مطالعه و بررسی اثرات اجتماعی کشت زعفران در توسعه منطقه‌ای (مطالعه موردی: بهره‌برداران دهستان سیاهرود شهرستان تهران)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی و عضو هیأت علمی وزارت علوم تحقیقات و فناوری (معاونت پژوهش و فناوری) تهران، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران

چکیده

توسعه روستایی فرایندی چندبعدی است که موضوع آن بهبود ارتقای کیفیت زندگی اقشار فقیر و آسیب‌پذیر اجتماع روستایی است. یکی از سیاست‌های مهم در جهت توسعه روستایی، تأکید بر محصولات استراتژیک متناسب با مناطق مختلف است. کاربردهای متعدد زعفران و مصارف متنوع غذایی آن و از همه مهم‌تر نقش عمده‌ای که در زندگی کشاورزان شهرستان تهران دارد، توجه ویژه به مسائل تولید زعفران و نقش آن در توسعه روستایی را روشن می‌سازد. هدف این مقاله بررسی اثرات کشت زعفران بر وضعیت اجتماعی بهره‌برداران زعفران در روستاهای دهستان سیاهرود می‌باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و روش انجام آن توصیفی - تحلیلی است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای و میدانی است. جامعه آماری پژوهش شامل کشاورزان بهره‌بردار زعفران در دهستان سیاهرود شهرستان تهران می‌باشد (145N=). با استفاده از فرمول کوکران 100 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار Spss23 از آزمون t تک نمونه‌ای استفاده شد. نتایج تحقیق نشان‌دهنده تأثیر مثبت کشت زعفران بر مؤلفه‌های اجتماعی (رضایت‌مندی، دامنه روابط و تعاملات اجتماعی، حمایت و پشتیبانی توسط ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط، مشارکت، حس تعلق مکانی)، در بین بهره‌برداران بوده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، کشت و تولید محصول زعفران در کنار ایجاد و افزایش حس رضایت‌مندی بهره‌برداران از کشت زعفران با میانگین (34/4) توانسته است، باعث افزایش مشارکت اجتماعی (19/4)، افزایش حمایت و پشتیبانی توسط ارگان‌ها و سازمان‌های مربوطه (75/3)، افزایش دامنه روابط و تعاملات اجتماعی (70/3)، شود. بهره‌برداران و خانوارهای بهره‌بردار روستایی ماندن در روستای محل زندگی خود را به مهاجرت ترجیح می‌دهند و در نتیجه حس تعلق به مکان نیز با میانگین (92/3)، در بین آنان افزایش داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of Social Impacts of Saffron Cultivation in Regional Development (Case study: Beneficiaries of Siahrood District of Tehran City)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sadeqh Oliaei 1
  • Somayeh Azizi 2
1 Assistant Professor of Geography & Rural Planning and Faculty Member of the Ministry of Science, Research and Technology, Tehran, Iran
2 M.A. of Geography & Rural Planning, University of Kharazmi, Tehran, Iran
چکیده [English]

 

Abstract
Rural development is a multidimensional process, aimed at improving the quality of life of poor and vulnerable rural communities. An important policy for rural development is the emphasis on strategic products tailored to different regions. The numerous applications of saffron and its diversified food consumption and, most importantly, the important role played by farmers in the city of Tehran, highlights the special attention to the issues of saffron production and its role in rural development. The purpose of this paper is to investigate the effects of saffron cultivation on the social status of saffron exploiters in the villages of Siahrood district. The present research is a descriptive-analytical method in terms of its purpose and its application. The tool is a collection of information and data in the form of library and field. The statistical population of the study consisted of saffron exploiters in Siahrood district of Tehran (N=145). Using Cochran's formula, 100 people were selected by simple random sampling as sample size. One-sample t-test was used to analyze the data using Spss23 software. The results of the research indicate that the effect of saffron cultivation on social components (satisfaction, range of social relationships and interactions, support and support by organizations and related organizations, participation, sense of belonging) has been among the beneficiaries. The research findings show that the cultivation and production of saffron products, along with the creation and increase of the satisfaction of exploiters' satisfaction with saffron cultivation with a mean (4.34), has been able to increase social participation (4.19), increased support and support by the relevant organizations and organization (3.75), increase the range of social relationships and interactions (3.70). Users and rural households prefer to stay in the village of their place of residence, and as a result, the sense of belonging to the place has increased with an average of (3.92).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Saffron
  • Development
  • Social effects
  • Beneficiaries
  • Siahrood District (Tehran city)
ابریشمی، محمدحسن (1376). زعفران ایران، شناخت تاریخی و فرهنگی و کشاورزی، چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.
بوزرجمهری، خدیجه؛ شیخ احمدی، فهیمه؛ و جوانی، خدیجه (1395). بررسی اثرات اقتصادی اجتماعی کشت زعفران بر خانوارهای روستایی با تأکید بر کشاورزی پایدار (نمونه مورد مطالعه: دهستان بالا ولایت، شهرستان باخرز)، نشریه زراعت و فناوری زعفران، جلد 4، شماره 1، صص 73-63.
بهنیا، محمدرضا (1370). زراعت زعفران، تهران: دانشگاه تهران.
خادمی، کریم (1390). آشنایی با کشت زعفران، نشریه ترویجی مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی، سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خرم‌آباد.
خزیمه‌نژاد، حسین؛ فرهنگ‌فر، همایون؛ بهدانی، محمدعلی؛ و حسن‌پور، مجتبی (1394). بررسی دانش بومی زعفران‌کاران پیرامون مسائل مرتبط با آبیاری (مطالعه موردی: خراسان جنوبی)، نشریه زراعت و فناوری زعفران، جلد 4، شماره 1، صص 50-41.
سازمان جهاد کشاورزی استان تهران (1397).
شاهرودی، علی اصغر؛ احمدی فیروزایی، علی؛ و چیذری، محمد (1386). سازه‌های تأثیرگذار بر عملکرد و کیفیت محصول زعفران (مورد مطالعه: شهرستان تربت‌حیدریه)، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 3، شماره 1، صص 157-143.
صادقی، خدیجه؛ طولابی نژاد، مهرشاد؛ و قنبری، سیروس (1397). تحلیل اثرات کشت زعفران بر حس تعلق مکانی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: دهستان رشتخوار)، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 8، شماره 28، صص 65-51.
صبوربیلندی، محمد؛ و ودیعی، علیرضا (1386). بررسی اقتصادی زعفران و تأثیر آن بر درآمد کشاورزان، ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی، 8 و 9 آبان، دانشگاه مشهد.
صدیقی، حسن؛ و احمدپور کاخک، امیر (1384). سنجش نگرش کشاورزان زعفرانکار نسبت به تولید و توسعه کشت زعفران و بررسی مسائل و مشکلات آنان (مطالعه موردی شهرستان گناباد)، مجله علوم کشاورزی ایران، جلد 36، شماره 3، صص 699-689.
صرافی، مظفر (1379). مبانی برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای، دفتر آمایش سرزمین و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور.
علیائی، محمدصادق؛ و دهقان نیستانکی، مهدی (1391). بررسی توانمندی‌های اقتصادی زنان قالیباف تکاب افشار و نقش آنان در توسعه روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان تکاب استان آذربایجان غربی)، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال 5، شماره 1، صص 81-67.
علیائی، محمدصادق؛ و کریمیان، حبیب‌الله (1390). بررسی رویکرد برنامه‌های توسعه روستایی در ایران با تأکید بر نقش و جایگاه دانش بومی، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال 3، شماره 3، صص 101-86.
علیائی، محمدصادق؛ و محمدی نژاد، بهزاد (1389). بررسی نقش سرمایه اقتصادی در توسعه نیافتگی سکونتگاه‌های روستایی ایران (مطالعه موردی: مناطق روستایی شهرستان دیواندره)، مجله برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 1، شماره 2، صص 156-143.
عنبرانی، محمود (1368). زعفران طلای قرمز، چاپ اول، مشهد: آستان قدس.
فراهانی، حسین؛ جوانی، خدیجه؛ و کرمی دهکردی، اسماعیل (1391). تحلیل پایداری اجتماعی - اقتصادی تولید زعفران و تأثیر آن بر توسعه روستایی مورد: دهستان بالا ولایت شهرستان تربت‌حیدریه، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 1، شماره 2، صص 112-95.
فلاح تبار، نصرالله (1396). چالش‌های طرح‌های توسعه روستایی از دیدگاه توسعه پایدار (با استفاده از مدل SWOT)، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای قشم)، سال 7، شماره 3، صص 202-187.
فلاحی، حمیدرضا؛ علمی، سعید؛ بهدانی، محمدعلی؛ و اقحوانی شجری، مهسا (1394). ارزیابی دانش بومی و نوین زراعت زعفران (مطالعه موردی: سرایان)، نشریه پژوهش‌های زعفران، سال 3، شماره 1، صص 50-31.
قدوسی، حمید بهادر؛ کوچکی، آرش؛ وریدی، مهدی؛ و بلندی، مرضیه (1382). زعفران: بررسی 70 سال پژوهش در ایران، مجله پژوهش‌های زراعی ایران، سال 1، شماره 2، صص 247-217.
کافی، محمد (1381). زعفران، فناوری تولید و فرآوری، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
کرمی، حمیدرضا (1394). بررسی اثرات کشت زعفران بر درآمد و اشتغال بهره‌برداران در استان لرستان، فصلنامه روستا و توسعه، سال 18، شماره 1، صص 43-21.
کلانتری، خلیل (1380). برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای: تئوری‌ها و تکنیک‌ها، تهران: انتشارات خوش‌بین و انوار دانش.
لطفی، حیدر؛ پزشکی، مهدی؛ و حجازی، مهسا (1397). بررسی سرمایه اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی در بین عشایر استان خراسان شمالی، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای قشم)، سال 8، شماره 2، صص 336-323.
محتشمی، تکتم؛ و زندی دره غریبی، بهاره (1396). بررسی عوامل مؤثر بر تمایل زعفران کاران به توسعه کشت زعفران (مطالعه موردی: منطقه تربت‌حیدریه)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال 6، شماره 4، صص 29-15.
مرصوصی، نفیسه؛ و خدادادی، رضا (1394). اولویت‌بندی جاذبه‌های گردشگری استان زنجان در راستای توسعه منطقه‌ای با استفاده از مدل ویکور و تاپسیس، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای قشم)، سال 6، شماره 1، صص 72-59.
مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان تهران. http://www.amar.sci.org.ir
مطیعی لنگرودی، حسن؛ دربان آستانه، علیرضا؛ فرجی سبکبار، حسنعلی؛ و رضایی، حجت (1397). تحلیلی بر پراکنش فضایی توسعه و نابرابری‌های منطقه‌ای در استان یزد با استفاده از تکنیک ORESTE & Cluster Analysis، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای قشم)، سال 8، شماره 2، صص 20-7.
مقصودی، شهرام (1389). زعفران (کشاورزی، صنعت، تغذیه و درمان)، چاپ اول، تهران: نشر علم کشاورزی ایران.
موسایی، یوسف؛ شریعت پناهی، مجید ولی؛ و استعلاجی، علیرضا (1397). قابلیت سنجی گردشگری در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان سهند روستای کندوان)، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای قشم)، سال 8، شماره 4، صص 219-211.
یداللهی، عباسعلی؛ و شجاعی اسعدیه، زهرا (1391). تولید زعفران (اهمیت تولید زعفران در ایران و جهان)، جلد اول، چاپ اول، اصفهان: نشر نصوح.
Jun, H. & Xiang, H. (2011). Development of Circular Economy is A Fundamental Way to Achieve Agriculture Sustainable Development in China, Published by Elsevier Ltd. Selection and peer-review under responsibility of RIUDS, Energy Procedia, Vol. 5, PP: 1530-1534.
Kumar, D.P., Bhavani, R.V., & Swaminathan, M. S. (2014). A Farming System Model to Leverage Agriculture for Nutritional Outcomes, Agricultural Research, Vol. 3, No. 3, PP: 193-203.
Meijerink, G. & Roza, P. (2007). The role of agriculture in development: focusing on linkages beyond agriculture strategy and policy. Paper, Stichting DLO: Wageningen. No. 6, PP: 1-33, Available at: http://www.boci.wur.nl/UK/Publications/.
Vadivelu, A. & Kiran, B. R. (2013). Problems and Prospects of Agricultural Marketing in India: an Overview, International Journal of Agricultural and Food Science, Vol. 3, No. 3, PP: 108-118.
White, B. (2012). Agriculture and the Generation Problem: Rural Youth, Employment and the Future of Farming, IDS Bulletin, Vol. 43, No. 6, PP: 9-19.