نمره 742/10، تعطیلی واحدهای آلاینده بزرگ و کوچک با نمره408/10، تجهیز صنایع به حس‎گرهای سنجش آلودگی و ثبت دقیق میزان آلودگی‎ها با نمره 05/10، بهینه سازی ناوگان حمل و نقل شهری با نمره 336/9و تاکید بر استفاده از وسایل نقلیه عمومی با نمره907/8 از اولویت و جذابیت بالایی برخوردار هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Assessing the instability of Arak urban development and its organizing strategies

نویسنده [English]

  • Sohrab Asgari
Assistant Professor of Geography, Payame Noor University of Tehran
چکیده [English]

Arak city was built on A designed plan populated in coming decades. By fixing it into an industrial hub, important industries were created. Whereas this development didn’t concentrate on the natural capacity of the region, had a negative impact on the biological and environmental elements and led to the degradation of the city's environment. This article based on a descriptive-analytical method, evaluates the process of Arak industrialization and spatial expansion and its environmental impacts by applying the SWOT and the QSPM models. After the preliminary study of the issue, previous reports and researches on the spatial expansion of Arak city were reviewed. Indicating to library research methodology, relevant information was collected and after determining the conceptual framework and the survey model, the evaluation of the scientific findings was considered. According to the scientific approach, SWOT model was used to better explain the findings. In this model, the characteristics of the four options of weaknesses, strengths, opportunities and threats were first defined and their questions were formulated. Research findings emphasize that Arak's urban development and its transformation into a metropolis have not led to sustainability, and today Arak suffers from unsustainable development that endangers citizen’s health. Meanwhile QSPM table of priority indicates strategy of strengthening sustainable local industries is in the top of the strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arak city"
  • urban Insustainability"
  • environmental pollution"
  • SWOT"
  • "
  • QSPM"
احمدی‎پور، زهرا، قادری‎حاجت، مصطفی(1395)، ساماندهی و آمایش ساسی فضای شهری، انتشارات سمت
اداه کل راه و شهرسازی استان مرکزی(1396)، طرخ توسعه و عمران(جامع) کلانشهر اراک، مهندسین مشاور شهر ساز و معمار
دهگان، ابراهیم (1386) تاریخ اراک، تهران، نشر زرین و سیمین
حسینی امینی، حسن و همکاران، ارزیابی ساختار شهری در راستای برنامه ریزی پدافند غیر عامل با روشSWOT (مطالعه موردی: شهر بوشهر)، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا(برنامه‎ریزی منطقه‏ای)، سال نهم، شماره دوم، بهار 1398، صص: 555-539
حکمت نیا، حسن و میرنجف موسوی(1390)، کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه‎ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین، چاپ دوم، یزد
خانمحمدی، زهرا(1397)، ارزیابی ظرفیت‎های توسعه درون شهری(مطالعه موردی پهنه مرکزی شهر اراک)، پایان نامه برای کارشناسی ارشد جغرافیای شهری، دانشگاه پیام نور مرکز پاکدشت
خیری، محمد، سازمان‎های مردم نهاد و مدیریت مشارکت محور: با تاکید بر ارائه مدلی غیر بوروکراتیک برای مدیریت مالی و جغرافیایی بحران‎های زیست محیطی کلانشهرهای ایران، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا(برنامه‎ریزی منطقه‏ای)، سال هشتم، شماره دوم، بهار 1397، صص: 247-225
دفتر آمار و اطلاعات معاونت برنامه‎ریزی(1391)، سالنامه استان مرکزی 1390، استانداری مرکزی
 روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب اراک (1393) گزارش صنعت آب و فاضلاب در یک نگاه به تفکیک شهر، شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی
رزمی، جعفر و دیگران(1387)، معرفی شاخص‎های ارزیابی و بررسی روند توسعه پایدار شهری در کلانشهر تهران، فرایند مدیریت و توسعه، شماره 67، صص 1-27
زنگانه، احمد، سلیمانی، سلیمانی، محمد(1384)، مکان‎یابی شهر صنعتی و اثرات زیست محیطی آن بر اراک، مجله پژوهش‎های جغرافیایی، شماره 51، صص 33-49
زنگانه، احمد و دیگران(1394)، گستره‎های فضایی فقر شهری اراک، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال دوم، شماره 1، صص 93-107
سازمان منطقه ای آب تهران، (1383)، مطالعات کیفی و آلودگی محدوده مطالعاتی دشت اراک، جلد دوم، گزارش هیدرولوژیکی، کارفرما آبفا مرکزی
سازمان منطقه ای آب تهران، (1383)، مطالعات کیفی و آلودگی محدوده مطالعاتی دشت اراک، جلد پنجم، مطالعات نیازهای آبی، اجتماعی-اقتصادی، زیست محیطی، کارفرما آبفا مرکزی
سالنامه آماری استان مرکزی(1396)، سازمان برنامه و بودجه استان مرکزی
شیعه، اسماعیل، پائیز و زمستان (1375)، اراک شهر جدید عصر قاجار، مجله راه دانش، فصلنامه تحقیقات فرهنگی-هنری استان مرکزی، شماره 8-7، فرهنگ و اشاد اسلامی استان مرکزی، صص 25-49
عسگری، سهراب، عبدلی، سمیه(1397)، گذری بر تاریخ و نظری جغرافیای کلانشهر اراک، انتشارات نویسنده، اراک
فراهی، مقدم(1378)، سیر تحولات نقشه و تقسیمات کشور ایران از سال 1285 تا 1377، وزارت کشور، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری
 فرمهینی فراهانی، محمد حسین و همکاران(1395)، تحول شهرنشینی اراک در دوره قاجاریه، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره دوم، صص 113-140
قدیری، محمود، ممسنی، سوگل(1393)، تحلیل تطبیقی شاخص‎های توسعه پایدار شهر بوشهر با مناطق شهری کشور، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، شماره 35، صص 49-72
عسگری، سهراب، (بهار 1388)، طرح پژوهشی اثرات زیست محیطی تمرکز صنایع در اراک، دانشگاه پیام نور مرکز اراک
عسگری، سهراب، (تابستان 1388)، طرح پژوهشی گسترش فضایی شهر اراک و اثرات زیست محیطی آن، دانشگاه پیام نور مرکز اراک
لطفی، حیدر، پزشکی، مهدی، حجازی، مهسا، بررسی سرمایه اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی در بین عشایر استان خراسان شمالی، فصلنامه علمی_پژوهشی جغرافیا(برنامه‎ریزی منطقه‎ای)، سال هشتم، شماره دوم، بهار 1397، صص: 336-323
محتاط ، محمدرضا(1368)، سیمای اراک، جامعه شناسی شهری، انتشارات آگه، تهران
مرادی، مجتبی، (1379)، مدل ریاضی فرایند انتقال آلودگی در سفره‌های آب زیرزمینی بر اساس روش عددی حجم محدود، پایان نامه برای کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان
مرکز آمار ایران(1337)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1335 کشور
مرکز آمار ایران، (1346، سرشماری عمومی نفوس و مسکن آبان ماه 1345، استان مرکزی
مرکز آمار ایران، (1359)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن آبان ماه 1355، استان مرکزی
مرکز آمار ایران، (1367)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهر ماه 1365، نتایج تفضیلی استان مرکزی
مرکز آمار ایران، (1376)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهر ماه 1375، نتایج تفضیلی استان مرکزی
مرکز آمار ایران، (1386)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن اسفند ماه 1385، نتایج تفضیلی استان مرکزی
مرکز آمار ایران(1396)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1395، نتایج تفضیلی
ملکی، سعید، دامن‎باغ، صفیه(1392)، ارزیابی شاخص‎های توسعه پایدار شهری با تاکید بر شاخص‎های اجتماعی، کالبدی و خدمات شهری(مطالعه موردی مناطق هشت‏گانه شهر اهواز)، فصلنامه مطالعات برنامه‏ریزی شهری، سال اول، شماره سوم، صص 29-54
منوری، مسعود، (1383)، مطالعه پسماندهای ویژه در استان مرکزی، جلد اول طبقه بندی و شناسائی پسماندها، شهرداری اراک
یارمحمد توسکی، مریم(1393)، تحلیل جامعه‎شناختی از توسعه شهری اراک، نشریه علمی-تخصصی فرهنگ پژوهی مرکزی، سال اول، شماره 2، صص 120-160
هریسون، جفری و جان کارن(1382)، مدیریت استراتژیک ، ترجمه بهروز قاسمی، انتشارات هیأت، چاپ اول، تهران
Mansfield, Becky(2009), sustaianablity, a companion to environmental geography, edited by Castree, Noel & others, John Wiley and Sons publications, UK., (37-49)
United Nations(2014), World Urbanization Prospects, Department of economic and social affairs
http://www.irimo.ir/far/services/climate/792-