ژئوپولیتیک انرژی و تاثیرآن بر اقتصاد رانتی ایران در راستای ارائه یک راهبرد ملی

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار ایران

2 دانشیار جغرافیای سیاسی و گردشگری، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار ایران

3 دانشیار گروه جغرافیای سیاسی، واحد علوم وتحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ایران

چکیده

صاحب نظران حوزه اقتصاد سیاسی به استناد روندهای جاری در اقتصاد سیاسی بین­الملل قرن 21 را قرن ژئواکونومیک نامیده­اند زیرا بر این باورند یکی از مهم­ترین چالش­های مهم جهانی در این قرن رقابت بر سر منابع انرژی با تأکید بر نفـت و گـاز است. کشـورهای حـوزه خلیج فارس منجمله ایران اعظم درآمدهای خود را از فروش نفت خام بدست می‌آورند و اقتصاد تک محصولی آنها نفتی نیست بلکه وابسته به نفت است و این درآمدها از طریق دولت از مجرای بودجه به اقتصاد این کشورها تزریق شده که کاهش قیمت نفت شدیداً بر اقتصاد آنان تأثیر گذار می‌باشد. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، آمارها و نمودارها و همچنین روش دلفی تاثیرات پدیده رانت و دولت رانتیر با مطرح شدن نفت به عنوان عامل ایجاد دولت­های رانتیر مورد بررسی قرار گرفت و در پی آن نظریات دولت و اقتصاد رانتی برای تبیین و توجیه فقدان توسعه یافتگی سیاسی و اقتصادی در کشورهای متکی به درآمد حاصل از رانت مورد استفاده قرار گرفت. اتکا به درآمدهای بادآورده حاصل از رانت نفتی بر ساخت دولت، روابط دولت و جامعه و در نهایت بر اقتصاد کشور، پیامدهای منفی داشته و موجب تشدید روحیه رانت­جویی و مصرف­گرایی در جامعه می‌شود و از طرفی دولت را تبدیل به توزیع کننده رانت خواهد نمود. کشور ما طبق نظریه جفری کمپ علاوه بر در اختیار داشتن دومین منابع انرژی فسیلی (نفت و گاز) جهان در مرکز هارتلند استراتژیک جهان واقع می­باشد اما با داشتن اقتصاد رانتیر بعلت تحریم­ها و تأثیرات آن در ابعاد داخلی و خارجی واز طرفی با درنظر گرفتن ویژگی­های صنعت نفت که مستلزم سرمایه­گذاری کلان می‌باشد نتوانسته آنچنان که باید در جذب سرمایه­گذاری داخلی و خارجی، دستیابی به دستاوردهای فنی و تکنولوژی روز به منظور استفاده بهینه جهت استخراج انرژی و ... عملکرد قابل قبولی داشته باشد این تحقیق ضمن معرفی ابعاد و پیامدهای دولت رانتی با ارائه راهکارهایی برون­رفت این موضوع را نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Geopolitics of Energy and Its Effect on Iran's Rentier Economy in order to Indicate a National Strategy

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Zeinali 1
  • Heidar Lotfi 2
  • Ezzatollah Ezzati 3
1 PhD Student of the department of the Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran
2 Associate Professor of Political Geography & Tourism, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran
3 Associate Professor of the department of the Political Geography, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehrna, Iran
چکیده [English]

Abstract
Experts in political economy have called the 21st century as the century of Geo-economics on the basis of current trends in international political economies as they believe that one of the most important world's challenges in this century is the competition for energy resources especially Oil and Gas. The great portion of Gulf States' income comes from exporting Raw Oil and their single-product economy depends strongly on oil revenue. In these countries including Iran, the economy depends on Oil and the oil revenue enters the economy directly through budget by the government which means that oil price decrease affects vigorously their economy. In this research, the effects of rent and rentier government were explored considering Oil as the principal cause of rentier governments by using analytical method, statistics, charts and Delphi method. Consequently, government's opinions and rentier economy was used to explain and justify lack of political and economic development in countries that are dependent on oil revenue. It is argued that depending on oil revenue has a negative effect on government, the relations between society and government and finally on country's economy. It increases rent and consumerism in society and turns the government into a rent distributor. According to Kemp, Iran not only has the second position of fossil energy resources, but also locates in world's strategic Hartland center, but it could not succeed in internal and external fund raising and achieving up-to-date scientific technologies used for energy extraction (Oil and Gas) because of its rentier economy caused by sanctions and their internal and external effects and oil industry characteristics which needs huge investments. In this research, different aspects and consequences of rentier government was indicated and some solutions to depart from it was shown.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Geopolitics of Energy
  • Persian Gulf
  • Political Economy
  • Rent
  • Rentier Government

مراجع

اتوتایل، ژئاروید، دالبی، سیمون و روتلج، پاول (1381). اندیشه‌های ژئوپولیتیک در قرن بیستم. ترجمه محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
ادیب، محمد حسین (1380). ایران و اقتصاد موج سوم، اصفهان: مؤلف.
ادیب، محمد حسین (1380). ایران و سازمان تجارت جهانی، اصفهان: بی­جا.
ازغندی، علیرضا (1384). درآمدی بر جامعه­شناسی سیاسی ایران، تهران: قومس.
اقبالی، ناصر، عاشوری، غلامرضا، نجفی، عباس و عالی فرجام، سجاد (1395). نقش ایران و آمریکا در امنیت خلیج فارس با تاکید بر دوران بعد از انقلاب اسلامی و استراتژی فرامنطقه ای ایران. فصلنامه علمی پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی. سال 9، شماره 1، ص 250.
بشریه، حسین (1382). موانع توسعه سیاسی در ایران، چاپ چهارم. تهران: گام نو.
موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد (1382). فساد مالی و اقتصادی و ریشه­ها و پیامدها، پیشگیری و مقابله: ریشه‌ها و علل فساد مالی و اقتصادی در ایران. جلد دوم. تهران: تدبیر اقتصاد.
بی­ نام (1385). راهی برای جلوگیری از دولت رانت­طلب، نشریه سرمایه.
پیله فروش، میثم (1382). رانت و دولت رانتیر در ایران، نشریه مردم سالاری، شماره 186، ص 173.
توحیدفام، محمد (1382). دولت و دموکراسی، تهران: روزنه.
حاجی یوسفی، امیر محمد (1382). ظهور و تثبیت دولت رانتیر در ایران، رهیافت­های سیاسی و بین­المللی، شماره 4، ص 82.
حاجی یوسفی، امیر محمد (1387). رانت، دولت رانتیر و رانتینیسم: یک بررسی مفهومی، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی شماره­های 126-125، صص 136 و 165.
حافظ نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپولیتیک. مشهد: انتشارات پاپلی.
حسن بیگی، ابوالفضل (1381). نفت بای­بک و منافع ملی، تهران: آوای نور.
خادم، فاضله (1385). اقتصاد و بازرگانی جهان: دورنمای ذخایر نفت و گاز خلیج فارس و بازار جهانی نفت. بررسی‌های بازرگانی، شماره 19، ص 49.
خضری، محمد (1381). رانت و رانت­جویی و هزینه­های اجتماعی، گزارش تحقیقاتی پژوهشکده مطالعات راهبری، شماره 8/1/81، صص 14-12.
شامبیانی (1376). مخالفت با دولت تحصیلدار، ترجمه عبدالقیوم شکاری، فلصنامه 15 خرداد، شماره 28، ص 252.
شکاری، عبدالقیوم (1387). نظریه دولت تحصیلدار و انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
طبیبیان، محمد (1371). رانت اقتصادی به عنوان یک مانع اقتصادی، مجله برنامه و توسعه، شماره 4، ص 3.
عزتی، عزت الله (1380). ژئوپولیتیک قرن 21. چاپ پنجم. تهران: انتشارات سمت.
عزتی، عزت الله (1386). ژئوپولیتیک. تهران: انتشارات سمت.
قاضی مهابادی، علیرضا (1379). اندیشه­های رانتی آفت اصلی اقتصاد ایران، نشریه کیهان.
قنبرلو، عبدالله (1388). اقتصاد سیاسی جهانی: درک نظام اقتصاد بین الملل. نقد و بررسی کتاب، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 12، شماره 2، شماره مسلسل 44، ص 181.
کردزاده کرمانی، محمد (1380). اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.
مجتهدزاده، پیروز (1382). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی. تهران: انتشارات سمت.
مجتهدزاده، پیروز (1385). حاکمیت ایران بر جزایر تنب و ابوموسی. تهران: انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
مجله اقتصاد ایران، تیرماه 1382، ص 31.
مجله نفت، گاز، پتروشیمی، شماره 25، ص 28.
میر ترابی، سعید (1384). مسائل نفت ایران، تهران: قومس.
نصری، قدیر (1380). نفت و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1384). اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ یازدهم. تهران: نشر مرکز.
یاوری، کاظم و سعادت، رحمان (1384). اثر سرمایه گذاری خارجی بر رشد اقتصادی ایران: راهبردهای جایگزینی واردات و توسعه صادرات. فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع). شماره 27. صص 25-24.
BP. (2013). BP Statistical Review of World Energy. London. Juane. Retrieved from www.bp.com. pp. 20.
EIA. (2013). International Energy Statistics. November. Available at:<http://www.eia.doe.gov/cabs/caspase.html>.
Giacomo, Luciani (1987). Allocation V.S. Production States: A Theoretical Framework, in Beblawi and Luciani (Eds). The Rentier State London: Croom Helm.
Gilpin, G. Robert (1987). The Theory of Hegemonic Stability. Available at: http://faculty.Maxwell. Syr.edu/merupert/ Teaching /Hegemonic%20Stability%20Theory.htm. pp. 43.
Mahdavy, Hussein (1970). The Patterns and Proldems of Economic Development in Rentier State: The Case of Iran in M.A. Cook, (ED) Studies in Ecinomic History of the Middle East, Loon: Oxford University Press.
Najmabadi, Afsaneh (1987). Depolitization of a Rentier State: the Case of Pahlavi Iran the Rentier State, (Eds), Hazem Beblawi and Giacomo Luciani, London: Groom Helm.
 
فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)
دوره 8، شماره 31
شهریور 1397
صفحه 217-237

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار