تبیین ژئواکونومیکی و ژئوکالچری بحران های ژئوپلیتیکی منطقه خاورمیانه

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

2 دانشیار جغرافیای سیاسی و گردشگری، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

3 استاد جغرافیای سیاسی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام (ره) شهر ری، تهران، ایران.

چکیده

منطقه خاورمیانه در مرکز ثقل سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جهان واقع شده است. خاورمیانه محل تلاقی و به هم رسیدن آسیا، اروپا و افریقا و به عبارت دیگر نقطه کانونی سیاسی- اقتصادی و فرهنگی جهان قدیم است. در سال‌های اخیر، خاورمیانه دچار یک بحران زدگی کم‌سابقه شده و کشورهای منطقه از جمله سوریه، عراق و یمن دچار بحران تروریسم و بحران‌های گسترده داخلی شده‌اند. هدف این مقاله بررسی نقش متغیرهای ژئواکونومیکی و ژئوکالچری در نضج بحران های ژئوپلیتیکی منطقه است. سؤال اصلی مقاله این است که متغیرهای ژئواکونومیکی و ژئوکالچری چه نقشی در ظهور و تداوم بحران‌های ژئوپلیتیکی منطقه خاورمیانه ایفا می کنند؟ فرضیه ای را که برای پاسخگویی به سؤال اصلی پژوهش در صدد تحلیل و بررسی آن هستیم این است که به نظر می رسد متغیرهای ژئواکونومیکی و ژئوکالچری پیدایش و ظهور بحران های ژئوپلیتیکی منطقه خاورمیانه را تسهیل و حل و فصل و خاتمه آن‌ها را پر چالش و سخت و غیرممکن می‌نمایند. روش این مقاله توصیفی تحلیلی است که در ان مقاله سعی خواهد شد با استفاده از منابع کتابخانه-ای و مقالات علمی و پژوهشی به تحلیل موضوع پرداخته شود. نتایج مقاله نشان می دهد که بحران‌های خاورمیانه دارای دو آبشخور اقتصادی و فرهنگی هستند که دخالت بازیگران فرا منطقه‌ای نقش کاتالیزور را در این معادله بازی می کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geoeconomic and geocultural explanation of geopolitical crises in the Middle East

نویسندگان [English]

  • Ahmad Fathi 1
  • heidar lotfi 2
  • Ezatollah Ezzati 3
  • Majid vali Shariat Panahi 4
1 PhD Student of Political Geography, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
2 Associate Professor of Political Geography and Tourism, Garmsar Branch, Islamic Azad University, Garmsar, Iran.
3 Political Science Geography, Tehran Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Associate Professor of Geography and Rural Planning, Islamic Azad University, Yadegar Imam Branch, Rey, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Middle East region is at the center of the world's political, economic and cultural gravity. The Middle East is the intersection of Asia, Europe and Africa, in other words the political-economic and cultural focal point of the ancient world. In recent years, the Middle East has experienced a record-breaking crisis and countries in the region, including Syria, Iraq and Yemen, have experienced a crisis of terrorism and widespread internal crises. The purpose of this article is to investigate the role of geoeconomic and geocultural variables in the geopolitical crisis. The main question is, what role do geoeconomic and geocultural variables play in the emergence and persistence of geopolitical crises in the Middle East? The hypothesis we are trying to analyze and answer to the main research question is that Geoeconomic and geo-cultural variables appear to facilitate the emergence and resolution of emerging geopolitical crises in the Middle East, making them difficult and difficult to resolve. The methodology of this paper is descriptive-analytical In which the article will attempt to analyze the subject using library resources and scientific and research articles. The results of the paper show that the Middle East crises have two economic and cultural bottlenecks that play the role of catalysts in the equation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitics
  • Crisis
  • Geoeconomy
  • Geoculture
  • Middle East
امیرعبداللهیان، حسین­(1390)، ناکامی طرح خاور میانه بزرگ و خیزش بیداری اسلامی در جهان عرب: مطالعه موردی بحرین، مطالعات راهبردی، ش 2، صص 135 تا 157.
­جهان بین، فرزاد و فتح­الله پرتو­(1391)، راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال جنبش بیداری اسلامی اخیر، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، ش 3، صص 117 تا 143.
­حاجی­یوسفی، امیرمحمد (1387)، هلال شیعی، فرصت­ها و تهدیدها برای جمهوری اسلامی ایران، اعراب و آمریکا، دانش سیاسی، ش 1، صص 159 تا 192.
­داوودی، علی­اصغر (1381)، انقلاب اسلامی، کشمکش­های سیاسی و شکاف­های اجتماعی، فصلنامه علوم سیاسی، ش 20، صص 223 تا 244.
­نیاکویی، سید امیر و حسین بهمنش­(1391)، -بازیگران معارض در بحران سوریه: اهداف و رویکردها­، فصلنامه روابط خارجی، ش 4، صص 97 تا 135.
تاجیک، مـحمد رضـا (1381)، مـقدمه ای براستراتژیست‌های‌ ملی‌ ج.ا.ایران، جلد اول، مرکز بررسی­های راهبردی‌.
ابراهیمی، نبی الله (١٣٨٩)، ­چشم انداز روابط کشورهای عرب با عراق جدید‌­، فصلنامه‌ مطالعات راهبردی، س ١٣، ش اول، بهار.
احمدیان، حسن (١٣٩٣)، ­تحولات یمن در نگاه‌ اروپایی‌، دیدگاهی آلمانی، تحلیل راهـبردی­، مـرکز تحقیقات استراتژیک‌، معاونت‌ پژوهش‌ های سیاست خارجی، ش ١٢٧، آذر.
ادوارد، مورلی‌ میلتون‌ و پیتر هینچ کلیف (١٣٨٥)، بحران در خاورمیانه، ترجمه شهرزاد رستگار و شریعت پناهی، چ ١، تهران‌: انتشارات‌ قومس.
اسدی، علی اکبر (١٣٩٠‌)، ­چالش‌ های پیش‌ روی‌ عـراق‌ جـدید­، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام‌، س ١٢‌، ش ٤٨.
اسدی، علی اکبر (١٣٩٣)، ­خیزش داعش و بحران امنیتی در عراق­، گزارش‌ پژوهشی‌ مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی‌، کد مـوضوعی ٢٦٠، شـماره‌ مسلسل‌ گزارش ١٣٧٣٩.
پورسـعید، فرزاد (١٣٨٨)، ­تحول تروریسم در روابط بین الملل‌­، فصلنامه‌ مطالعات راهبردی، س ١٢، ش ٤، زمستان.
پیشگاهی فرد‌، زهرا‌ و پرویز سلیمانی‌ مقدم‌ (١٣٨٨‌)، ­کنش های استدلالی ژئوپلیتیک‌ انتقادی­، فصلنامه جغرافیا، دوره جدید، س ٧، ش ٢٣، زمستان.
ترابی، طاهره (١٣٩٠)، ­آمریکا و ثبات خلیج فـارس در‌ رونـد‌ رقابت های ژئوپلیتیکی ایران ـ عربستان­­، فصلنامه‌ دیپلماسی‌ صلح‌ عادلانه‌، مرکز‌ بین المللی مطالعات‌ صلح‌، ٥ جولای ـ سپتامبر ٢٠١١، ش ٥.
خلیلی‌، اسدالله (١٣٨٣)، روابط ایران و آمریکا، بررسی دیدگاه نخبگان آمریکایی، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی مـطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
اخوان‌ کاظمی‌، مسعود عزیزی، پروانه (1390)، کردستان‌ عـراق‌، هارتلند ژئوپلیتیکی اسراییل، فصلنامه راهبرد، سال بیستم، شماره ٦٠
اسلامی، مسعود، کوهی، ابراهیم‌، راستگو‌، محمدزمان (١٣٩٣)، چالش های تجزیه‌ عراق‌: منافع‌ امریکـا و کشـورهای همسـایه‌ (ایـران‌, ترکیه و عربستان)، فصلنامه مطالعات‌ جهان‌ اسلام سال سـوم شـماره ١٠
امینی، کریم (١٣٨٨)، تاثیر روند دولت ملت سازی عراق‌ بر‌ ثبات سیاسی و سیاست خارجی عربستان سعودی‌، مجله‌ سیاست دفاعی‌
اسدی‌، علیاکبر (١٣٩٣)‌، بررسی سناریوی تجزیه‌ عراق از منظر متغیرهای داخلی، اندیشکده راهبردی تبیین فـصلنامه تـحقیقات سیاسی بین المللی شماره ١٨‌
بخشی‌ شیخ احمد، مهدی، بهاری، بهنام، وهاب‌ پور‌، پیمان (١٣٩٢‌)‌، بررسی‌ ایدئولوژی گروه تکفیری‌ وهابی‌ دولت اسلامی عراق و شام (داعش)، فصلنامه علمی پزوهشی علوم سیاسی (باقرالعلوم) دوره ١٦، شماره ٦٤
تاج آبادی، حسین، دهنوی، مهدی (١٣٩٣)، فدرالیزم عراق و امنیت ملی ایران، فرصتها و چالشها، فصلنامه تحقیقات سیاسـی بــین المـللـی شـماره ١٨
برنا‌ بلداجی، سیروس (1386)، تاثیر رونـد دولت مـلت سـازی عراق بر ثبات سیاسی و سیاست خارجی عربستان سعودی، هفته نامه پگاه حوزه
جعفری ولدانی، اصغر، بیداقی، احد (١٣٨٧)­، مرزهای ناپیدای هویت‌ و تمامیت‌ ارضی کشورها، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، شـماره ٢٤ عـلمی-پژوهـشی
جعفری ولدانی، اصغر (١٣٧٦)، بررسی تاریخی اختلافات مرزی ایران و عراق، چـاپ ســوم‌، تهران‌: دفتر مطالعات سیاسی و بـین المـللی‌
جی مارتین، لی نور (١٣٨٣)، چهره جدید امنیت در خاورمیانه، ترجمه قـدیر نـصری‌، پژوهـشکده‌ مطالعات راهبردی‌، تهران
دوست محمدی، احمد، الغبان، محمد سالم (1394)، بررسی تاثیر گروه های شـیعه عـراق بر عدم‌ موفقیت طرح خاورمیانه جدید، فصلنامه سیاست
رحیمی، علیرضا (١٣٩٤)، انتخابات و امنیت ملی، از ثبات تا دگرگونی ‌‌سیاسی‌، فصلنامه مـطالعات راهـبردی سال هجده شماره سوم
ساوه درودی، مصطفی (١٣٩٠)، گروهک تروریستی داعش، برایند تنازعات و نـاامنی هـای منطقـه ای، فصـلنامه علمـی -پژوهشـی امنیـت پژوهی سال سیزدهم: شماره ٤٥‌.
شریفیان، جمشید، همایونی، محمدرضا، ملکی، بهروز (١٣٩٣)­، حـاکمیت شـیعی عراق و تأثیر آن بر امنیت سیاسی و اقتصادی جمهـوری اسلامی ایران، فصلنامۀ علمی -پژوهشی امـنیت پژوهـی سال سیزدهم: شماره ٤٨
شفیعی‌ عربی‌، میر عـلی (١٣٨٧)، اهـمیت مـنطقه خاورمیانه و بررسی اجمالی طرح خاورمیانه بزرگ، سـال هـشتم، مجله ی فضای جغرافیایی شماره ٢٣
شیرودی‌، مـرتضی (1384)، طـرح خاورمیانه بزرگ، غرب و کشورهای مـسلمان زمـینه ها، چـیستی و پیامـدها، مـجلـه ی اندیشـه تقریـب، تابسـتان ١٣٨٤، شماره ی ٣
عبدخدائی، مجتبی تـبریزی، زینـب (١٣٩٤‌)‌، نقش‌ گروه های تکفیری- تروریستی سـوریه و عراق در تأمین امنیت اسـرائیل، مـجله مطالعـات انقلاب اسلامی، شماره ٤١
عـلوی پور، سـید محسن (١٣٨٨‌)‌، ژئوپلتیک‌ عراق و امنیت در منطقه خلیج فارس، مجله مطالعات‌ خاور‌ میانه شماره ٥٧
Drysdale, Alasdyer and Blake, Gerald (1989), The Middle East and North Africa: A Political Geography, Translated to Persian by Dorreh Mirheaidar, Foreign Affairs Publication, Tehran
https://wikitravel.org/en/Middle_East